Erts. Letterkundige almanak. Jaargang 2

[p. 150]

Jo de Wit /
De oude man aan het venster

Ik zit aan mijn hooge venster, aan mijn kleine tafel met de boeken, de aardbol en de inktflesch - Schemerwit is de winterdag onder mij, zonder licht en zonder gerucht; wie daar buiten langs de gracht bewegen lijken uit een droom, ver en teer, maar teerder nog zijn de naakte twijgjes boven de oude gevels uit. Ik zit stiller dan de wereld daarbuiten en mijn hand ligt op tafel voor mij. Haar bekijk ik soms, wanneer ik niet naar buiten zie. Hoe is zij zoo geworden, deze hand, die eens bruin was, lenig van spieren, bronzig van bloed, met nagels zonder broosheid.... Nu is zij licht als een dor blad; een grillig werk van aderen ligt in de verschilferende huid omhoog gebouwd; ook is zij niet zoo rustig meer.... Wat wil het bloed met deze overdadige trilling? Het is als werd het moede van zijn jarenlange loop door het lichaam, ommegang na ommegang op den gestadigen klop van het hart.... of het uit de gesleten aren zou willen breken en grenzeloos zou willen zijn. Als ik neerzit na het slapen van den nacht, na het morgenbrood, als ik stil zit en steeds stiller, wordt het soms of ergens in verten een toon verklonk; ik hef het hoofd, met aandacht luisterend. Een sleepend geruisch als de naklank van een melodie, die ik niet hoorde....

Dan ook is de kamer lichter en ik sluit de oogen, want het is of een ijle wiek boven mij vloog, zonder gerucht, in blanken schijn.

Het bevreemdt mij dat ik weinig gedachten heb. Niets dan zachte aandoeningen die het hart niet meer raken. Het hart ligt stil, het lijkt een verlaten huis. Ik zou het lange leven welke het mijne was, gaarne bemijmeren, doch vorderen doe ik niet. Alleen in mijn kin-

[p. 151]

dertijd kan ik nog toeven. Heel een leven ligt tusschen toen en nu, een leven waarin ik vrouw en kinderen bezat en de vreugden der gedachten kende. Doch waarheen, waarheen vlogen al die beelden?

Ik ben weer het kind en loop op straat. De lucht is zoet als de geur van een bloem, ik wieg mijn armen weerszij mijn lichaam, als om mij in evenwicht te houden op een denkbeeldige, gespannen lijn.

Het genot van te zijn is mateloos. Ik spring steigerend omhoog als een jonge geit, prevelend: ‘Wat is er ook weer, wat is er ook weer, voor heerlijks?’ Iets dat straks komen zal.... De middag die achter dezen morgen ligt, de lange middag op het weiland, de vlieger die ik al voel trekken, strak en feestelijk, aan mijn hand, de trotsche vlieger met het spottend gezicht en den zachtwiegenden, vermanenden staart. Ik adem en fluit, een borrelende zang lijkt uit de wereld op te gaan - ik zing mijn warme lied verlangend mêe. Nimmer, wat het leven later schonk, kon ik meer zóó zijn, bloeiend en helder als een ster aan zomerhemel, een bloem op de wei....

Mijn tante is ziek, ik ben een kleine jongen, ik mag mee naar het oude stadje om haar te bezoeken. Bij ons thuis is het klein, een stadshuis, nieuw gebouwd - ik ben op een morgen zoo maar meegenomen, alsof het de gewoonste zaak ter wereld was te reizen naar een oud, groot huis, in een vreemde stad. Ik krijg alleen een schoone bloese aan, mijn zwarte schoenen zijn helder gepoetst, maar de haakjes zijn niet meer zwart, zij glimmen als koper. In de voorkamer van mijn tante's huis, op de eerste verdieping, zijn verscheidene bezoekers - na enkele oogenblikken wordt op mij niet meer gelet.

Ik heb nog nooit zoo'n lange gang gezien.... Eerst is zij van marmer, dan wordt zij smaller - aan het einde schemerig. Zij schijnt door te buigen. Terwijl

[p. 152]

ik op de glooing van dat kleine dal mijn voet zet en naar het einde tuur van de gang, komt een doordringende verheugenis over mij. Het is of een huiver door mijn haren gaat, een strakke toover schijnt mijn bloed te doen stil staan. Dan glij ik verder - het glooinkje àf en weer omhoog - ik zie deuren - twee, drie en de laatste open ik zacht. Nu zie ik twee kamers, in slaap en in schemer. In het midden rijst een glanzend mahonie ledikant, statig en golvend als een schip; op een kleine ronde tafel met vierkanten voet staat een porseleinen beeldje: een vrouw, fluisterend met een duif die speelt op haar sierlijk geheven hand. Door de open repen der neergelaten blinden valt een waaier van licht, waarin de gouden stofjes kantelen - een roos in een vaas is verdord en toch niet ontbladerd - zij staat recht op haar stengel, tot een bleek-rose aschkleur verschoten, maar in het hart is een geheime, blauwpaarse gloed.... Ik adem nauwelijks en blijf op de grens van d'eene en d'andere kamer. Achter mij voel ik het licht; langzaam wend ik mij om. Klimopbladeren vallen in donkere ranken langs het vierkant venster, een groote spin danst langs haar draad, zoetjes, als op loome muziek voorbij.

Tegen de wanden trekken zich de stoelen terug, - rimpellooze matte zijde bespant hun zittingen, een fijnnervig, drievingerig blad, een Fransche lelie gelijkend, is gesneden in het glanzende, lichtbruine hout der vierkante rugleuning.

Op de lage kast van rozenhout met de ernstige, groene stof in strakke plooien tusschen de omraming, liggen drie zware boeken met hun geribbelde ruggen in perkament; op een er van staan letters die, hoe strak ook geteekend, toch te wankelen schijnen.

En op de schoorsteen rijst een geaderd, witmarmeren bekken waarvan de gebeeldhouwde druiven zwaar neerwaartsch vallen.

[p. 153]

Fotografiek van H. Berssenbrugge
JO DE WIT

[p. 154]

Ik ga naar het venster, zacht en ingehouden stappend over het tapijt, met mijn open mond adem ik het wonder tegemoet.

Aan d'overzij een venster van hetzelfde huis, kijkend oog in oog met deze kamer - tusschen de muren, omlaag, een kleine tuin.

Een steenen pad slingert zich rond het medaillonvormig perk; aan de randen groeien lage, verwilderde struiken. In den hoek een bloeiende jasmijn met honderd sterren in het licht. Daaronder een schemering van hoog en verward bloemenloof, op het pad kleine, schuivende cirkels van licht - tusschen de steenen sprietst het jonge, zachte gras omhoog, in het midden van het perk vliegt op, in een trillende boog, een kleine fontein waarvan de zon de hoogste droppels raakt en als vliegende diamanten doorgloeit. Roerloos lag tusschen de muren de kleine tuin die nooit door menschenvoeten betreden scheen, en ik boog mij over het kozijn of mijn ziel zich in een diepte verloor.

Nu ik oud ben bepeins ik - wat ik nooit nog deed - vanwaar deze betoovering kwam, want zij moet iets diepers zijn dan een toevalligheid. Het moet zijn geweest als boog ik mij over een spiegelbeeld. En van datgene waarvan ik onbewust was, doch wat een jong menschenkind van vóór zijn geboorte meedraagt, sluimerend in diepten waar het onberoerd verblijft - namelijk het vanzelve vertrouwd zijn met 's levens openbaringen die in heldere symbolen spreken - daarvan moet ik opeens in dien tuin iets gezien hebben. Voor een korte wijle werd mijn bloedwarme jongensleven toegeslagen en bloeide slechts de tijdelooze vlam der ziel. Al wat leven heet geleek in dien tuin te samen gestroomd en in de beweegloosheid van den droom gegrepen: zon in flonkerplassen, water spuitend in den boog van een fontein, zon en water tezamen

[p. 155]

tot waar het witte licht in zeven kleuren breekt - het jonge gras, de jasmijn met zijn zuivere sterren die aan d'engelen deden denken, - en dit alles in den ban van een geheimzinnig weven waarin de volle bloei zich gespannen voorbereidde. Hier was wildheid van groei en rust tezamen, het doorbrekend leven, het spiegelende en spelende dat in één greep tot stilte bedwongen werd, een angstwekkende volheid die in harmonie vergleed en dit in zoo klein bestek tezamen, dat ik er in neder keek als ik een klein en zeldzaam tooverbeeld.

Wederom, in deze witte uren, zie ik den hof en buig mij luisterend over naar zijn geheim.

Jeugd en ouderdom kunnen elkander zeer gemeenzaam zijn; lang reeds zag ik hoe in het verborgen heimwee der menschen naar hun jeugd een eerste teeken zijn kan van een herboren verlangen naar zich zelve. Wie ziet hoe dicht hij toenmaals leefde aan het hart der dingen zou wederom zoo willen leven. Doch reeds is hij een ander, reeds heeft hij de wereld gedeeltelijk veroverd. Wie de zuivere vreugden zijner kinderen aanschouwt, voelt wel een smachten welke hem doet vermoeden dat wij menschen langzaam gaan moeten naar vanwaar de kinderen zoo argeloos lijken te komen ....toch blijkt het wet dat wij dienzelfden weg, keerend, nooit opnieuw betreden kunnen. De verovering moeten wij voortzetten en als onze oogen helder worden, gelijken zij kinderoogen, doch niet geheel....

Kinderen droomen wel van engelen die hen beschermen en een oud man voelt de witte vleugelslag hoog boven zijn grijs hoofd.

Doch de mensch in zijn middaguur is soms zeer kloek en verlaten.

Wij moeten werken en wij moeten strijden. Doch hoe, doch wat, indien wij, al doende, alles vergeten?

[p. 156]

Reeds wordt het leven geruchtloos voor mij, ik kom naar mijn jeugd terug te leven omdat ik toen dichter was bij wat ik ben, toch weet ik dat de betoovering der latere jaren om mij stond als een huls stroo rond winter-rozen: daarbinnen bereidt zich het nieuwe leven.

Geen dag kwam waarin het niet scheen dat wij vrij konden worden en toch bleven wij gebannen. Wie verlangen zijn ongeduldig. Ongeduld geeft scherpe pijn in het bloed. - Liefde gedoogt geen pijn.

Het uur van pijnlooze liefde is het begin van een hemel op aarde. Te mogen zijn zonder verlangen, schouwend over een winterstad waarin men zich zelve, te midden der wandelaars benêe, ziet voorbijgaan in het gewemel - te zijn in een kamer die lichter is dan een winterdag gedoogt - wie zou niet, het hoofd buigend, erkennen dat dit reeds meer is dan wat de kleine tooverhof van onze jeugd beloofde?

Helder licht - als vloeiend vanuit het diepst mijner oogen zelf, vloeit over in de ruimte waarin ik staar -. Met een zachte verwondering beweeg ik mijn lippen omdat het mij aandoet of de lucht die ik adem frisch en geurig is als in de lente van mijn jeugd.

Wel beeft reeds de hand, doch onder de verschilferende huid zingt het ijle bloed alleen nog maar van een aanvang van liefde.