Faro. Tijdschrift over Cultureel Erfgoed. Jaargang 1

[p. 46]

Expo '58 | Ans Van de Cotte¹
Expotopia
→ Een eeuw Belgische wereldtentoonstellingen in 151 minuten

Je kon er de afgelopen maanden niet naast kijken. De vijftigste verjaardag van Expo '58 wordt gevierd met allerhande publicaties, evenementen, tentoonstellingen, websites enzoverder. Ook het Filmarchief grijpt de viering van vijftig jaar Expo '58 aan om zijn nieuwste dvd voor te stellen: Expotopia.

In 2006 bracht het Filmarchief een eerste dvd met bijbehorend boek (of was het omgekeerd) uit rond Expo '58. Amateurbeelden, documentaires, journaals, wetenschappelijke films en dergelijke werden samengebracht op één dvd. Het was het begin van een reeks rond hoogtepunten uit de Belgische geschiedenis. Zo wordt audiovisueel materiaal uit de collectie van het archief via dvd toegankelijk voor een groot publiek. Dit idee werd verder doorgetrokken in de nieuwste uitgave Expotopia.

1 Ans Van de Cotte is kunsthistorica en coördinator van het project Expo '58: Back to the Future bij FARO.

Van utopie naar nostalgie

Naar aanleiding van de feestelijkheden rond Expo '58 blikt het Filmarchief terug op al de door België georganiseerde wereldtentoonstellingen. Ons land kende immers een traditie in het inrichten van zulke expo's; het organiseerde er maar liefst elf. Vertrekkende van Expo '58 werd het thema uitgebreid naar de wereldtentoonstellingen van Brussel uit 1910 en 1938, van Gent uit 1913 en die van Antwerpen en Luik in 1930. Zo krijgt de kijker onder meer een zicht op de immense schade die de brand op de Expo van 1910 aanrichtte, vergezellen we het koninklijke echtpaar in 1913 bij hun bezoek aan de tentoonstelling van Gent en worden we rondgeleid op de sites van Antwerpen en Luik in 1930.

Bij het zien van deze beelden kunnen wij ons nog nauwelijks de impact van zulke wereldtentoonstellingen voorstellen. In tegenstelling tot de fictiefilms, waarvan het Filmarchief er ook al enkele uitgaf, is deze non-fictieverzameling minder breed toegankelijk. Meer analyse, duiding en achtergrond bij het beeldmateriaal krijgen we in het essay van Johan Pas². In het begeleidende boekje licht hij het fenomeen wereldtentoonstelling uitgebreid toe en tracht hij te verklaren waarom hedendaagse wereldtentoonstellingen minder succesvol zijn dan die van de 19^e en het begin van de 20^e eeuw:

‘Ons geloof in de vooruitgang en de westerse superioriteit heeft net iets teveel deuken gekregen om onze hoop op sociale, politieke of ecologische veranderingen te visualiseren, laat staan te realiseren. Vandaag worden ze niet meer beschouwd als dé stand van zaken, eerder als een spektakel tussen de andere. De massamedia en de digitale cultuur hebben veel van de rol van de wereldtentoonstellingen overgenomen. Utopie heeft plaatsgemaakt voor nostalgie’.³

2 Johan Pas is kunsthistoricus, tentoonstellingsmaker en auteur. Hij doceert aan de Hogeschool Antwerpen. Johan Pas, ‘Mo(nu)menten van het moderne’, in: Filmarchief dvd's! Brussel, Filmarchief, 2008, p. 13.

3 Expo '58: Back to the Future is een project mondelinge geschiedenis met de wereldtentoonstelling van Brussel 1958 als onderwerp. Het is een initiatief van de erfgoedcellen van Vlaanderen en Brussel en wordt ondersteund door FARO. Meer info op www.expo58.eu.

Brussel 1935 en '58

Het beeldmateriaal van de twee meest recente (Brusselse) wereldtentoonstellingen, die van 1935 en 1958, was het talrijkste en vormt meteen het hoofdaandeel van de dvd.

Ook de erfgoedcellen van Vlaanderen leverden hun bijdrage. In het kader van het project Expo '58. Back to the Future stootten zij op een drieënzeventig minuten durend filmpje in exposcope.⁴ Zo Expo '58 terugkwam. Een film vol fantasie en herinnering is een verslag van een twee dagen durend bezoek aan de wereldtentoonstelling. André Verhaeghe, amateurcineast besteedde uitzonderlijke zorg aan compositie en cameravoering. Het filmpje is vijftig jaar na datum nog opvallend goed geconserveerd en werd mee opgenomen op de dvd.

Publicitopia

Een schitterend extraatje is een compilatie van reclamefilmpjes uit de jaren 1935 en '50. In een van de filmpjes vraagt een leraar één van zijn leerlingen ‘pain liquide’ te halen. En wat is eten en drinken tegelijk? Bier van Piedboeuf natuurlijk!

Een ander soort brood was het ‘expobrood’ dat bij sommige bakkers nog tot de jaren 1980 verkrijgbaar was. Industrieel gebakken, voorverpakt, wit, schuimig brood waarvoor reclame gemaakt werd onder de slogan: ‘Maak van expobrood uw dagelijks brood.’

De economische groei aan het einde van de jaren 1950 ging gepaard met een ongebreideld consumentisme. De reclame speelde daar gretig op in. Vooral producten die het leven op een of ander manier comfortabeler (de koelkast, wasmachine, het sofabed) maakten, werden gepromoot.

Where are you, Peggy Sue

Onder de titel Where are you Peggy Sue vinden er in september openluchtvertoningen aan het Atomium plaats met films over of uit de fifties. Zowel klassiekers (Mon Onde, Rebel without a cause) als meer eigentijdse films (Good night and good luck, L.A. Confidential) zullen te zien zijn.

Daarnaast worden drie grote filmmomenten van Expo '58 - de confrontatie van de twaalf beste films aller tijden, het wereldfestival van de film en het festival van de experimentele film - hernomen. Meer info vind je op www.filmarchief.be.

De dvd Expotopia (met begeleidend boekje) is verkrijgbaar bij het Koninklijk Filmarchief en kost 19 euro.