Folium Librorum Vitae Deditum. Jaargang 3

[p. 188]

Wege der Buchgestaltung

In zijn rede bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de wetenschap van het boek en de bibliographie heeft Mr. H. de la Fontaine Verwey het woord boekvormer gebruikt. Ik heb deze term, die ik meer als kwalificatie dan als begripsaanduiding zie, nimmer horen bezigen. Hoe het zij, het woord boekvormer lijkt mij een gelukkige vondst, wijl het m.i. een volkomen zuivere en alles omvattende interpretatie geeft van het werken aan de uiterlijke vorm van het boek. De taak van de boekverzorger - om dit woord te gebruiken - is omvattender dan het woord verzorging aangeeft. Voor men kan verzorgen moet de vorm aanwezig zijn en juist het zoeken naar en het in beeld brengen van de eigen, en dus juiste, vorm voor ieder object is het fundament waarop de typographie van het boek rust. Dat deze vorm telkens andere eisen stelt en steeds andere spanningen oproept, behoeft ternauwernood een nadere verklaring.

Het werk van de boekvormer is even veelzijdig als de teksten zijn, die hij tot een boek moet vormen. Het is derhalve een dankbare en steeds wisselende arbeid, die nochtans gevaar loopt, door de min of meer belangstellende leek wel eens onderschat te worden. De dikwijls, voor het oog, spelenderwijs gevonden vorm doet niets vermoeden van de moeiten en problemen, die achter deze schijnbaar gemakkelijk gevonden oplossingen schuilgaan. (Vandaar de beunhazerij van lieden, die vinden dat zij ook wel aan typographie kunnen gaan doen). De schone schijn is hier meer dan bedriegelijk.

In de een of andere vorm is in Nederland wel eens iets over het werk van de boekvormer geschreven. Een publicatie, die het gehele proces in al zijn facetten behandelt, is mij in de Nederlandse taal niet bekend. Daarom wilde ik gaarne kennisnemen van het boek van Georg Kurt Schauer Wege der Buchgestaltung¹⁾, omdat deze Duitse uitgave mogelijkerwijs ook voor de Nederlandse vakgenoot van belang zou kunnen zijn. Laat ik er terstond aan toevoegen, dat zij inderdaad van groot belang ìs, ook voor ons. Schauer - die met de bekende letterontwerper Hermann Zapf behoort tot de artistieke staf van de lettergieterij D. Stempel AG.

1) Georg Kurt Schauer. Wege der Buchgestaltung. Erfahrungen und Ratschläge. Stuttgart, 1953. 144 blzn.; 8 blzn. letterproeven, 88 blzn. drukproeven en 32 afbeeldingen. Gecartonneerd.

[p. 189]

te Frankfurt am Main - heeft in deze van gedegen vakkennis getuigende publicatie alle, ook de kleinste onderdelen van zijn thema zo volledig behandeld, dat ook de Nederlandse boekvormer voor dit werk dankbaar zal zijn en er met vrucht gebruik van zal maken. Schauer weet wat een boek is, wat het vraagt en wat iedere tekst moet ontvangen om tot een boek te worden. Over dit alles schrijft hij in een rustige en prettig leesbare taal, zonder de pedanterie van de man ‘die alles allang weet’. Hij kiest - gelukkig - niet tussen klassiek en modern (wat is modern?!) of symmetrisch en a-symmetrisch; hij baseert zijn betoog zeer terecht op de grondslagen, waarop elk boek rusten moet, op de onveranderlijke basis van waaruit de boekvormer werken moet wil hij komen tot verantwoorde typographie. Overigens lijkt de auteur mij niet iemand, die een typographische waaghalzerij voor zijn rekening zal nemen. Daarvoor is zijn boek te degelijk, wel te verstaan in de goede zin. Bovendien is zijn gehele betoog gebaseerd op grote practische ervaring, die nooit haar doel zag in het maken van (te) dure boeken louter tot eigen plezier van de boekvormer (of uit onmacht tot beter). Voor het normale handelsboek moet de vormer met grote elasticiteit alle onderdelen zo kunnen schikken, dat het boek bij alle zorg aan de typographie besteed, economisch verantwoord is.

Schauer's boek is uiteraard voor het Duitse taalgebied geschreven. Wij kunnen bijvoorbeeld aan de strijdvraag over het gebruik van de ‘Fraktur’ met of zonder kennisneming voorbijgaan. Als ik opmerkingen zou willen maken, zou het zaken van minder wezenlijk belang betreffen. Ik zou bijvoorbeeld niet zo vlug het woord ‘kunst’ op het boek durven toepassen. De proeven van lettertypen zijn zoals gebruikelijk op het eigen land georiënteerd. Het internationale karakter van deze kwaal is geen excuus. Een dergelijke beperking betekent een tekort, ook voor de Duitse lezer.

Een kort overzicht over de geschiedenis van het Duitse boek en de Duitse lettergieterijen, benevens een keur illustraties van toegepaste typographie in verschillende stijlen en druktechnieken completeren deze belangwekkende, ook aesthetisch en technisch voortreffelijke uitgave.

Aldert Witte