Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 38

[p. 387]

Het lente-eiland
door J. Slauerhoff.

OUD en eerbiedwaardig in hun verheffing rijzen de grauwe en gele gebergten rondom de baai in den bijna altijd klaren hemel.

Oud en deerniswaardig samengedrongen ligt op een smalle oeverstrook het arme duistere Amoy. Geen enkel lichtopen plein. Geen groene weide onder de wallen. Rotsen en puinhellingen dringen het zoo dicht langs het water dat de overbevolking uit de stad puilt en samenhokt op de hulken die in zwermen aan den oever liggen.

De stegen waardoor men de stad in en door kan gaan zijn dadelijk donker, ze zijn zoo smal, dat wanneer een bedelaar om een aalmoes smeekt, wat hij doet door het korstig hoofd tusschen de zwerende armen voorover ter aarde te werpen als dook hij uit ellende in wanhoop - het pad van muur tot muur versperd is met een onoverkomelijk afzichtelijk lichaam; de aalmoes wordt tolgeld.

Men moet zich even vaak één maken met den muur om kermendzwoegende arbeiders voorbij te laten. Hier heerscht eeuwige nacht. De verlaten poollanden zelfs liggen nog hun halve leven in veeg licht.

De holbewoners hier wonen in hun werkplaatsen en arbeiden dag en nacht de honger op de hielen. Haastig verslinden ze soms bloedige en stinkende gerechten en arbeiden voort. Uit de achterkamers huilt het Chineesche lied, snerpt de eensnarige drietonige viool.

De kinderen wentelen naakt in het straatvuil, sommigen een bloem in het vette haar, vanwaar verdwaald?

Hoe zal men deze stad van hopelooze nacht ontvluchten. Overal stuit men af op den steilen rotswand. Een zijde is vlak, daar groeit het vale graan, staan tallooze graven en wroeten zwarte varkens in den drassen grond. Alleen aan den waterkant is redding mogelijk en daar drijft aan de overzijde een eiland rein op de kalme zee, alleen heuvelen witte huizen en boomen dragend. Hoe onbereikbaar. Want het is haast niet mogelijk uit de horde sampans een los te doen drijven, zoo misgunnen deze armsten elkaar de vracht. Onder verwenschingen maakt eindelijk een zich los. Bevrijd! Als uit een mijn naar het licht gestegen. Water, dadelijk rein van Amoy's resten omspoelt de smalle boot waarin een levende mummie staat te roeien.

De stroom is sterk. Maar langzaam nadert het betere land.

Het wondereiland dat den naam draagt van een zijner heimlijkste plekken Kau lung Seu, de ruischende spelonk.

Duisternis, rumoer en stank liggen achter de zee der vergetelheid.

[p. 388]

Hier alleen het prevelen van den wind in de blaren, het klagen van drie snaren met een stem tesaam. Bloemen en grassen rieken pril en zoet, de zeewind brengt het zout voor het hemelsche gerecht van louter geur. Het is hier eeuwige stilte. Het is hier eeuwig herfst. Of lente?

Geen ratelende wagens draven voorbij, zelfs geen kruiwagens kraken over de steenen. Op het eiland van heuvelen en dalen, zwerfblokken en tuinen wordt de demon, die de menschen snelheid en gejaagdheid leerde en de oorspronkelijke rust onder zijn wentelende velgen verpletterde, onbekend. Het Wiel wordt hier nergens aanbeden.

Alleen in de lijnbaan aan de buitenzijde van het eiland staat het, maar getemd, niet in staat weg te rollen; het moet draden en koorden spinnen en is zelf symbool geworden van gehechtheid en binding.

Wat verplaatst moet worden - zoo weinig mogelijk - dragen de koelies aan gekruiste stokken. De eerwaardigen die het aardoppervlak niet meer met hun voetzolen mogen beroeren, bevaren in hun draagstoel hoog op schouders de onzichtbre golven der lucht. De bewoners gaan in rustigen gang door geen gemoedsbeweging gehaast, zooals hun vaderen eeuwen her voorgingen.

De kinderen kennen niet de luidruchtige spelen met een vliegende bal maar dwalen in de ruïnen, dragen water, eten kersen aan stokjes geregen.

Speelsch alleen zijn zij van wie men dit het minst verwachten zou: de oude grijze muren, die schaduwen dragen als een nooit gewisseld kleed, lommer als een immer groenen haardos. Zij bieden zich grootmoedig aan den wandelaar te begeleiden langs de lanen en tegelijk te beschermen tegen zon en wind. Wie zou niet volgen.

Het is een langzaam en zacht genot in den halven schemer over de afgevallen blaren te schuifelen en alleen te vermoeden wat er achter de hooge donkere wanden kan liggen. En als eens een poort half open staat ziet men over een aarzeling de verborgen wereld in, dichtbij een grillige tuinrotsjes in kleine vijvers door tintelende goudvisschen omzwommen. Groen in alle gedaanten gekweekt, daarachter gaat een dal open, tegen de hellingen staat het water in terrassen; trappen van spiegels, alleen voor de watergeesten begaanbaar, klimmen ten top.

Een smal groen bosch en een breed geel strand zoomen den waaier van natuurwonderen waarvan de figuren dichtbij den steel zijn geteekend en de rand onmerkbaar in het azuur overgaat.

Dan dwingen de muren het pad weer naar binnen te kronkelen en een binnenhof in te sluipen waar een wanstaltige tempel blinkend van porcelein en goud in de vale stilte staat, vlaggetjes als gestijleerde bloemen spruiten uit het dak. In donkere diepte de God die het eiland tegen rampen beschermt en de geesten der vooruitgang tegenhoudt door zijn afschrikwekkende gedaante. Alleen taiphoons zijn ook hem te machtig.

[p. LXXXV]

kau lung seu. zuidkust.

kau lung seu. buddhist monk rock.

[p. LXXXVI]

kau lung seu. koepel buiten den tuin van oei tjoe.

kau lung seu. tempel.

[p. 389]

Zij woeden een nacht, rotsblokken liggen in de tuinen, huizen zijn open gerukt, daken drijven in de baai als groote omgerukte regenschermen.

Maar over de verwoesting heerscht weer de stilte en de herfst.

De God grijnst eeuwig tevreden. Voor hem in het zand gestoken branden de wierookstokjes, Kinderen en vrouwen planten steeds versche ter vervulling hunner verlangens naar speelgoed of naar een echtgenoot, zoodat de zoete reuk wolk in den tempel nooit optrekt.

Hier vandaan leidt de laan naar de samenkomst veler wegen, waar een boom uit vele andere is samengegroeid. Misschien heeft men in een vorig leven zelf zijn naam in deze schors gesneden. Maar de karakters zullen verwrongen zijn door den groei van het hout.

Van hieruit wil de wandelaar stijgen naar den steenen top, dien hij ziet liggen tusschen de bladeren door. Nu beginnen de muren hun spel. Telkens leiden ze hem naar beneden en brengen hem dan weer aan dezen vijfsprong terug. Bij den ouden boom. Als dit eenige malen is gebeurd merkt hij eindelijk aan een onderdeel, een wortelknie die wat hooger is opgetrokken of een lager hangende tak, dat het een ander is. Verdwaald. Wat doet het er toe. De muren brengen hem verder. Even ligt in de verte Amoy; van hier uit een stille stad van geelroodbruine steen. Dan krimpt het vergezicht weer, de muur leidt hem om den tuin (van de koopman Tan Kee) door een kleine vlakte tusschen zoutpannen door naar een klein oud kerkhof, een opgehoogden grafheuvel, zoodat hij de grafschriften voor oogen heeft en de dooden aan zijn voeten.

Hij leest bekende namen van Deensche en Duitsche zeevaarders, die hier varend op theeklippers, koelieschakers of lijkenhalers hun grafplaats vonden, hoe ver van hun land! ‘Hier ruht in Gott’. Hoe ver van hun wadden en marschen en föhrden. En hoeveel droger. Is het niet verkieslijk een zuivergebleekt skelet te worden en zoo nog lang voort te bestaan in plaats van een reeds o ver vruchtbaar kustland met zijn bestanddeelen te mesten?

Om deze doodsgedachten te ontgaan houdt de wandelaar nu hardnekkig de reuzensteen in 't oog die het eiland somber en waardig kroont.

Vergeefs, het pad dwingt hem weer omlaag en wordt smal langs de zee tusschen heuvelen en branding in. Vaak spoelt een golf er overheen, de kiezel verschuivend. De meesten vinden een bruisenden ondergang tusschen de rotsen die in een gebroken keten de kust omringen, ook afkomend van het machtig kroonbazalt, dat ze als zijn kroost heeft uitgezaaid, de hellingen af naar de zee, de verlangde verbrijzeling. Ze zijn egaal van kleur en gestalte zoodat ze dichter bijeen schenen te liggen straks. Het water wringt en schuimt en schuurt. Hier verslindt een diepe krocht het pad. Geel zand vloert den voorgrond, in de ondermijnde diepte kolkt het duister water. Hoor het den naam van het eiland murmelen.

Het wordt donker, de zee onstuimiger en het pad dat de ontvoering

[p. 390]

van den muur heeft overgenomen wil haar niet verlaten en rondt een schiereiland in alle wijdloopigheid zonder er aan te denken dat het veel korter zijn zou, het den hals af te snijden. De zwerver komt in verzet, maar de heuvelen zijn te steil en een oogenblik later verheugt hij zich volgzaam te zijn gebleven. De muur is weer opgedoken maar lager, als gebukt langs en in ontzag voor het paleis dat er achter verrijst.

De poort staat open, de draken die den ingang bewaken zijn reeds overwonnen door den tijd en missen, zwaarverminkt, alle verschrikking.

De heesters hebben hun oorspronkelijken vorm verloren en hebben gedaanten verworven die geen mensch kan bedenken en begrijpen. De paden zijn bedolven onder de bloemen die hun perken hebben verlaten en zich gezet hebben waar zij wilden. De verzaakte tuin is toch geen wildernis geworden, door een voorzienigheid behouden, om den ovalen vijver te verbergen en het paviljoen dat in het midden ligt. De zigzagbrug die de geesten den weg, den rechten weg versperde, ligt in stukken tusschen het kroos. Het paviljoen van het midden is beschermd door den ondoordringbaren groei. Geen tegel van het mozaïk is gebroken en toch is het open naar alle kanten; de wind van het zuiden was vroeger een trouwe bezoekster, als de uitverkorenen uit de verre provinciën, waarheen de naijver van den despoot ze had uiteengebannen, hier bijeenkwamen in dezen tuin, op dit eiland, in dezen tuin, in dezen vijver, op dit eiland, onder dit paviljoen open naar alle windstreken en toch zoo luw dat de geurwolk van de thee loodrecht en dun opstijgt, terwijl gewijde geschriftrollen gereedliggen en de luiten tegen de ranken leunen.

Een kleine edele danseres spitst haar voetjes onder het neerhangend gewaad en zal zinrijke en schertsende passen maken over het vloermozaïk dat den bloei der tuin, het vijvervlak en den oeverkrans van het eiland stijlvol herhaalt.

Den zwerver is het niet gegeven ze weer te zien, al was hij misschien een der hunnen, een der geringsten. Waar komt het lied nu dan vandaan. Uit den boom voor den westeringang. Uit die kelken wijd open als wetende en kussen willende lippen. Of zingt de luit uit zelve, of generzijds bespeeld:

Onder vermolmd klankhout
En mijn versleten snaren
Slapen de liedren vroeger
Vereerd, veracht sinds lang.
Vervaald zijn de jadetoetsen
Gestolen de gouden grepen.
Stof vult het klankrijk binnenst.
De toon sluimert nog.
Ach wie bespeelt mij nog.

[p. 391]

 

Het lied is veronachtzaamd

 

En ik in den tijd vereenzaamd.

 

Dichters zijn zwervend, schaarsch,

 

Het volk heeft den zin gezet

 

Op Chang's fluit, Chin's Flageolet

 

Schel en barbaarsch.

Zingt nu het eiland zelve;

Op 't verboden lente-eiland
In den tuin, niet meer te vinden
Voor die later zijn geboren,
In den onbevaarbren vijver
Ligt op 't hoogbegroeide eiland
In 't geheim het paviljoen.

's Nachts vergaadren nog de geesten
In den tuin, alleen te vinden
Door de geesten die hier schreven
Liedren, feestelijk saamgezeten
Op het geurend stille eiland
In het open paviljoen.

Niet meer vreezend dat de fakkels,
Talrijk tusschen 't groen gestoken,
Zullen dooven voor het vers leeft,
Want de maan giet licht genoeg
Op de geesten, saamgezweefd
In het nachtlijk paviljoen.

Geen behoeft den beker nog
Die den dagdroom moet verdrijven,
Allen drinken naar hun dorst,
IJle wijn van hemelgeur,
Enkel nachtlijk de aarde rakend
Op 't gezegend lente-eiland.

En de maan verlaat den hemel
Aangelokt door 't lente-eiland
Schijnt op geesten van gedichten
Hangt als lamp in 't paviljoen.

[p. 392]

 

't Wordt weer donker als het licht wordt

 

En zij varen weer ten hemel

 

In hun slanke nevelbooten.

 

 

 

Eenzaam staat het paviljoen

 

Eeuwig trouw aan doode dichters

 

Op 't verboden lente-eiland.

 

 

 

Als de wind in wilgeblaren

 

IJl verruischt het afscheidslied.