Filmliga

[Journaal]

De Filmliga, de ‘tijd’, en het kommenisme

Neen, waarde lezer, de titel van dit artikel bevat geen drukfout. Wij hebben hier te spreken over een begrip ‘kommenisme’, dat volstrekt niet identiek is met dat andere begrip ‘communisme’. Communist is iemand die lid is van de (een) communistische partij. Kommenist is in Nederland o.a. iemand, die een baard draagt, zonder zich daarover verantwoord te hebben. Kommenist is verder de Heer A., die met voorbijgaan der plaatselijke sigarenhandelaren, zijn sigaren van buiten de stad betrekt. Kommenist zijn ook de heer en ‘mevr.’ B., die over drie kindertjes beschikken, zonder naar het stadhuis te zijn geweest. Kommenisten zijn mannen met tochtlatten, met afgezakte broeken, zwarte hemden en afwijkende ideeën, vrouwen met kralen in het haar en scheidingen achter den rug. Kommenistisch is de echtgenoote van den notaris die het haar gebobd droeg, voor de helft plus één het deed, en geen lid is van de naaikrans ‘Dorcas’, waar iedereen lid van is. Kommenist is de Heer Herluf van Merlet, die zoo stout is, om in ‘Nu’ te schrijven. Kommenist zijt ge allen, lezers, als gij niet oppast, en b.v. tijdens de warmte uw vest uittrekt, zonder vooraf daarvan aan den burgemeester Uwer gemeente behoorlijk met omschrijving van redenen te hebben kennis gegeven, of Uw luiken met oranje en zwart laat opverven inplaats van met groen. Kommenist is, in één woord, elkeen, die zich schuldig maakt aan niet-volkomen-onopvallende handelingen of gedachten, zoodat hij geacht kan worden zich te vergrijpen aan de rust, aan de orde, aan de veiligheid. Het genoemd worden is de eerste zonde, die aan den paradijsvloek ontsprong. Op grond van de groote verbreidheid van het kommenisme in Nederland heeft het dagblad ‘De Tijd’ een waarschuwend artikel gepubliceerd: ‘Het Kommenisme in Nederland’. Er staat: ‘Het Communisme in Nederland’, maar dat is zonder twijfel een zetfout, aangezien het artikel allerlei verschijnselen van kommenistischen aard behandelt en verschillende personen aanvalt, die kommenist, maar geen communist zijn. De merkwaardige zetfout herhaalt zich echter op bijzonder hardnekkige wijze; de auteur van het artikel schijnt zich niet nauwkeurig rekenschap te hebben gegeven van het groote verschil dat tusschen de beide begrippen bestaat. Wij zouden geen reden hebben, daarop terug te komen, wanneer niet de Filmliga er het slachtoffer van geworden was, en zoodoende door schuld van een wat slordig journalist onze vereeniging, die in het afgeloopen jaar genoemd werd en dus met recht kommenistisch mag heeten, er van wordt beschuldigd, een communistische organisatie te zijn! Het gaat dan over de leidende figuren van het onlangs opgerichte kommenistische genootschap ‘Nederland-Nieuw Rusland’:

Zij zoeken aansluiting bij vooraanstaande en minder bekende kunstenaars en intellectueelen, waarvan vermoed wordt, dat zij Russische en ultra-moderne (d.i. kommenistische. M.t.B.) sympathieën hebben. Daarbij is allereerst het oog gevallen op de personen, die zich den jongsten winter hebben geïnteresseerd voor de Filmliga met haar afdeelingen. Hierin hadden de communisten zich direct vasten voet weten teverschaffen, terwijl de secretaris-penningmeester van het Hoofdbestuur, Menno ter Braak, een der hunnen is.

Ook in het vervolg van het artikel wordt deze ter Braak nog eenige malen als ‘communist’ aangesproken.

Ziehier de gevolgen van onnauwkeurige begripsonderscheiding of onnauwkeurige correctie. Immers, dat de Liga een kommenistische organisatie, en de heer ter Braak een kommenist is, behoeft geenszins te worden betwijfeld. De Liga (en dus evenzeer haar secretaris) heeft zich tegen het regime der bioscopen verzet en allerlei rumoer veroorzaakt, dat voor een land, waar de meest volstrekte rust nog niet rustig genoeg is, ongepast is. Bovendien heeft zij zich voor russische films geïnteresseerd, die door de kommenisten Herluf van Merlet en Gijs Bertels in het dagblad ‘De Tijd’ met critisch inzicht en juiste waardeering werden besproken. Maar nu ziet men hoe onaangenaam zulke kleine verschrijvingen zijn. Want uit het onderhavige ‘Tijd’ artikel krijgt men waarlijk den indruk, alsof de Liga onmiddellijk door communisten werd veroverd en of de heer ter Braak lid van de communistische partij zou zijn! Terwijl in het geheele Hoofdbestuur der Liga geen enkele communist zitting heeft, en de schrijver van deze regelen nooit in eenige relatie stond met welke communistische partij ook!

[p. 272]

[14]

Het is gelukkig, dat wij hier rustig zijn, zelfs al zijn wij kommenist. Want een heethoofd had misschien reeds lang een aanklacht ingediend tegen ‘De Tijd’, en het eerwaardige blad van opzettelijk valsche berichtgeving beticht. Maar wij meenen te hebben aangetoond, dat het hier om een kleine begripsverwarring gaat. Door communisme en kommenisme niet zuiver uit elkaar te houden, is de (ongenoemde) auteur¹⁾ het spoor bijster geraakt. Zooals gezegd, mogelijk hebben wij hier met een reeks kleine zetfouten te doen. Het komt ons echter voor, dat de bedrogs-hypothese hier zeker uitgeschakeld dient te worden, en dat de diagnose op post-alcoholische somnolentie moet worden gesteld. Immers, voor iemand in dezen toestand is alles, wat niet geheel in rust is, aan een zekere schommelende beweging onderworpen, waarbij men een kommenist licht voor een communist kan aanzien...

M.t.B.

1) De Heer Ernest Michel verzoekt ons nota te nemen van een door hem in het weekblad ‘De Bezem’ geplaatst Protest tegen het gerucht, als zou hij de schrijver van het bewuste artikel zijn. Hij spreekt van ‘erbarmelijke stommiteiten, indien het geen bewuste lasterpraatjes zijn’, en houdt dus geen rekening met onze vriendelijker gissing over verwarring van communisme en kommenisme.

Die Amsterdamerin Lil Dagover bei Tuschinski

Lil Dagover ist eine Holländerin, und ihr Name ist abgeleitet von ‘Dagje over’. Das heisst, als sie sechs Jahre alt war, zogen ihre Eltern mit ihr aus Indien nach Wien, und deshalb ist sie eine leidenschaftliche Amsterdamerin. Sie war nämlich nie in Amsterdam; weil aber ein schlechter Film mit Lil Dagover vorgeführt wurde in einem Amsterdamer Theater, wurde auch sie vorgeführt im nämlichen Theater. Weil sie aber, trotzdem sie eine geborene Amsterdamerin war nach den Anzeigen im nämlichen Theater, niemals in Amsterdam gewesen war, konnte sie nicht ein Wort amsterdamsch reden, und wurde eben deswegen von Herrn Max Tack in holländischer Sprache bewillkomet. Sie versuchte holländisch zu antworten, konnte aber vor Erregung nur sagen ‘iek’. Dann brach sie zusammen und wurde sofort von einem Angestellten in allgemein begreiflicher Weise geküsst. Ob sie den Kuss erwidert hat, muss dahingestellt bleiben, weil das Publikum eben in diesem entscheidenden Augenblick der schönen Landsmännin sosehr applaudierte, dass man die Besinnung verlor.

Nichtsdestoweniger ist es wahrscheinlich, dass Lil Dagover eine geborene Amsterdamerin ist. Der Film war ja teuer und schlecht, und der Angestellte vom Kabaret küsste international. Er war selbst übrigens auch deutscher Staatsangehöriger.

Nächstes Mal: Gloria Swanson. Sie wurde in Djokjakarta geboren, siedelte schon als Baby nach Minneapolis über. Sie ist also eine geborene Abkouderin. Der schlechte Film wird auch da sein.

M.t.B.

Avantgarde-theater te New-York

De Weensche architect Fr. Kiesler zal dit jaar in Greenwich Village te New-York een schouwburg voor avantgarde-films bouwen. Hij zal daarbij trachten een eenheid te scheppen tusschen de twee elkaar tegengestelde hoofdgedachten, dat eenerzijds in een bioscoopzaal alle aandacht geconcentreerd moet zijn op het projectie-doek, anderzijds juist het totale bewustzijn der omgeving voor de ruimtelooze illusie van de film moet verdwijnen.

Veel aandacht zal bij den bouw van dezen schouwburg geschonken worden aan het probleem der muziek. Film zonder muziek eischt volgens Kiesler te veel van één zintuig. Hij verwacht van de film der toekomst een ‘optophonetische’, eenheid, niet in den zin van een ‘sprekende film’, die slechts nabootsing is, maar in dien van een volkomen synchronische, wellicht automatische begeleiding.

Deze schouwburg zal gebouwd worden voor de ‘Film Arts Guild’. Wij kunnen hieraan nog toevoegen, dat nieuwe onderhandelingen met deze zustervereeniging te New-York het stadium hunner voltooiing naderen, zoodat in het komende seizoen wellicht reeds tegemoet gekomen kan worden aan de in onze Enquête meermalen geuite wensch om meer experimenten der jonge Amerikaansche regie.

Joris Ivens': ‘De brug’

Het is ons een genoegen te melden, dat de op de 11^e matinée der Filmliga vertoonde film ‘De Brug’ van Joris Ivens, welke reeds in Frankrijk, Duitschland en Rusland uitgebracht werd, thans aangekocht is door de Ufa, voor een tournée door Nederlandsche theaters.

De film, welke sinds haar eerste vertooning nog eenige kleine veranderingen heeft ondergaan, heeft overal een zeer gunstig onthaal gevonden.

Uit de vele recensies, die wij over de film ‘De Brug’ ontvingen, citeeren wij alleen die uit de Parijsche ‘Intransigeant’, welke aan de hand van een viertal afbeeldingen in enkele woorden den indruk van een buitenlander (Jean Lenauer) weergeeft:

Cette bande d'environ 600 mètres, réalisée avec un appareil automatique, arrive à nous émouvoir par la sûreté et la hardiesse de la prise de vues,

[p. 273]

[15]

par l'emploi judicieux de cette douce lumière qui prédomine en Hollande. Ce n'est pas un documentaire, car il vaut surtout par la personnalité de son réalisateur. C'est presque une leçon qu'il nous donne avec son film, une leçon de force et de sûreté dans le traitement d'un sujet difficile. Ces échafauds d'acier, ces trains qui passent, ces roues qui tournent, tous ces mouvements ont quelque chose d'humain que nous admirons. Il ne nous appartient pas de classer le film, nous dirons seulement que c'est un beau film.

Na deze film is Joris Ivens begonnen aan een kleine speelfilm, onder regie van M.H.K. Franken, scenario Jef Last. De opnamen voor deze film, in Katwijk, zijn reeds gereed gekomen. Tevens werkt de heer Ivens aan een studie ‘Regen’, naar gegevens van M.H.K. Franken.

Rusland

De film ‘October’ van Eisenstein is nog steeds niet geheel gereed. Fragmenten werden echter reeds in Berlijn vertoond.

Pudowkin is in Duitschland begonnen aan de verfilming van Zola's ‘Germinal’.

Roemenië

Alexe Rosen kondigt tegen eind September te Boekarest de verschijning aan van een Weekblad ‘Filmul’, ‘qui sera la seule publication cinématographique d'avantgarde de l'Orient’.

Vooral tegenover de nabije Ukraïne is deze laatste toevoeging wel onder voorbehoud te aanvaarden.

Fransche avantgarde

Marseille heeft het voorbeeld van vele Fransche steden gevolgd en haar belangstellenden in de moderne film vereenigd in een groep ‘Les Amis du Film’.

Zij geven een uitvoerig bulletin uit, waarin - merkwaardig genoeg - ook alle groote cinema's hun advertenties plaatsen. De voorstellingen worden eveneens in een bioscooptheater ter stede gehouden.

Natuurlijk vertoonde men er Cavalcanti's ‘En Rade’. Daarna Abel Gance's ‘Autour de Napoléon’, benevens zijn kleiner werk (12^e programma Filmliga), en tenslotte Lupu Pick's oude film ‘Sylvesternacht’.

Van de filmclub ‘Les Amis du Cinéma d'Agen’ - een stad van een goeie 20.000 inwoners in het département Lot-et-Garonne - ontvingen wij een jaarverslag. Op een basis van 200 ‘families’ - het gaat daar nog al huiselijk toe - gaf men in het afgeloopen jaar 10 voorstellingen, meerendeels speelfilms van Epstein, L'Herbier, Poirier, Lotte Reiniger en Pabst. Men begint in October opnieuw met Feyder's ‘Visages d'Enfants’.

René Clair zal na het voltooien van zijn film ‘Les Deux Timides’, een nieuwe film beginnen met de bekende Parijsche tooneelspeler Maurice de Féraudy in de hoofdrol. Ofschoon het aanvankelijk in zijn bedoeling lag om aan Asta Nielsen de vrouwelijke hoofdrol toe te vertrouwen, zal hij thans met deze actrice een aparte film maken.

Alberto Cavalcanti is in Sarlat (Dordogne) bezig met een nieuwe film ‘Le Capitaine Fracasse’, met medewerking van den vicomte Salignac de La Motte-Fénélon, die voor de opnamen zijn kasteel heeft afgestaan. Een hoofdartikel in ‘Cinémagazine’ van 24-VIII bevat daarover een aantal amusante bizonderheden. De vrouwelijke hoofdrol wordt gespeeld door....Lien Dyers. We zullen zien!

Jacques Feyder is na de voltooiïng van ‘Thérèse Raquin’, welke film thans reeds in Nederland loopt, begonnen aan een nieuwe film ‘Les Nouveaux Messieurs’, naar het bekende tooneelstuk. Gaby Morlay in de hoofdrol.

Abel Gance, van wiens ‘Napoléon’ nog altijd slechts het eerste deel voltooid is, zal thans, met voorloopig voorbijgaan van de geheele episode van het Keizerrijk, beginnen aan het slot: ‘La Chute de l'Aigle’. De opnamen worden in Duitschland begonnen. De speler voor de hoofdrol is nog niet gekozen. Natuurlijk niet meer Dieudonné.

H.S.