Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 46

[p. 413]

De wreede keus
door Emmy van Lokhorst

IN het buitenland. Tuin aan een meer. De zon begint te dalen; in de verte daken en torens waar de laatste gloed overheen trekt. Een klein belommerd schiereiland. Rondom een ouden kastanje een houten bank. In de lanen achter deze plek wandelen menschen, wier stem en lach soms opklinkt. Zij zit op de punt van de bank, even neergestreken, als gereed tot opspringen. Maar, in gedachten, blijft zij geruimen tijd in dezelfde houding. Als zij voetstappen hoort, fronst zij de wenkbrauwen, sluit het boek dat open op haar knie lag en staat op. Bij het omgaan van de smalle bocht, ontmoet zij den naderkomende en blijft met een schok stilstaan, hem zwijgend aanstarend.

Hij (grijpt naar zijn hoed): Is het mogelijk, jij!

Zij (kort toonloos): Ja.... (zij staan even verlegen, niet wetend hoe zich te gedragen; zij herstelt zich het eerst).

Zij: Dat is buitengewoon toevallig.

Hij: Ging je naar binnen?

Zij: Nee.... dat wil zeggen.... ik hoorde stappen en wilde een ander plekje zoeken, waar het rustig is.

Hij: Zat je daar op de bank? (Hij kijkt naar de ronde bank).

Zij: Ja.... even. (Een pauze). Er zijn veel muggen aan het water.

Hij (in de verte turend, als afwezig): Hebben ze je weer zoo gestoken?

Zij (levendig): O, 't is bar, mijn enkels.... (zich bedenkend) Ja, er zijn heel veel muggen....

Hij: Ben je hier voor langen tijd?....

Zij (ontwijkend): Niet zoo heel lang.

Hij: Ik ga morgen weer door.

Zij (ziet hem snel aan, haar gezicht verandert): Hoe.... hoe kom je hier zoo, jij die nooit reist?

Hij: Ik ben op een rondreis, Zwitserland.... Italië.... 't Is hier mooi.

Zij: Wat ben je bruin!

Hij: Ik ben al een week of drie op stap. Er is veel te zien in de wereld. Ik blijf overal maar kort, een of twee dagen en dan weer verder.

Zij: En wanneer ga je weer terug?

Hij: Als het me verveelt, zoo rond te trekken.

Zij: (ziet hem nadenkend aan).

Hij: Willen we misschien even op die bank gaan zitten?

Zij (opkomende ontroering belemmert haar stem): Goed.... (zij gaan zitten en turen over het water).

Hij (zich omkeerend om haar aan te zien): Je ziet er goed uit. Hoe gaat het?

[p. 414]

Zij (maakt een gebaar): O.... hoe ik het maak.... ik weet het niet.... eigenlijk blijft altijd alles hetzelfde.... een beetje pijn, een beetje heimwee, een beetje verwondering, een beetje bitterheid....

Hij: Jij - en een beetje?

Zij (ziet hem aan): Ik blijf niet altijd twintig jaar.

Hij: Kom, kom, een depressie, morgen spreek je anders.

Zij (negeert zijn woorden): En jij? Hoe gaat het jou?

Hij: Beter dan ik ooit heb verwacht.

Zij: Zoo!

Hij: Ja. Als je de dingen onder de oogen ziet, zijn ze minder verschrikkelijk dan het uit de verte leek.

Zij: O.... je bent altijd sterk geweest, onbegrijpelijk, bovenmenschelijk sterk.

Hij (zwijgt even, dan langzaam): Niet die agressieve toon. Het is immers al zoo lang geleden.... alles.

Zij: Agressief? Waarom zou ik dat zijn? Ik heb niets meer te verdedigen, te bestrijden of te behouden.

Hij: Wil je daarmee zeggen, dat je niets bezit?

Zij (haar stem weigert): Ach....

Hij (kijkt over het water): Armoe, eenzaamheid en de dood, dat zijn de drie groote spoken.

Zij: Jij was er niet bang voor.

Hij: Ik was er zóo bang voor, dat ik me achter een stroohalm verborg om ze niet te zien.

Zij: Maar tenslotte.... heb je toch....

Hij: Toen ik leerde zwemmen, durfde ik niet los te probeeren. Maar op een keer werd ik bij ongeluk in het water gedrongen, en ik zwom, om mijn leven te redden. Ik kón heel goed zwemmen.

Zij: Och ja.... Och ja....

Hij (ziet haar aan): Je bent veranderd.

Zij (turend naar de verre torens): Waarom zouden wij elkaar vandaag hebben ontmoet? Het moet een beteekenis hebben.... het was voorbestemd....

Hij: Krijg je het niet koud, de zon is bijna onder.

Zij (afwezig): Nee....

Hij (met een schok): Ben je hier.... alleen?

Zij: Ja. (na een pauze:) Waarom vraag je dat?

Hij: Om te weten.... hoe je....

Zij: Alleen of niet alleen, dat zegt nog niet veel, wel?

Hij: Voor mij is het van belang, dat je hier alleen bent. (Stroever) Ik geloof overigens dat het niet goed voor je is.

Zij: Alleen is maar betrekkelijk. Ik zie veel menschen toch.

[p. 415]

Hij: Je hebt de eenzaamheid weten te dragen al die tijd. Een van de spookverschijningen heb je overwonnen. Eere wie eere toekomt.

Zij (fronsend): De absolute eenzaamheid ken ik niet. Als een hermiet had ik willen leven. Het ging niet.... Later zag ik in hoe dwaas het is, iets te zoeken dat het leven je niet oplegt.

Hij: Misschien was dat zoeken van het absolute ook wel altijd de fout van ons samenleven. Toen we niet het absolute ideaal vonden, waren we niet tevreden met betrekkelijke waarden.

Zij: Altijd is het óf het een óf het ander. De zuivere vrijheid én eenzaamstaan of samenblijven, bekneld, gehavend.... Nieuwe wonden maken en oude openrijten. Het was de wreede keus. Geen tusschenweg was voor ons mogelijk.

Hij: En - als je mij wilt toestaan dat te vragen na zoo langen tijd - geloof je, dat we goed hebben gekozen?

Zij (antwoordt eerst niet, dan): Waartoe dingen uitspreken, die noodeloos pijn doen. Als je een antwoord wilt: zoodra een keus onvermijdelijk is, is het goed, wat je ook kiest.

Hij: Veronderstel, dat we het andere hadden gekozen.

Zij (in een kreet): Maar dat kón niet.... (ze bedwingt zich).

Hij: Dus eigenlijk géen keus. Wij werden gedréven te kiezen.... We zijn maar herfstblaren waar de wind achter jaagt.... Wil je dat zeggen?

Zij (stil): Het lijkt wel zoo, soms.... of wreede machten met ons spelen. Wreed is alles wat wet is....

Hij: Waarom acht je het zoo wreed, dat je moest kiezen?

Zij: Omdat.... zoodra de keuze is gedaan, het niet-gekozene zijn schoonste gedaante aan gaat nemen.

Hij (na een pauze): Ons vroeger leven lijkt je dus schoon.

Zij (weemoedig): Maar ik herinner me zoo duidelijk hoe in die jaren me de vrijheid wenkte....

Hij: En nu je die hebt, is ze waardeloos voor je?

Zij (langzaam): Niet waardeloos. Ik ben erdoor gerijpt. (Zij verzinkt in gepeins, later): En jij, betreur jij de keuze?

Hij: Ik geloof dat alles in het leven tenslotte neerkomt op vitaliteit. Ons samenzijn scheen steriel, wij wilden onze kracht in anderen vorm beproeven. Misschien is de eenzaamheid voor ons beiden vruchtbaarder geweest dan we denken.

Zij: Het wordt donker (ze huivert even). Denk jij er wel eens aan, hoe het zal zijn als je oud bent, heel oud - en alleen?

Hij (hard): Nee. Waarom zou ik daaraan denken? Dat is sentimenteel.

Zij (zeer zacht tusschen de tanden): Volkomen juist, en je moet morgen vroeg op.

Hij (lacht even): Niemand anders in de wereld had dat zóo kunnen zeggen.

[p. 416]

(Zij zitten roerloos, in de verte gaan lichten branden, een boot drijft als een schim over het water).

Zij: Ik herinner me ditzelfde uur in den zomer dat we buiten woonden. De verandah met de lamp, het theeblad en boeken, en buiten de groote donkere hei.... Mina waschte de vaat in de keuken.... Wat irriteerde het ons toen, dat zij zoo rumoerig was.

Hij: Wat maakten we in die tijd lange wandelingen! Je was onvermoeid, soms marcheerden we vijf, zes uur over de hei....

Zij: En ik wilde brem plukken, maar dat mocht nooit.

Hij: Toch kwam je altijd met bloemen thuis.

Zij: De bloemen wou je wel hebben, als je maar niet op het plukken hoefde te wachten.

Hij: Je droeg in die tijd een strooien mutsje met rood lint.

Zij (begint een woord, maar opkomende ontroering klemt het af).

Hij: Dat mutsje heb ik de eerste tijd van mijn.... alleen zijn.... op mijn tafel uitgestald.

Zij: Wa.... waarom?

Hij: Om ermee af te rekenen! Ik ben er na - eenige - maanden - in - geslaagd, het - in - de - kachel - te - gooien.

Zij (heft afwerend de hand op): Wat een wraakneming. Je haatte mij verschrikkelijk.

Hij (lacht): Inderdaad.

Zij: Ik haatte jou niet, waartoe.... het was niet de schuld van jou of mij.

Hij: Ik haatte je omdat je me als in een spiegel mijn armzaligheid voorhield. Ik had mijzelf moeten haten, maar met mezelf moést ik verder leven.

Zij: Je zei dat het alles zoo lang is geleden. Toch hoor ik nog de ondertoon van haat in je stem. Is het.... in jou.... niet veranderd?

Hij: Als ik mijzelf schuld toekende, had ik moeten gelooven, dat een nieuw, een ánder leven met jou mogelijk was. Ik had je verloren - beter was het, jou alle schuld toe te kennen.

Zij: Of het een scheikundig proces was dat je naar willekeur kon regelen.

Hij: In alle samenzijn is een scheikundige uitwisseling. Osmose en diffusie is het ideaal. Maar jij was niet in mij opgelost, wij bleven twee vreemde stoffen, waarvan nu de een dan de ander bovendreef, we vormden geen geheel...

Zij: En jouw schuldbesef.... Als je dat nu liet ontkiemen, dan zou je een nieuw, een ander leven met mij mogelijk achten?

Hij: Nu niet meer, na al die jaren.

Zij: Waarom niet?

Hij: Een man vormt zijn vrouw, zij wordt de incarnatie van zijn gedachten en denkbeelden. Nu jij jezelf hebt gevormd, ben je voor mij een vreemde. Wij zijn twee menschen, wij zijn niet man en vrouw, dat is een geheel.

[p. 417]

Zij: Ik zie het anders. Een man en vrouw, een geheel, bestaat uit twee persoonlijkheden. Waartoe zou ik je schaduw zijn.?

Hij: Eén blijkt altijd de sterkste, die geeft het karakter aan de verhouding

Zij: En als wij even sterk waren?

Hij: Dan knapt het af; zooals gebeurde.

Zij: Onze kracht lag op verschillend gebied: jij toonde die in karakter en werkkracht, ik in mijn intuïtie.

Hij: Eén van beiden had sterker moeten zijn. Ook jouw intuïtie vermocht niet ons geluk vast te houden.

Zij: Nee.... Maar ik heb mijn schuldbesef niet verstikt.... Daarom vrees ik het eind van het leven, daarom ben ik sentimenteel.

Hij: Zou jij.... opnieuw willen beginnen?

Zij: Nee.

Hij: Dan dient jouw schuldbesef slechts tot negatieve dingen?

Zij: Het maakt, dat ik met liefde aan je terugdenk.

Hij (zit stil of hij een slag heeft gekregen).

Zij: Terugdenken.... is mijn eenig bezit.

Hij (zacht): Dit gesprek is verkeerd. Ik had beter gedaan....

Zij: Niet op de bank te gaan zitten?

Hij: Met niets te zeggen en alleen maar je hand vast te houden. Tenslotte is hetgeen je niet kunt uitspreken altijd het sterkst.

Zij (ziet hem even aan).

Hij: Wat dacht je?

Zij: Ik dacht aan de vitaliteit waarop, naar je zei, alles neerkwam. Die vitaliteit.... is bij mij alleen nog aanwezig in den vorm van zelfbehoud, ik wil mijn klein bezit niet.... verliezen.

Hij: Rand ik het aan door je hand vast te houden?

Zij: Je randt het aan door die weekheid die mij wil winnen. (Koud) Denk aan het strooien mutsje dat je verbrandde.

Hij: Ik ga morgen vroeg weer weg.

Zij: Dat zeg je nú.

Hij: Praat niet, het is in de tuin zoo stil geworden, ze zouden ons kunnen hooren. (Pauze). Wat is je hand koud (hij brengt haar hand aan zijn wang). Kan deze avond niet bij het andere worden weggesloten?.... Laten we een oogenblik alles vergeten. Ik zal niets zeggen, niets. Laat mij éen keer nog mijn hoofd bij je wegbergen. De wereld is groot, niemand dan jij weet van mij.... Ik ben gruwelijk alleen, ik heb mijn lot aanvaard.... stil, stil, niets zeggen.... troost mij.... troost mij of ik je zoon was.

Zij (zacht schreiend): Mijn jongen, mijn arme jongen, mijn arme jongen...

Hij: Morgen ga ik weer door. Ik zal je niets afnemen, mijn arme meisje....

Zij: Je hebt me al afgenomen.... Mijn rust.... Mijn berusting.... Nu begint het weer, het wilde, doodjagende verlangen.

[p. 418]

Hij: Jij hebt mij zóoveel afgenomen: Jezelf.

Zij: Ik kan je niets meer geven.... het is te laat.

Hij: Al die woorden.... (hij klemt haar in zijn armen).

Zij (radeloos, in uitersten nood): Het mutsje, denk aan het mutsje....

Hij (laat haar los): Is er dan geen....

Zij (schokkend): Ga heen.... ik kan het niet meer dragen.

Hij: Een cirkel.... een cirkel.... altijd weer sluit hij zich....

Zij: Ik wist het allang.... er is geen uitkomst.... ga heen, ga heen.

Hij: Ja, ik zal heengaan. (Een oogenblik staat hij roerloos, dan gaat hij langzaam de donkere bocht van het schiereiland om).

Zij (valt op haar knieën voor de bank): Altijd weer sluit hij zich.... altijd weer.... Mijn God, ik kan het niet meer dragen, ik kan niet, ik kan niet....