Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 47

[p. 427]

Kroniek

Modigliani bij d'Audretsch - Den Haag

De kunst van Modigliani heeft altijd haar zeer eenzijdige bekoringen gehad. Ze valt soms tegen, in een enkel werk of in een reeks van werken, omdat niet ieder werk uit de samentrekking is ontstaan van essentie zoekende krachten, niet genoeg gebouwd is, maar meer het toegeven aan de vrije lyriek van zijn elegische sentimenten zonder bouwende weerstanden. Uit den gang van zijn ongelukkig leven verhief zich zijn werk ternauwernood. Het stroomde mee, het poogde te bloeien en het bloeide. Gekneusd, ziek, vol heimwee naar verloren schoonheid, verlaten. Maar nog met die dichterlijke illusie van een vlucht in droomen, die dit werk, geboren in den baaierd der moderne tijden, gescheiden houdt van de uitzichtlooze kunst van heden. In Modigliani is het uitzichtlooze van het leven nog niet aanvaard, zooals het in een deel der latere schilderkunst, in de literatuur en in de muziek aanvaard zou worden, als een eigen hartstochtelijke, berekende, harde, gepantserde kracht. Modigliani is meer een einde dan een begin geweest. Wat echt en levenswaar is in dien uitbloei, dat zijn juist de hoedanigheden, die een mensch verloren doen gaan in de machine van het moderne leven. Dat dit jonge schildersleven in Parijs eenvoudig vermalen en vergruizeld werd, is geen wonder meer voor wie zijn weerloos werk goed verstaat.

Bij den kunsthandel d'Audretsch waren twee uitstekende werken van Modigliani. Het een was een beeldhouwwerk. In ons land zijn beeldhouwwerken van hem weinig bekend. Het Victoria en Albert Museum te Londen bezit een kop (een deurpostfiguur) uit 1913. Die bij d'Audretsch is van 1911. Hij leek sterker dan die in Londen. De Londensche is geraffineerder, vormelijker, niet strakker maar koeler van formuleering. De andere, vroegere, trof onmiddellijk door een angstige dreigende grootheid in de expressie. De invloed der negerkunst is er zichtbaar, maar nerveuzer en ingewikkelder. Voor het kunstenaarssentiment uit die jaren van kort voor den wereldoorlog zijn dergelijke werken uitermate belangrijk. In Modigliani, sterk verbonden aan de cultuur van de oude Italiaansche schoonheid, is die oude Europeesche kracht zoo aesthetisch toegespitst en verzwakt, dat ze vatbaar is geworden voor de instrooming van donkere oerkrachten, zooals de negerkunst buiten Europa die overbracht. De angst van den nerveuzen over-aesthetischen stedeling der XXe eeuw herkent zijn sterkeren zwarten broeder in het dreigende van den angst. Als een dreiging stond die steenen kop van Modigliani daar. De steen was aangevreten door het weer. Hij zal een oud stuk steen hebben gebruikt of het werk heeft jaren lang buiten gestaan.

Het tweede werk van hem was een schilderij uit 1919, een jaar voor zijn dood. Een vrij groot doek, breed geschilderd, maar nergens met nadruk. De

[p. 428]

afbeelding toont weinig van den voortreffelijk geschilderden achtergrond, vervuld van een zacht vervoerend blauw. Maar ze toont nog wel iets van de ontroerende moeheid en verlatenheid, de onverholen melancholie van dit matte silhouet van een vrouw. Wat er nog coquet en geraffineerd in lijkt wordt volmaakt weggenomen door de zachtheid, den bedroefden bloei van de kleur. Met enkele vaste maar bewogen lijnen werd de ovaal van het masker bepaald, dat bij de wenkbrauwen begint. Het voorhoofd en het haar komen pas daarna. Alles is saamgetrokken in dien vloeienden neergang der lijnen, neergang langs de schouders, neergang langs het lijfje, langs de slappe armen. Vergleden alles en verlaten. Maar welk een late en verloren teederheid nog, wat een wereld nog van gekneusde gratie in deze laatste uiting van een schilderkunst, die vijf eeuwen terug met het goddelijke brak en het menschelijke begon.

A.M. Hammacher

H.M. Wezelaar

Nederland is altijd arm geweest aan goede beeldhouwers en hoewel de plastische kunst hier in de laatste kwart-eeuw niet slecht is gevaren, wij tellen slechts weinige beeldhouwers, wier werk meer schijnt te bevatten dan een korte tijdelijkheid.

Het is daarom goed, dat een beeldhouwer als Wezelaar deze kleine groep is komen versterken, goed, óók omdat hij vrij blijkt van de tot recept geworden defiguraties, waarin sommige Hollandsche beeldhouwers zich tot vervelens toe herhalen.

Het kan niet anders, of een eerste aanschouwing van Wezelaar's werk moet op velen wat ontnuchterend werken, vooral op hen, die zich de beeldhouwkunst niet anders kunnen voorstellen dan als de noodzakelijke overheersching van den verbeeldingsvorm over den natuurlijken vorm. Want in die overheersching zoekt Wezelaar het niet. Hij accentueert hier en daar den natuurlijken vorm, doch schier onmerkbaar en in zijn kennelijke vereering voor den schoonen menschelijken vorm zet hij de traditie der groote Grieksch-klassieke beeldhouwkunst voort, echter met de bezieling en den moed van den noordeling, die boven al het leven zoekt en die ook niet terugdeinst voor onvolmaakte menschelijke vormen, als hij daaraan het leven kan beleven. Een zeer dikken zittenden man, een gezette vrouw aanvaardt hij als modellen, omdat ook in hen het leven heilig is en schoon.

Men ziet aan dit werk, dat de maker jaren in Frankrijk vertoefde; het heeft iets ontvangen van den adel en de ingetogenheid van goede moderne Fransche beeldhouwkunst: wij bedoelen de kunst van Franschen en niet die van de in Parijs huizende vreemdelingen, van wie zoo vele slechts een ontbindenden invloed op de Fransche kunst hebben uitgeoefend. Zoekt men

[p. 429]

een naam om de richting aan te geven, waarin Wezelaar werkt, dan komt die van Despiau het eerst op de lippen. Het stille, beschroomde, naar binnen gekeerde, het evenwichtige, ingehouden gebaar van Despiau vinden wij ook bij Wezelaar terug, maar toch bezit Wezelaar's werk genoeg elementen, die zijn zelfstandigheid bewijzen. In zijn borstbeelden b.v. toont Wezelaar een opmerkelijke eigen voordracht. Die borstbeelden hebben niets hieratisch of plechtigs, maar ook niets, dat aan het moment of de anecdote herinnert. Zij zijn levendig, maar niet ‘op het leven betrapt’; bewonderenswaardig is, hoe Wezelaar er soms in slaagt door een lichte wending van den kop juist het innerlijke te karakteriseeren, zoo b.v. in de terra cotta-buste van den schilder Hordijk, waarvan het even ter zijde gewende hoofd met den daaruit resulteerenden blik der oogen het wezen van Hordijk treffend weergeeft. Datzelfde vindt men in de portretbustes in terra cotta van een Duitsch meisje en van den schilder Matthieu Wiegman.

Degenen, die in staat waren, Wezelaar's werk in Amsterdam te zien of laatstelijk in de Lakenhal te Leiden (Leidsche Kunstvereeniging), zullen getroffen zijn geweest door de schoonheid en gaafheid van zijn bronzen: het groote staande naakt, in de opvatting ook aan Wenckebach herinnerend, de kleine baadster en enkele borstbeelden. De mooie, gesloten, rustige vorm, de overal levende contour van deze portretbustes, het fijne rhythme van de baadster, dat alles leerde ons - met de in hardsteen gehouwen buste van een jong pianist - dat Wezelaar een beeldhouwer van beteekenis is en dat zijn werk onze Hollandsche beeldhouwkunst op verheugende wijze heeft verrijkt.

J. Slagter

Bij ‘onze lieve heer op zolder’

Op een van die verrukkelijke lentedagen, waarop alles als met goudglans schijnt te zijn overtogen, dwaalde ik naar 't oude stadsgedeelte van Amsterdam om op de O.Z. Voorburgwal in 't museum Amstelkring in den volksmond bekend als ‘Onze lieve Heer op Zolder’ de daar tijdelijk gehouden tentoonstelling van werk van Prof. A.J. Derkinderen te gaan zien.

Op deze tentoonstelling waren bijeengebracht een gedeelte der natuur-studies naar bekende persoonlijkheden uit de katholieke wereld: geestelijken, koorknapen en vooraanstaande ingezetenen van Amsterdam, die oorspronkelijk op de schildering der Processie van ‘'t Mirakel van het Heilig Hart’ zouden worden afgebeeld. Verder een schetsontwerp in olieverf van 't geheel, zooals het ten slotte geworden is en ter aanvulling een en ander betrekking hebbende op de aanleiding der heilige handeling, foto's, litho's etc.

Ik zal mij niet in de lijdensgeschiedenis van deze opdracht verdiepen, doch beginnen er mijn vreugde over uit te spreken, dat de heer Baard het initiatief

[p. 430]

nam deze kleine tentoonstelling in te richten, zij 't dan in dit overigens zeer verscholen museum.

Ik had mij hooge verwachtingen gemaakt. Ik had de teekeningen al eens gezien in den tijd, kort na den dood van rector Klönne, toen ze, op een zolder a.h.w. opnieuw ontdekt werden en ik stelde mij voor, de wat zorgeloos behandelde werkstukken nu liefdevol ingelijst, op hun waarde geschat en met piëteit behandeld terug te zien.

Ik heb alles tezamen lang en met zorg bekeken. De olieverfschets in een donkeren hoek, weinig gunstig gehangen, bergt reeds de prachtige qualiteiten in zich van het voltooide werk uit het Begijnenhofkerkje. De schets is op meesterlijke wijze in af gestemden doch helderen toonaard, luchtig, beheerscht en weifelloos neergezet.

Prachtig raak van typeering zijn de meest in zwart krijt geteekende figuur-studies waarvan de koppen, doorgaans het verst doorgevoerd, in het kleine formaat steeds groot en eenvoudig gehouden zijn.

Niet licht vergeet men de kostelijke uitbeelding van een Pastoor Sloots, met in gelaat en houding de expressie van allerzoetste devotie, naast den meer boerschen Hoorneman, de nobele fijne trekken van Johannes Vernieuwen, pastoor van de H. Hartkerk, de zuivere weergave der argelooze, jonge koorknapen, de raak neergeschreven portretten van vele mannelijke ingezetenen van Amsterdam, en zeker niet de sublieme schetsen der vrouwenfiguurtjes, een Paula Alberdingh, Josepha Mulder, Jeanette Haakman v.d. Bergh, te veel om op te noemen. Waarlijk zij doen niet onder voor de mooie geteekende portretjes van een Degas. Maar als diens naam er onder stond, dan hingen ze keurig verzorgd in ons Sted. Museum inplaats van zooals nu, liefdeloos en slordig zonder passe-partouts in povere, bijeengeraapte veel te groote wissellijsten op een verscholen, slecht verlichten zolder.

In den Haag trokken elfduizend menschen op, zoo meldde de krant het, om 't werk van het wonderkind Roswitha Bitterlich te gaan zien. In Amsterdam was de toeloop, hoewel niet zóó groot, toch ook geweldig en het zijn niet de onderste lagen der maatschappij, die zich in de zalen van Arti en Kleykamp verdrongen, maar voor deze stille en nobele kunstuiting is nog geen geld beschikbaar om het eenigszins toonbaar te verzorgen, wat toch heusch geen sommen behoeft te kosten en men vraagt zich af, zijn zij, die deze cultuurschatten te bewaren kregen, hun bezit wel waard?

Maar desondanks zullen de weinigen, die zich de moeite gaven deze kleine expositie van werk van Prof. Derkinderen te gaan zien er dankbaar vandaan komen. Dankbaar voor de verrijking en de opwekking die alle waarlijk goede kunst ons schenkt. Het wachten blijft nu op een vollediger en beter verzorgde tentoonstelling van zijn werk.

Debora G. Duyvis

3 Mei 1937