Faro. Tijdschrift over Cultureel Erfgoed. Jaargang 1

[p. 25]

doelgroepenbeleid | Hildegarde Van Genechten
Het effect van 1 euro
→ De 1 euromaatregel van minister Anciaux scherpt de aandacht voor het jonge publiek aan

Met de steun van de Vlaamse overheid

‘Vanaf 1 juli 2008 bezoeken álle kinderen en jongeren de Vlaamse musea voor 1 euro’, zo kopte het persbericht waarmee minister Bert Anciaux de 1 euromaatregel aankondigde. De maatregel zit ingebed in het nieuwe Erfgoeddecreet zoals het op 23 mei werd bekrachtigd. Wat mogen we verwachten naar aanleiding van deze 1 euromaatregel?

De maatregel uitgelicht

Door de implementatie van de 1 euromaatregel kunnen kinderen en jongeren onder 26 jaar zich voortaan gemakkelijker een toegang banen tot de landelijk ingedeelde musea en de instellingen van de Vlaamse Gemeenschap.¹ Ze betalen er (individueel of in groep) immers niet meer dan 1 euro om de permanente collectie of een tijdelijke tentoonstelling te bezoeken. Aan deze maatregel worden overkoepelende promotionele acties gekoppeld (zie ook het logo van de campagne bovenaan het artikel), gecoördineerd door AmuseeVous in samenwerking met CJP.² Op deze manier hoopt men een nieuwe dynamiek op gang te brengen in het museumbezoek van jonge mensen en gezinnen met kinderen. Voor het mogelijke inkomstenverlies die de maatregel met zich meebrengt, zullen de betrokken musea worden gecompenseerd.³

Met deze impulsmaatregel wil de minister alvast tegemoetkomen aan de mogelijke financiële drempels die kinderen en jongeren (of hun ouders of begeleiders) kunnen ervaren bij het museumbezoek. Het valt dan ook te verwachten dat het voordeeltarief het (al) geïnteresseerde publiek zeker niet koud zal laten. Bovendien is de kans groot dat toevallige bezoeken en bezoeken uit nieuwsgierigheid sneller worden gemaakt. Ook kortere bezoeken (voor vele gezinnen met kleinere kinderen het geval) zullen door het lagere tarief worden aangemoedigd. We kunnen er zeker van zijn dat de maatregel effecten teweeg zal brengen. Maar hoé groot ze precies zullen zijn, blijft vooralsnog koffiedik kijken. Er zijn namelijk nog tal van andere factoren die meebepalend zijn voor het feit dat kinderen of jongeren (met hun ouders of begeleiders) een museum willen of kunnen bezoeken.

Cruciaal zijn bijvoorbeeld ook de manier waarop de collectie wordt gepresenteerd (aan welke thema's wordt ze opgehangen?), de begeleidende hulpmiddelen of activiteiten die worden aangeboden (welke vormen van publieksbemiddeling worden voorzien en voor wie?), de manier waarop wordt gecommuniceerd met het (jonge) publiek, de mate van inspraak die de doelgroep krijgt toebedeeld en het imago van het museum in zijn totaliteit. Maar ook randfactoren zullen het beslissingsproces sturen zoals de bereikbaarheid van het museum, de openingsuren,...

Kortom, het is duidelijk dat toegangstarieven lang niet het enige is wat telt wanneer men kinderen en jongeren (en hun ouders en begeleiders) sterker wil betrekken bij de erfgoedwerking. Ook op (alle) andere terreinen zal men de noden en wensen van de doelgroep mee in rekening moeten brengen. Om dit te illustreren zoomen we even in op de doelgroep van de gezinnen. We halen enkele reacties aan van gezinnen die er de afgelopen maanden op uittrokken om deel te nemen aan allerhande erfgoedactiviteiten:⁴

‘Ik ben Marieke, 15 jaar. Ik heb samen met mijn gezin en nichtje een tocht gedaan. Ik vond de gids vriendelijk en enthousiast, maar ik vond de tocht niet zo interessant. Ik zou het niet aanraden aan anderen tenzij aan Moemie (de oma).’

1 De maatregel heeft betrekking op de musea ingedeeld bij het landelijk niveau (zie: www.wvg.vlaanderen.be/erfgoed/musea/erkendemusea.htm), en de instellingen van de Vlaamse overheid (MuHKA, Kasteel van Gaasbeek en KMSKA).

2 AmuseeVous vzw, zie www.amuseevous.be; Cultureel Jongeren Paspoort (CJP), zie www.gobots.be.

3 Ook in Nederland wil minister Ronald Plasterk kinderen tot en met 12 jaar vrij toegang geven tot musea. De beslissing daarover is echter nog niet definitief vermits er nog geen consensus is over de compensatievergoeding voor musea (zie ook Museum Berichten van de Nederlandse Museumvereniging: www.museumvereniging.nl/mailing/MB_08_05.html).

4 De reacties werden verzameld bij een aantal gezinnen die aan gezinsactiviteiten deelnamen tijdens Erfgoeddag 2008 (www.erfgoeddag.be) en Krokuskriebels 2008 (www.krokuskriebels2008.be).

[p. 26]

De moeder van Marieke voegde hieraan toe dat de kinderen meer een speurtocht hadden verwacht bij de wandeling. De gids stelde zich erg kindvriendelijk op, maar de tocht en de uitleg zelf waren niet echt bestemd voor kinderen. Sommige aspecten van de uitleg mochten meer visueel worden aangepakt, want men kon zich niet van alles een voorstelling maken. De ouders vonden deze activiteit veel leuker dan de kinderen. Tot slot zegt ze: ‘We gaan af en toe wel naar een museum of kerk of tentoonstelling, maar meestal moeten we het zelf een beetje “interessant” maken voor de kinderen door de uitleg wat aan te passen, door er leuke weetjes uit te halen, door ze opdrachtjes te geven,...’

Een andere moeder oppert het volgende naar aanleiding van een bezoek aan een erfgoedinstelling: ‘Ik vroeg wat er allemaal voor kinderen te beleven viel. Echt veel uitleg kreeg ik niet. Ik moest zelf alles vragen. Wel kreeg ik een blaadje mee als gids door het programma.’

Nog iemand getuigt, naar aanleiding van een museumbezoek met een gezelschap van drie moeders en zes kinderen tussen 2,5 en 6 jaar:

‘Het museum is klein en er is niets voorzien om te eten of te drinken. Er is ook nergens een plek waar de kinderen bijvoorbeeld gewoon even kunnen “hangen”, of waar ze kunnen tekenen,... Er was wel een zoektocht, maar we hebben niet de hele vragenlijst afgewerkt want de kinderen wilden vooral spelen. De kinderen waren uiteindelijk toch heel enthousiast over het bezoek, dankzij de aangrenzende tuin (en gelukkig het mooie weer). We hebben er verstoppertje gespeeld en gepicknickt, en de kinderen konden er zoveel lawaai maken als ze zin hadden. Wat bijvoorbeeld voor mijn kinderen heel belangrijk is in een museum is onder andere voldoende ruimte (en voor onze eigen gemoedstoestand geen levensgevaarlijke trappen enzovoort), een ruime plek om even te zitten en te eten. Verder maakt het voor hen niet echt uit welk onderwerp wordt behandeld. Ze kijken even graag naar schilderijen als naar opgezette dinosauriërs. Mijn zoontje van 2,5 jaar vindt bijvoorbeeld Rubens prachtig, want die tekent en schildert veel paarden. Mijn dochter gaat dan bijvoorbeeld weer voor de mooie dames...’

Bovenstaande reacties zijn slechts indicatief. Een overkoepelend participatie- of tevredenheidsonderzoek in de erfgoedsector bij bijvoorbeeld gezinnen ontbreekt vooralsnog. Maar laten we wel wezen, bovenstaande reacties klinken ons niet echt vreemd in de oren. Ze verwoorden wat gezinnen belangrijk vinden bij een bezoek of activiteit, en wat hun noden onder andere zijn. Het is belangrijk om goed te luisteren naar zulke reacties. Want dat we nog steeds heel wat zaken kunnen verbeteren, staat buiten kijf. FARO gaat het engagement alvast aan.

FARO flankeert

Gelijklopend met de 1 euromaatregel werkt FARO vormen van ondersteuning uit rondom de erfgoedwerking voor de doelgroepen van kinderen en jongeren. De toekomstige acties van FARO zullen in die zin de 1 euromaatregel flankeren, maar zullen zich eveneens tot de ruimere erfgoedsector richten.

Vanuit FARO willen we samen met musea en andere erfgoedorganisaties streven naar een integraal doelgroepenbeleid dat resulteert in:

•	een inclusieve erfgoedwerking, toegankelijkheid van 0 tot 99 jaar, met bijzondere aandacht voor kansengroepen;
•	een doelgroepvriendelijke werking die begint bij de visie en het beleid van de organisatie en die doorsijpelt in ieder aspect van de werking (onderzoek, collectie, publiekswerking,...);
•	een werking die zowel uitmondt in een toegankelijk aanbod als in een doelgroepgericht onthaal, en doelgroepgerichte faciliteiten en omkadering, en communicatie.

Wanneer we dit toespitsen op het publiek van kinderen en jongeren dan zijn er drie grote groepen die aandacht vragen.

Ten eerste zijn er de gezinnen. Ondertussen weten we wel dat voor kinderen van 0 tot 12 jaar de ouders een belangrijke en beïnvloedende factor zijn wanneer het om cultuurparticipatie in het latere leven gaat.⁵ We kunnen ouders dan maar beter zo goed mogelijk aanmoedigen en begeleiden in hun rol om zo ook ons toekomstig volwassen publiek te kunnen blijven garanderen. Dit geldt ook voor grootouders. Museumbezoeken waarbij (groot)ouders en kinderen de dingen samen beleven, bieden immers een ongelooflijke meerwaarde wanneer het om erfgoed gaat. Het streven naar een gezinsvriendelijke museum- of erfgoedwerking is eveneens een streefdoel van evenementen zoals Erfgoeddag en Krokuskriebels.⁶ Samen met deze partners werd de brochure All In. Cultureel erfgoed voor heel het gezin ontwikkeld.⁷ Ook de Week van de Smaak draagt via het luik ‘EETiKET’ een kind- en gezinsvriendelijke gedachte uit.⁸

Het onderwijs vormt een tweede belangrijke doelgroep. Leerkrachten vormen een belangrijke intermediair tussen kinderen, jongeren en erfgoed. Het fenomeen van de school- (annex erfgoed-)uitstappen is ons verre van vreemd. Er zijn echter nog ontiegelijk veel andere mogelijkheden om leerkrachten en leerlingen te betrekken. Erfgoedorganisaties werkten al tal van initiatieven uit en vele daarvan zijn succesvol. Toch is het niet altijd evident om tot een kwaliteitsvolle samenwerking met het onderwijs te komen en vormen bijvoorbeeld het kleuteronderwijs, het technisch en beroepsonderwijs een moeilijk te bereiken doelgroep en last but not least het buitengewoon onderwijs. Getuige hiervan het onderzoeksrapport Erfgoededucatie in het Vlaamse onderwijs⁹. In het vroege najaar verschijnt flankerend de publicatie Van denken naar doen,

5 Zie onder andere de studies van F.A. Nagel, Cultuurdeelname in de levensloop. Proefschrift Universiteit van Utrecht, 2004 en van Wendy Smits, Maatschappelijke participatie van jongeren. Bewegen in de sociale, vrijetijds- en culturele ruimte. Eindverslag van het Programma Beleidsgericht Onderzoek ‘Maatschappelijke participatie van jongeren’ (PB099A/14/85) in opdracht van de administratie Cultuur, afdeling Jeugd en Sport van de Vlaamse Gemeenschap, 2004 (downloadbaar via www.vub.ac.be/TOR/main/publicaties/downloads/t2004_14.pdf).

6 Het evenement Krokuskriebels wordt tweejaarlijks georganiseerd door de Gezinsbond, en kondigt telkens een krokusvakantie vol gezinsvriendelijke activiteiten in musea aan, zie www.krokuskriebels2008.be. Alle informatie over Erfgoeddag vind je via www.erfgoeddag.be.

7 De brochure kan worden gedownload via www.faronet.be/e-documenten.

8 Alle info over EETiKET vind je via: www.eetiket.be.

9 Sigrid Van der Auwera, Erfgoededucatie in het Vlaamse Onderwijs. Erfgoed en onderwijs in dialoog. Brussel, CANON Cultuurcel / Kunsten en Erfgoed / VIOE, CJSM, Brussel, 2007.

[p. 27]

waarin voorstellen voor concrete acties met betrekking tot de erfgoededucatieve praktijk zijn opgenomen.¹⁰

Jongeren vormen een derde grote cluster. AmuseeVous, de collegagroep Publiekswerking van de Vlaamse Museumvereniging¹¹, het Museum aan de Stroom (MAS)¹²,...: het is slechts een greep uit de reeks organisaties en initiatieven die de combinatie jongeren en erfgoed als gemeenschappelijke bekommernis delen en daaromtrent al diverse acties op het getouw zetten. Jongeren vormen een ‘autonoom’ publiek, al zijn jeugdverenigingen bijvoorbeeld belangrijke partners in crime als het om het betrekken van jongeren gaat. De doelgroep verandert telkens weer even snel als een kameleon van kleur. Hoe speel je hier als organisatie toch op een duurzame manier op in? En hoe kom je tot een ‘user-generated’ jongerenwerking?

Samen met de erfgoedsector, de musea in het bijzonder, en tal van partners wil het steunpunt in de toekomst alvast mee zoeken naar adequate antwoorden op deze en tal van andere vragen en uitdagingen. Want laten we samen streven naar een erfgoedcultuur waar ook kinderen en jongeren (en hun ouders of begeleiders) zich thuis kunnen voelen. Laat het ons dus niet houden bij deze financiële maatregel alléén. En laat een kinden jongerenvriendelijk klimaat niet enkel het privilege zijn van enkele musea alleen. Toegankelijkheid voor kinderen en jongeren is een gedeelde verantwoordelijkheid van iedereen die zijn of haar plek heeft in de erfgoedsector.

Het jonge publiek te gast in het KMSKA.
Foto's: Bart Van der Moeren. © FARO

10 Hilde Schoefs & Hildegarde Van Genechten, Van denken naar doen. Ideeën en conclusies bij het denktraject erfgoededucatie. (voorziene verschijningsdatum: najaar 2008).

11 Collegagroep Publiekswerking VMV, zie www.museumvereniging.be.

12 Het MAS in jonge handen, zie www.mas.be/mas_injongehanden.html.