Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 45

[p. 172]

Herfst
door Siegfried E. van Praag

Ik heb hem dit jaar het eerst in Versailles gezien, den herfst, het jaargetij van terugkeer. De blâren vallen ter aarde en met hen komen de stoffen die ze vormden, weer terug tot de groote bewaarplaats van alle stof. De menschen keeren weer naar het hart van hun stad en in hun oogen is des middags reeds de koorts van de groote lichten in het donker, die hun wijzen waar hun huis is. De herfst is een hand die naar huis wenkt.

Door de statige lanen van de parken die Lenôtre in Versailles aanlegde, dwarrelden de blâren en ze verdoezelden contouren en scherpe lijnen. Op dit bladerbed lagen de kastanjes bij duizenden opgediend, glanzend en deftig als de paarden die eens door die lanen naar het kasteel reden van Louis-le-Grand, den veertiende, en Louis-le-bien-aimé, den vijftiende. De blâren zwierven tot over de randen der scherp gecirkelde fonteinen, tot op de druivenweelde van het bassin de Bacchus, en op de schaaltjes, die de kleine engeltjes en bengeltjes, de marmoussets, heel een laan ter ontvangst gereed houden.

Ik heb den herfst gezien in Parijs, in die oude Jardin des Plantes, waar het beeld van Bernardin de St. Pierre droomt in gesluierde, wazige stemmigheid, terwijl aan zijn voeten Paul en Virginie hun onwetende vrijage voortzetten, omregend door den langzamen val der naar beneden wiekende kastanjeblâren. Achter hen stonden hoog en statig onwrikbare sparren, pagoden onder de boomen, onbewogen door de buitenwereld, of het zomer is of winter. En boven, op den ouden heuvel, waar eens Buffon en Jussieu zelfs de vreemde gewassen van verre landen den koning als eerbiedig geschenk aanboden, staan de oude cederen van den Libanon, hun geweldige armen recht vooruitgestrekt. De takken dekken met de dichte teerheid van hun groei de boomverdiepingen onder hen beschuttend af.

In den somberen, schokkenden roep der herten heb ik den herfst gehoord. Ze wierpen de koppen trotsch naar boven, de wijde neusgaten openden zich, het roze vleesch der binnenwanden wendde zich naar buiten, en de kliergaten onder hun oogen ontsloten zich. 't Was of hun bloed hun vleesch naar buiten stuwde, om zich te geven, aan de aarde, de hinde. Het jaargetij van terugkeer en van groote weelde. De herfst is niet gierig zoomin als de zomer. Maar de gaven van den herfst zijn tragischer. Hij geeft het laatste af, hij kleedt zich uit tot op zijn naaktheid. 't Is of zijn lippen smartelijk zijn van offerlust en stervensverlangen.

Nu nemen de menschen weer bezit van hun stad, van hun werk, van de wrangheid van hun eigen ik. En zooals zij ontvlammen aan de stad, ontbrandt aan hen de stad. Onder de stage regenvallen blinken de straten van Parijs als onmetelijke banen van ebbenhout in de belichtingen van den avond. Duizenden lichtjes zijn dicht bij de straat gebracht als wilden onzichtbare

[p. 173]

avondgeesten het lichaam der stad onderzoeken over alle ribben van haar zwarte asphaltgeraamte. En glanzend van feestelijkheid schieten de taxis, de groene Citroëns en de blauwe Renaults als machtige gepantserde snorrende torren in hun chitine-toiletten door de straten van de hoofdstad. Even voel ik dat ook dit beeld traditievormend is en weemoedig betreurd zal worden als het eens moet verdwijnen, gelijk het Parijs van de ‘fiacres’ en den aan- en uitklinkenden hoefslag der paarden. Ook zij, die doorschietende en voortrollende taxis hebben den glans van deftige paarden. En voort tikt op straten en daken de regen van den herfst en vervaagt de lucht en den hemel, en maakt de menschen nog meer verzot op de langs hen schietende en staag wachtende glanspunten dicht bij den grond.

Ik reed Amsterdam weer binnen onder de gewelven van den herfst, gewelven van somber lood. Klompzwaar lag de hemel op de geul waar de trein doorsnelt; tusschen de barsche façaden van 't kleinburger Amsterdam dat langs de spoorbaan ligt. Zoo anders weer is de norschheid van die gevels, dan de smart der vervellende, vieswitte puien van de Parijsche banlieue. En mijn oog zag dat de herfst de menschen teruggevoerd had naar hun binnenkamers, terug naar zichzelf, te dicht bij de vlam van hun levenshartstocht. Terug den man naar de vrouw. Terug naar de huis- en slaapkamers, de ovens waarin de macht die wil dat er geleefd wordt, smart distilleert en lust. Ik zag in den avond het licht van de lampen, waaronder menschen zaten achter de onbescheiden vensters die uitzien op de spoorbaan. Tot hun diepte lieten die kamers peilen. Hoe gevaarlijk dicht brengt de herfst en de avond de menschen tot elkaar terwijl ze toch zonder hun schuld de giffen van hun ziel en de brandstoffen hunner hartstocht in zich dragen. De herfst die in rotting de stoffen hereenigt, verhevigt ook het samenbrouwsel der zielen.

Even nog handhaven de Amsterdamsche boomen de illusie van hun bladeren. Eén voor één, te tellen bekkens van 't dunste metaal, zijn ze aan de takken gestoken. De platanen heffen hun kronen met het droge gebladerte. Vaandels van veel puntige rinkel-paukjes waarop de luchtgamelang speelt. De kastanjes staan reeds naakt, hun stammen zwart van regen.

In Artis smeeken de rammen de ooien, de hengsten de merries om verhooring, zwaar, bevangen, nederig van voortplantingsnoodzaak. Wat zijn hun oogen droef. Met hen begint de tragedie der liefde, de tragedie van de ziel - want er is geen liefde die het vleesch niet overschrijdt. Dat is weer de stem van den herfst, de stem die temidden der velden en tot in de stad een weemoedig lied speelt en tot terugtocht blaast. Gelukkige nederlaag! Veilige vlucht! Het zijn de wachtwoorden van den herfst die ik overal hoor. De natuur mengt, de natuur perst, de natuur kneedt. Het is of haar sterke voeten de druiven des levens treden, opdat de sappen ter aarde keeren. En een nieuw voorjaar nieuwe verbindingen zal zien.