Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 40

[p. 197]

Konflikt
(terugblik van een ouden dichter).
door G.H. Streurman.

EEN warm namiddaglicht valt door de lage ramen en glijdt langs de breede boekenkasten, die staan, trouw en in zich zelf gekeerd, in monumentale geslotenheid, langs de wanden van mijn ruim vertrek.

Ik sluit mijn juist voltooide boek in mijn bureau en laat een wijle dan mijn hoofd op beide handen rusten en peins of dit mijn laatste groote werk zal zijn, want in mij voel ik komen weer die leegheid en verlatenheid, die op geen nieuwe daden meer doet hopen, als, zooals thans, een werk van jaren is voltooid. Maar ik weet ook, dat deze matheid tijdelijk is, dat een onzichtbare macht mij telkens weer tot arbeid drijft, die heilzaam is en vruchten draagt.

En door mijn venster zie ik in het wijde park, waarin de boomen ijler worden, en blauwe nevel sluiert over de beek, die reeds afgevallen bruine blaren meevoert naar de wijde verte. Langs de blanke avondhemel schuiven grijze wolken als een groote vloot, die geruischloos voortglijdt over eindelooze zee.

Dit is een uur van inkeer en bezinning; ik zie alles wat gebonden is aan tijd en plaats wegzinken om mij heen en voel mijzelf een stuk der eeuwigheid, een schakel in een eindelooze keten. En evenals een stroom kan treden buiten zijn oevers en voor korten tijd zijn golven kan stuwen over onafzienbare vlakten, zoo kan ik treden buiten de enge grenzen van mijn dagelijksch bestaan en mijn eigen leven overzien alsof het dat van een ander is: ik kan mijzelf historisch zien. En in de stilte trekt mijn leven als een processie langs de open vensters van mijn ziel voorbij. Ik zie mijn wilde zorgelooze jeugd, mijn eerste liefde en mijn eerste verzen; daarna mijn groote werken en nog stijgend steeds mijn roem als kunstenaar. Ik zie hoe mijn woord gezag krijgt in de wereld, hoe steeds grooter wordt de schare van hen, die mij vereeren, maar ook hoe klein, angstwekkend klein de kring is van vertrouwde vrienden en huiverend moet ik zelf ervaren, dat het op de hoogten eenzaam is.

Hoe anders zou het alles zijn als niet dat ééne was gekomen! Zij is in mijn leven meer geweest dan de zon; zij is de eerste en eenige geweest die begrepen heeft wat diep verborgen in mij woelde. Maar onze wegen zijn voor eeuwig uiteengegaan en ik moet altijd blijven hunk'ren naar de andere helft van mijn onsterfelijkheid, die zij heeft meegenomen in het

[p. 198]

graf! Ik heb haar zoo lief gehad en ik weet, dat ik het licht was in haar leven en toch - het moest zoo komen! Ik was en bleef de volle mensch, die ik altijd was geweest, die zeker aan onze geestelijke gemeenschap mijn grootste geluk te danken had, maar ik bleef, ook bij haar, de zinnenmensch, die ook zijn rechten meende te mogen en te moeten eischen. Zij was voor mij de groote vriend, zooals ik nooit een andere heb bezeten, maar juist daarom de vrouw, die ik het meest begeerde. Want ik kon alles slechts als eenheid zien; de groote synthese, de groote samenvatting van mijn leven en mijn kunstenaarschap vond ik slechts in een innig samengaan, in een volkomen harmonie van geestelijk en zinnelijk leven en ik hoopte, dat zij alleen mij alles zou kunnen geven, wat ik vroeger slechts van verschillende zijden, versnipperd, had ontvangen. Ik zie thans, nu alles voorbij is, hoe groot haar liefde ook voor mij is geweest, maar zij heeft van mij gehouden, anders dan ik van haar, niet met die sonore zinnelijkheid, die bij vele edele vrouwen een gevoel van angst opwekt evenals het verre gerommel van een naderend onweer. Want verre van eenzijdig vergeestelijkt te zijn kon zij het zinnenleven slechts waardeeren in zijn indirecte uitstralingen; zij vreesde voor een te veel, omdat dit het einde van ons geluk zou kunnen beteekenen en zij wilde die oogenblikken van algeheele overgave beperkt zien tot zeldzame momenten, juist om ze hun heiligheid en hoogheid te doen behouden.

En toen zijn onze gevoelens tegen elkaar gebotst. De oogen gingen mij plotseling open toen ik bij haar opmerkte gereserveerdheid en een anders reageeren dan ik het wenschte. En ik voelde intuïtief, dat onze verhouding, zoo als ik die slechts kon zien, gestrand was op de klippen van ons geslacht. Voor het eerst hebben wij toen gesproken over onze gevoelens voor elkaar, omdat er over gesproken moest worden en voor het eerst eischte zij het recht op zich zelf te zijn en wees zij mij terug binnen de grenzen, die haar vanzelfsprekend schenen. En zij deed dit met liefde en zachtheid, trachtend ook mij te begrijpen, maar toch onverbiddelijk en zoo, dat ik zelf moest toegeven dat, zooals zij ons samenleven zag, beter en duurzamer moest zijn dan mijn eigen hartstocht het verlangde en ik heb zeker op mij zelf vertrouwd, toen ik meende haar gerust te kunnen stellen met de verzekering, dat het voortaan anders, beter, tusschen ons zou zijn. Zij was toen innig gelukkig, omdat zij wist, dat ik haar ook begreep en meer nog dan te voren leefde zij in alles met mij mee en maakte zij plannen voor een nog rijkere toekomst, die gebouwd kon worden op de grondvesten van ons compromis.

En ik meende in mij gekomen een groote rust en een harmonisch geluk, maar juist haar diepere liefde en de wel trage, maar onverbiddelijke tijd, die zoo graag doet vergeten wat gebeurd en wat gesproken is, leidden er toe, dat het complex van gevoelens, dat ik geloofd had te kunnen terug-

[p. 199]

dringen, toch weer naar voren kwam en bewust nu, heftiger nog dan te voren, klopte aan de poorten, die voor mij gesloten moesten zijn. En de strijd ontbrandde weer, eveneens heviger dan vroeger, maar ook wanhopiger, omdat ik begreep, dat ik de demon in mij niet zou kunnen en mogen dooden, omdat ook ik meende recht te hebben, mij zelf te zijn, maar meer nog, omdat ik wist, dat, als dat ééne in mij werd teruggedrongen, ook onherroepelijk al het andere wat ik te geven had, geen weg meer zou vinden tot haar, die toch meer dan iemand anders recht had op mijn geheele, onverdeelde persoonlijkheid.

En weer hebben wij gesproken en weer volgde een verzoening, waarvan ik toen echter reeds wist, dat het slechts een schijnverzoening was, omdat ik diepinnerlijk niet meer geloofde, dat alles nog eens waarlijk goed zou worden.

Er volgde een tijd van namelooze ellende. Ik worstelde tegen iets, wat ik onmogelijk als kwaad kon zien terwijl ik tevens begreep, dat ik haar gevoelens moest eerbiedigen; maar ook zij heeft veel geleden, want zij wist hoe zwaar mijn strijd was en zij ontdekte met diepe smart, hoe ik steeds meer in mij zelf gekeerd werd, ja, niet zelden verstarde tot een kille geslotenheid, die zij zoo vreesde. - Toen we ons leed een paar jaren zoo hadden gedragen in trieste gelatenheid, met soms een lichtflikkering, maar ook met vlagen van vertwijfeling, toen heeft zij nog een laatste bovenmenschelijke poging gewaagd, onze zielsgemeenschap te redden. Zij gaf mij de raad, met opoffering van alles, wat zij aan gevoelens van kieschheid en vanzelfsprekende welvoegelijkheid bezat, aan een andere vrouw dat te geven, wat zij niet meer van mij ontvangen kon, als zij dan maar mocht vertrouwen, dat ik met mijn geest aan haar zou blijven behooren. En ik was geschokt, verpletterd door haar ontstellende goedheid, maar ook, omdat ik scherper dan ooit de kloof zag, die ons scheidde, want ik moest herhalen wat ik vroeger had gezegd, dat het eene onafscheidelijk verbonden was aan het andere, en ofschoon ik wist, dat ik wreed was, wilde ik en moest ik op dat oogenblik eerlijk zijn en mocht ik in haar juist toen geen illusies opwekken, waarvan ik zeker wist, dat zij nooit tot werkelijkheid zouden worden. En toen kwam zij naast mij staan met een bijna kinderlijke angst in haar oogen en zij vroeg mij of zij zich dan zelf de pas had afgesneden. Na lang aarzelen wendde ik mij van haar af, omdat ik mijn ontroering niet meer meester was en stamelde, schoon innerlijk gebroken, mijn vernietigend ‘ja.’

Zij is toen van mij heengegaan en jaren zijn gevolgd vol leegheid en verlangen, vol echter ook van het besef, dat geen macht ter wereld ons ooit meer tot elkander zou kunnen voeren. Ik heb echter gewerkt, met een steeds weer opveerende energie, geput uit de bron van leed, die zoo vroeg

[p. 200]

in mijn leven is gaan vloeien. En als de dagen korter werden en een late zonnestraal als verre groet naar binnen gleed, ging ik vaak voor mijn venster staan om uit te zien naar iemand, die moest komen, maar die toch niet kwam en sloot tenslotte de gordijnen en maakte licht om vergetelheid te zoeken in mijn werk.

Op zekeren dag kwam toen een brief van haar, in haast geschreven naar het scheen, waarin zij smeekte om vergeving van het leed, dat zij mij had moeten bereiden en waarin zij haar groote liefde voor mij beleed, zuiverder dan ooit. En ik wist, dat zij mij noodig had. Ik reisde en vond haar wachtend op het einde, maar ook wachtend op mij. Ik zonk neer aan haar bed en zij legde haar zwakke handen op mijn hoofd.

In mijn kamer en buiten is het duister, maar in mij is het licht; de gedachte flitst in mij op mijn eigen leven te beschrijven, want het was groot en rijk aan menschelijkheid. En nu zal ik het kunnen, want bedaard zijn de stormen, die hebben gewoed, en al hebben zij ook het groote geluk, dat ik had kunnen bezitten, voor altijd uit mijn leven weggevaagd, er is in mij gekomen een serene rust en een diepe bezonkenheid, want ik weet het nu in onschokbaar vertrouwen: menschen, die wij liefhebben, sterven niet en hun blikken leiden ons beter en zekerder nadat zij van ons zijn heengegaan, dan toen zij op gelijke hoogte naast ons stonden in het leven.

Ik zal mijn leven gaan beschrijven.