Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 41

[p. 206]

Tea-room
door Flora de Lannoy

PAUL Verena is zeer vroeg gekomen, hij verwacht de jongen met het vlashaar. Pas twee uur. De Tea-Room is leeg, koud en groot; het fletse daglicht en de armzalige gloeilampen vermoorden elkaar in het lege hok, dat wacht zonder begeestering. Het podium is als een eiland in een dood meer; als oude marionetten die van hun draadje zijn gevallen staan daar de bas en de pauken. De piano lijkt vochtig. Als men er in de stilte met een hamer moest op slaan zou alles instorten, maar die klank zou altijd blijven en misschien een richting aangeven.

De jongen met het vlashaar is gekomen en Paul zegt hem dat van de piano; de jongen ziet hem sterk aan en zegt: ‘Zo zal het ook met u gaan, Verena.’

Drie uur. Al het licht wordt aangestoken, daarmee is de dag uitgeschakeld. Kristallen luchters als in oude burgersalons maar minder sierlik, in 't midden moderne lichtbakken, de vensters in mat glas met kubistiese tekeningen en versierd met ouderwets geplooide gordijntjes. Er is voor alle smaken, het stoort niet, 't is onder de middelmaat en onbenullig.

De eerste klant komt binnen. Het is een oude joodse vrouw, haar vette handen schitteren als de verlichte kralen en haar groot gezicht is sterk gepoederd. Zij kan in die grote lege zaal geen plaats vinden, haar blauwe onderlip beweegt kwaadaardig, zij schuift enkele stoelen van hun plaats en gaat mompelend weer weg.

De jongen gaat ook weg. Verena zoekt muziek uit. De lift brengt volk. Drie dames op leeftijd, ze doen dadelijk hun pelsmantels af en leggen beslag op een vierde stoel, ‘pour Jeannette’ zegt de oudste met een mannenstem. Zij zijn meer dan weelderig gekleed en niet zuinig op hun ‘décolleté’. Intussen zijn weer anderen gekomen en ook het orkest, vijf of zes man, doet zijn intrede. Zij konden broeders zijn, zo sterk hebben allen dezelfde uitdrukking. Verena groet hen vriendschappelik. Hij is lang, mager, donker, abnormaal of ‘chéri-des-dames’ of beide. Er is iets in hem dat slaapt, een natuurwet die zijn voorvaderen of hemzelf of een zijner nazaten voorbestemt om een gevoel te uiten, dat zij allen bezitten maar niet machtig zijn. Hij ordent nog een en ander en onderzoekt naar zijn publiek van elke dag. Tegenover hem is de zeer schone jonge vrouw met haar kindje. Een zachte warmte straalt van haar uit en de lachende baby is fijn speelgoed in haar sierlike handen. Daar is nog een andere jonge moeder die zich een schoon gezicht geschilderd heeft, zij is zeer ernstig en schijnt op haar doorgang in het leven diepere sporen achter te laten. Schuin over het podium zit het afgrijselike mens-met-de-zenuwen, een wrak, met een hoofd als de ellende

[p. 207]

zelf; zij zingt altijd mee, bibberend, met rode vlekken op de jukbeenderen en ontblote, valse tanden. De oude, dikke vrouw, die zeer duidelik haar hele leven heeft gezwoegd, zit daar triestig te poseren. Het zijden kleed poft geweldig op de gewurgde boezem en laat een beschaamde roodvlezige hals bloot. Aan het raam zit een kaalhoofdig oud heer, hij vergeet voortdurend zijn gezicht onder kontrool te houden en gluurt onhebbelik met openhangende mond naar een paar frisse bakvissen, die rood van opwinding gichelen vlak voor het podium terwijl zij vrijpostig naar Verena opzien met veel beloften in hun onverantwoordelik jonge ogen. Vlak bij de uitgang zit de zwijgende dame-die-rookt; haar gezicht is het onomstootbaar bewijs van een verleden (niet omdat ze rookt, zij rookt omdat zij een verleden heeft). In het midden onder het helle licht, zit de kokette-dame; zij koketteert met het publiek, het orkest, de bediening, zelfs met de opzichter. Deze dwaalt behoedzaam tussen de stoelen om, gedienstig, voor drie mensen drie plaatsen, voor één mens één plaats te vinden; hij plant zijn grote voeten voorzichtig op het tapijt; aan 't einde van zijn lange armen zwieren, wat angstig, zijn saamgeknepen vuisten en zijn slipjas vlagt bescheiden om zijn gekromde rug. Hij lijkt op Smerdiakov van de Karamazoffs. De grote statige vrouw (klant van vier uur) laat hem elke dag vóór haar uit gaan als een eerewacht; hij vindt de geschikte plaats en buigt, zij glimlacht minzaam terug terwijl zij zich zwaar neerlaat op de voorgeschoven stoel. ‘C'est la baronne’.

Dertien jaar staat Verena zo op een podium en leeft op de zelfde diapason, zonder revolusie.

Wat is er nu veranderd, sedert hij de jongen met het vlashaar ontmoet heeft? De omgeving niet, hijzelf ook niet. Het komt door de gesprekken die hij 's avonds heeft of door het boek dat de jongen hem heeft meegebracht. Hij denkt er voortdurend aan om groot te zijn voor zichzelf, enkel voor zichzelf, los van de mensen en los van het sukses. Iets groots doen, in en voor zijn eigen binnenste leven, als in een slaap en dan niet meer ontwaken. Hij is niet verward en hij verwacht niet dat een bepaald uur hem zal worden gegeven, maar het komt plotseling. Hij heeft de jongen met het vlashaar enkele dagen niet gezien en hij staat vaster op zichzelf. De morgen van die dag is gewoon verlopen, maar nu hij op het podium staat heeft hij zekerheid. Hij zal Bach geven zoals hij altijd gevoeld en nog nooit gespeeld heeft, omdat hij nooit heeft kunnen besluiten iets te doen dat van hemzelf uitgaat; hij was bang voor het belachlike en durfde daarom nooit buiten de orde treden. Nu zijn al die skrupules weg, zijn angst is weg, hij denkt niet meer, hij voelt alleen nog maar en sluit daarmee de buitenwereld af. Hij voelt en speelt nu hetzelfde en zou bijna elke toon in woorden kunnen omzetten. De eerste speelse tonen stralen uit als overmoedig vroeglicht op wat vochtig

[p. 208]

gras, een zeer fijne snaar wordt aangeroerd, waarmee een teder leven begint. Al die teederheid groeit tot een ziedende macht en beukend op zijn eigen zwellend hart ploft het er kuilen van onrust en spiralen van verlangen. Hij is niet meer hij, hij streelt en geeselt en verslindt terwijl hijzelf wordt verslonden. De angst volgt en dwingt hem te volgen tot een rust. Die rust is als een klok die stilvalt omdat de veer te straf gespannen is. Daarna slaat de onrust als een dwaze slinger en jaagt hem voort en jaagt nog harder als een versnelde film wiens razend tempo hij voorbijloopt, tot hij plots in volkomen verstarring achterblijft en vluchten wil als verschrikt wild voor de jager. Hij kan niet ontkomen, de jager heeft hem in zijn macht, een laatste moment van spanning en het schot valt. De overrompelde zenuw trilt nog na over de laatste tonen, er komt geen slotakkoord en de rust kruipt langzaam nader.-

Hij blijft staan, beweegloos, ondoordringbaar voor wat rond hem is; opeens wordt hij wakkergeschokt door twee ogen die hem aanstaren, de jongen met het vlashaar. Het publiek heeft niet opgehouden te doen als altijd, drukte van stemmen, gerammel met kopjes, wat mager sukses. Hij ziet het dierlike in bijna al die gezichten maar op hetzelfde ogenblik laat het hem geheel onverschillig. Bij de muzikanten is verbazing, zij juichen hem toe en wat hem verbaast: zij hebben gedeeltelik begrepen.

's Avonds loopt hij langs de dijk met de jongen. Na een tijd zegt deze zacht: ‘Eindelijk dan.’ Op dit ogenblik is er bij Paul Verena iets als een ontmoeting van zijn dubbele persoonlikheid, hij barst uit: ‘Nu is het gedaan, de deur op mijn leven is dicht.’ De jongen ziet hem stralend aan en schudt zijn vlashoofd: ‘Ze staat nu open, ver open. Denk aan de piano, Paul. Gij hebt er in de stilte hard op geslagen, heel uw automatenleven is ingestort, de klank blijft en geeft een richting aan.’

Van dat ogenblik heeft Paul Verena afgedaan met alles wat gedurende die dertien jaar zijn leven uitmaakte. Hij leeft voor zichzelf, sluit zich op, werkt en mislukt en herbegint. Hij zondert zich volkomen af en werkt onverbiddelik lange uren; hij offert alle noodzaken op aan zijn wilskracht, hij spant heel zijn niewgevonden schat op één snaar en laat haar voortdurend klinken en durft en kan zich niet meer losmaken. Hij eist onophoudelik nieuwe kracht van zichzelf, verbruikt ze roekeloos in één adem en ontstelt meer en meer als het resultaat maar steeds uitblijft.

Na maanden van ontbering en dodende eenzaamheid is het grote plan opgeheven. Dat vreemde gevoel is van hem maar hij kan er niets mee doen. De toon van dat gevoel kan hij aangeven door Bach te spelen, dat is de snaar van zijn nutteloos schoon gevoel.

Hij vervalt in een zware apatie die alle geluiden in en om hem tot een

[p. 209]

gedommel maken. Hij slentert hele dagen door de buitenwijken en verdiept zich in de altijd moeiliker wordende vraag: ‘Waarom leef ik?’ Aan muziek denkt hij in 't geheel niet meer.

Op een kleverige herfstdag is hij ver buiten de stad verdwaald; in een open veld ziet hij de wanhopige vlucht van een haasje en hij ziet het goedgerichte roer van een jager; het laat hem volkomen onverschillig en dat verbaast hem; hij hoort het schot vallen en hij hoort de volgende stilte; leeg, 't is alles leeg. Dat maakt hem plotseling woedend; hij stormt naar huis, rent met vier treden gelijk naar zijn kamer en in een spanning zoals hij in geen weken gekend heeft wil hij nu dadelik weten wat er in hem is overgebleven. De snaar waar hij zijn nieuw leven op gespannen heeft moet weer klinken. Hij speelt Bach. Zijn hand is onzeker en hij is heel bleek; zijn rug kromt zich meer en meer alsof hij gespannen luistert naar iets binnen in hem. Hij speelt het helemaal uit, laat zijn viool zakken en blijft, alles vergetend, staan wachten op zijn gevoel.

Niets.

Gedaan met het machtig gebaar, de brede gulp die zijn hart deed zwellen, de verwachting die de onrust wegsloeg en het grote verlangen dat meester bleef. Geen vervolging en geen vlucht, geen stijgerende angst en geen verweer. 't Was alles gedaan, weggezakt als de koorts. Overgave, volgzaamheid; hij had gevolgd heel trouw, elke toon zoals hij was aangegeven. Wat zou dat? Dat is toch normaal, dat is de aangewezen weg voor de muziek, hij kan nog spelen, dan kan hij ook leven. Wat was er nu toch met dat gevoel van hem? ‘De snaar is gesprongen’ zegt hij hardop. Hij loopt de straat op, kan alles nu veel beter onderscheiden, iets dat hem benevelde is weggezakt, het gevaar is weg, onder welke vorm weet hij niet; hijzelf was het gevaar. Is hij dan van zichzelf verlost? - hij begrijpt het niet goed. - Als hij thuiskomt loopt hij heel zijn vroeger repertorium weer door. Het verbaast, ontstelt hem bijna, dat er niets is veranderd. Het is of hij, evenals een gramofoonplaat in het midden stop is gezet en dadelijk daarop weer doordraait, zo gewoon doordraait of hij helemaal niet had opgehouden.

Hij staat weer midden in het licht, in het warme, lege hok. De schitterende joodse vrouw, met kwaadaardig blauwe onderlip zoekt haar plaats. Links, naast de drie weelderige dames staat de stoel omgekeerd ‘pour Jeannette’. Enkele elegante jonge vrouwen en jonge moeders vullen de leegte met hun eigen leegte. Smerdiakov's dubbelganger doet gewichtig en zoekt plaatsen. Rechts van het podium zit een zeer schone jonge vrouw; zij slaat soms haar wonderbare ogen op naar Verena en zonder dat er merkbaar iets in haar gezicht verandert, komt er een raadselachtige uitdrukking. Een oudere, maar even fijne dame komt op haar toe: ‘Bonjour, Georgette, que fais-tu ici, toi?’ - ‘Mais, ma tante, on s' ennuie ici à merveille.’ Verena zoekt

[p. 210]

tussen de muziek naar ‘La lettre de Manon’. Voor hem ligt Bach; de pianist die naast hem staat wil het spoedig wegbergen, te spoedig. Paul ziet hem rustig aan en vraagt: ‘Waarom doet ge dat?’ de andere is wat beschaamd en antwoordt verward: ‘Ik dacht dat dit voor u een onaangename herinnering was.’ Paul Verena glimlacht rustig, zelfbewust, neemt Bach en speelt.