Erts. Letterkundige almanak. Jaargang 2

[p. 166]

D.A.M. Binnendijk /
Over litteratuurgeschiedenis
Fragment

Het schrijven eener geschiedenis der letterkunde behoort tot de moeilijkste en hachelijkste ondernemingen, welke op aarde toegestaan zijn. Maar al te vaak gaat het ermee als met bloemlezingen: de geschiedenis der litteratuur wordt slechts representatief voor den geest van den schrijver. Er heerscht steeds, in dergelijke kwesties een element van persoonlijke willekeur, van eigen inzicht of vooroordeel, dat verhindert, dat ooit een beeld gegeven wordt van wat sommigen illusionistisch noemen: de ware werkelijkheid. Want deze bestaat pas door het systeem, waarin zich de algemeene stof ordent, nadat deze in den geest van den eenling geconcentreerd is. Een cultuur ontleent dan ook zijn bevestiging aan de totaliteit dier afzonderlijke geesten, die uit den tijd voortgekomen, dien tijd feitelijk scheppen. Een cultuurhistorisch werk, dat zijn aandacht wijdt aan de cultuur van een verganen tijd, wordt zelf op zijn beurt een werk van cultuurhistorische waarde in een volgende periode, zoowel om den blik, zooals die van dezen tijd op den andere gericht is, als om de bepaalde genomen houding, die bijdraagt tot de kennis van het karakter van den beschouwer. Een beschrijvende cultuurgeschiedenis, die zich dus niet in abstracte bespiegeling verliest, doch vasthoudt aan feiten en data, zelfs deze staat niet onafhankelijk, maar wordt bepaald door ontelbare factoren van persoonlijken en anderen aard. Tot deze factoren behoort in de eerste plaats de gecompliceerdheid der wederzijdsche invloeden, die nimmer volledig zijn op te sporen en in hun verwikkeldheid zijn te registreeren. Nu schijnt het 't noodlot te zijn van litteratuurgeschiedenissen, dat zij zich verbeelden cultuurge-

[p. 167]

O Christofoor, o satyr,
Uw woede en vlucht zijn getemd.
Men vindt op land of op water
Een klein geluk dat klemt.
M. NIJHOFF (Vormen)
I.W.F. WERUMEUS BUNING EN Zn.

schiedenissen te moeten zijn. Hierdoor wordt grovelijk gezondigd tegen het autonome karakter der kunst in 't algemeen, en in 't bijzonder tegen dat der litteraire kunst, die in deze autonomie toch al niet steeds volkomen recht gedaan wordt. Een geschiedenis der letterkunde heeft te geven de continuïteit der litteraire vormen, van de gedaanten waaronder zich de kunst van het woord voordoet; van de ontwikkeling der kunst, dus, die zich van het woord als scheppings-

[p. 168]

materie bedient. A priori zal dus deze geschiedenis bedongen worden door de totaliteit der litteraire kunstwerken. Niet de geschiedenis mag, als van te voren reeds uit cultureele stroomingen bereid, toegepast worden op het letterkundig studiemateriaal, doch omgekeerd moet de geschiedenis het abstractum zijn der litteraire werkelijkheden.

Wil men dan toch nog cultuurgeschiedenis tevens geven, dan zij men op zijn hoede: de invloed van de litteratuur op het leven is grooter veelal en van omlijnder zichtbaarheid dan die van het leven op de litteratuur, waar deze laatste steeds een door persoonlijkheden bedongen en bepaalde sublimatie van levenservaring is. Ook houde men dan, meer dan dit tot nu geschiedde, het oog op een parallelisme tusschen den aard der levensbeschouwing en der kunst. De wijsgeerige wereldbeschouwing zal in 't algemeen haar verbeelding vinden in de kunst van dien tijd (in dezen b.v. Freud en het Surréalisme). Maar het een is nimmer een verlengstuk van het andere.