Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 43

Raoul Hynckes in kunstzaal Van Lier, Amsterdam

Als Schopenhauer de stillevens van Raoul Hynckes gezien had, zou deze Duitsche wijsgeer ze wellicht hebben bewonderd. Hij zou, verrast door het, oogenschijnlijk, objectieve weergeven der voorwerpen, hierin de bevestiging zien van zijn opvatting, dat het stilleven zijn schoonheid moet ontleenen aan de objectiviteit, de geestelijke rust en den van den drang van den wil

[p. 426]

bevrijden gemoedstoestand des schilders. Volgens Schopenhauer heeft de kunstenaar terug te treden tegenover het voorwerp; den kunstenaar is slechts toegestaan het voorwerp zeer aandachtig te bezien en af te beelden. Tegenover deze opvatting staat een andere: dat het stilleven, en in het algemeen het kunstwerk, zijn waarde ontleent niet aan de objectieve waarneming (gesteld al, dat die ‘objectieve’ waarneming tot de mogelijkheden zou behooren) maar aan de subjectieve aanschouwing door den kunstenaar en de door het geziene bij den kunstenaar gewekte persoonlijke ontroering. Naar die opvatting vermindert de beteekenis van het onderwerp tot een van secundaire waarde en wordt de gaafheid van het kunstwerk niet afgemeten naar de nauwkeurigheid der visueele waarneming, maar naar de zuiverheid en de intensiteit van de ontroering des kunstenaars en zijn vermogen om die ontroering aan anderen deelachtig te doen worden.

Wanneer ik - van die m.i. juiste laatste opvatting uitgaande - geneigd ben, de stillevens van Raoul Hynckes uit zijn laatsten tijd hoog aan te slaan, zou mij toch niet verbazen, indien velen deze stillevens zouden bewonderen, juist omdat die, naar hun meening, het summum zijn van een objectieve waarneming der dingen! Inderdaad zal men zich niet licht vergissen omtrent datgene, wat Hynckes in zijn stillevenwereld betrekt. Een doode vogel, een oude steenen muur, een sleutel, een touw, een roestige spijker, hoe vlijmscherp, op het meedogenlooze af, schijnt elk voorwerp te zijn ‘afgebeeld’, met een aandacht voor de kleine toevalligheden van de ‘huid’ van elk ding, die geïnspireerd lijkt door de moderne fotografie, welke immers de schoonheid van de ‘huid der dingen’ ontdekte. Volop kan men zich overgeven aan zijn bewondering voor dit vermogen tot aandachtige beschouwing en tot feillooze schildering, en men kan komen tot de opmerking, dat dit meesterlijk schilderen van Hynckes hem de gelijke doet zijn van Kalff en Heda. En plotseling kan men dan desniettemin gaan beseffen, dat al deze voorwerpen, die ons eerst zoo bekend leken, tot een andere wereld behooren, een droomwereld, waarin tengevolge van nauw merkbare transpositie, alles toch anders is en waarin de dingen met elkaar geestelijke betrekkingen hebben, die wij niet altijd kennen, maar waarvan wij de stille aanwezigheid voelen. Wat is er met het licht, dat deze dingen beschijnt? Het is niet het licht zooals wij dat kennen; het heeft iets raadselachtigs; zijn wij in een spelonk? Er is ook een verschuiving in de kleuren; zij zijn niet heelemaal onnatuurlijk en ook niet natuurlijk. Zij versterken het karakter van het bovenzinnelijke. Ook de compositie is niet ‘gewoon’. Er is, men ziet het dadelijk, in deze stillelevens een orde, maar niet de orde van dingen, die als kleur of als voluum bij elkaar hooren (het gebruikelijke stilleven-recept) maar de orde van dingen, die in de verbeeldingswereld van den schilder een geestelijken samenhang hebben. Zelfs in de stofuitdrukking, welke over het algemeen bij Hynckes opmerkelijk is, zijn hier en daar verschuivingen waar te nemen, welke er op wijzen, dat ook hierin Hynckes staat

[p. 427]

tegenover de meesters der stofuitdrukking in het 17e eeuwsche Hollandsche stilleven en dat voor hem die stofuitdrukking eigenlijk bijzaak is.

Soms - niet altijd - is een gedachte te herkennen in de compositie en voelt men een band, welke al deze voorwerpen verbindt. Sommige stillevens schijnen ontstaan uit een verhoogd besef van vergankelijkheid aller dingen, andere, in deze zelfde richting doorgaande, uit doodsgedachten, welke laatste men heel sterk voelt in stillevens met dood hout, een schedel, een oud muurtje, een stuk touw, een roestigen spijker. Hier is de stemming beklemmend en macaber. Vreugde is er in dit werk nergens; geen uitbundigheid naar de eene of de andere zijde: alles is gedempt, getemperd, stil en strak gehouden. Maar er is een trilling van een onderstroom uit het onbewuste zieleleven, welke aan deze stillevens - die op 't eerste gezicht de afgemeten beelden schijnen van een menschenlooze wereld - den adem verleenen van een zeer menschelijke schepping. Het strakke, scherp-gecontoureerde van Hynckes vroegere stillevens is gebleven en zelfs versterkt, maar er is minder leerstelligheid; een zekere gewildheid, welke aan ouder werk niet vreemd was, maakte plaats voor een volkomen oprecht schilderen.

Wie voor het eerst Hynckes werk ziet, kan meenen, dat dit strakke, punctueele schilderen voortkomt uit een koel, nauw bewogen gemoed, maar degenen die zijn ontwikkeling als schilder volgden, weten, dat zijn werk, en vooral dit laatste, de stolling is van een hartstochtelijke bewogenheid, ja, van een bezetenheid tot schilderend uitzeggen van diepste ontroering. En wie dit werk goed bekijkt, ziet dat ook. Ik kan mij voorstellen, dat er menschen zijn, die dit werk zullen bewonderen, maar er nochtans niet van kunnen houden; menschen voor wie deze verbeeldingen iets onheimelijks hebben, iets beangstigends. Maar onverschilligheid voor dit werk kan ik mij niet denken. Het is fascineerend. Hynckes grijpt u vast, of gij wilt of niet. En als gij weer tot u zelf zijt gekomen, zult gij bemerken, dat gij een oogenblik hebt vertoefd in een andere werkelijkheid dan de onze. In de werkelijkheid van Raoul Hynckes.

J.S.