Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 35

[p. 428]

De schuldige
door Elisabeth Zernike.

I.

LJUBA draalde nog. Nu ze alleen in de kamer was, voelde ze haar hart bonzen. Ze moest de deur grendelen en dan het licht dooven, zooals ze iederen avond deed. Nu liep ze op haar teenen naar de lamp en hief haar hand op. Ze luisterde scherp, ze wist dat ze met opzet de deur ging sluiten in 't donker. Door haar hoofd ging de klank van een naam: Petja, en daarop dwong ze zich zelf te doen volgen: och, dwaasheid. Maar ze had gerucht gehoord buiten het huis, en ze wist dat het de wind niet kon zijn, die zoo vaak de hooge eiken bewoog; het waren de behoedzame stappen van een man, die om het huis sloop. Ze draaide de lampepit omlaag en ging naar de deur. Even hield ze haar hand voor het sleutelgat om te voelen of er trekking was van wind; toen hoorde ze een heel zachten klop op het hout. Ze deed de deur open, geruischloos. In het stille zwart stond Petja; - ze voelde dat het bonzen van haar hart ophield. - Doe de deur achter je dicht, fluisterde hij, en deed een stap achteruit, opdat er plaats voor haar zou zijn. Ze gehoorzaamde en volgde hem een paar passen over het erf. Hoor eens - zei hij, en bracht zijn gezicht dicht voor het hare - je moet met me meegaan, - ik smeek je erom, Ljuba; jij alleen kunt met me meegaan - ik moet je dingen zeggen.... Ze zag dat zijn oogen vreemd waren, als van een kind of een dier in doodsangst. Hij raakte haar niet aan, maar 'twas of hij met zijn heele wezen in haar drong; en tegelijk voelde ze ook zich zelf, zij, Ljuba, klaarder en vaster dan ooit te voren. Je moet me helpen - o God, je moet met me meegaan - je bent van mij, Ljuba.

- Waarheen wil je dan?

- Dat weet ik niet; ik kan niet terug naar mijn huis, ik ben verdreven.

- Heb je - iets slechts gedaan?

- Nee - ik kon niet anders. Mijn vrouw tergt me. Ik zal vluchten met jou - als dat slecht is....

- Met mij?

- Je wist toch wel, dat ik om jou zou komen, je wist het - dezen zomer toch wel, Ljuba.

- Ja - zei ze. Ze had in den voorzomer op zijn land gewerkt, om het overvloedige hooi binnen te halen. Ze wist zich nu plotseling als gezengd onder zijn blikken. Ze strekte haar armen langs haar lijf en hief haar hoofd op. - Begeer je me dan?

[p. 429]

- Ik weet het niet - ik zal je niet nemen - nee, dat niet. Maar laat me niet alléén slecht zijn; - ik heb je wel begeerd - maar ik heb je vrij gelaten. Het is iets in me, zoo sterk, ik kan niet zeggen wát - het is grooter dan begeerte.

- Durf je aan God te zeggen wat het is?

- Ja - God weet, dat ik het niet kan uitdrukken.

Op dat oogenblik werd de deur geopend en de moeder trad naar buiten. Ze was gekleed in een lang wit hemd en een blauw nachtjak. Om haar hoofd had ze een donkeren doek geslagen. Ljuba en Petja weken niet van de plaats waar ze stonden.

- Ljuba - zei de vrouw, ga in huis.

Het meisje antwoordde niet.

- Is Petja gekomen om je te verleiden? Haar stem klonk scherp en spottend.

- Je hebt nog een moeder - ga in huis.

- Nee - zei ze - ik blijf bij hem.

- Kind, is een man zóó gauw klaar met je? Een man die een vrouw en vier kinderen heeft. Je weet toch wat je doet? Of ben je bezeten? ga vóór mij naar binnen.

- Ik ga met Petja mee.

- Wou je voor één nacht met hem in den hooiberg slapen en morgen als een vuile kat bij mij terug komen?

Ze schudde haar hoofd, ernstig. - Morgen niet. - Toen keek ze Petja aan en hij zag dat ze bereid was. Hij nam haar hand en ze liepen weg, snel en zacht, met wijde stappen.

De moeder riep hun niet meer achterna.

II.

Ze spraken geen woord. Er was in het meisje een groote, zuivere stilte. Ze wist dat ze goed had gedaan, maar liet het rusten in zich. Waar de zandweg ophield, begon een pad tusschen de velden, en het pad verloor zich op 't laatst in het hooge gras. Zoo liepen ze uren. Toen de bleeke morgen hun stilte verstoorde, zocht hij een rustplaats. Hij sneed het dorre gras in bossen af en legde het over haar heen.

- Ga nu slapen, Ljuba.

- En jij ook - zei ze - ga naast me liggen.

Ze sloot haar oogen van vermoeidheid en sliep in.

Toen ze wakker werd, zag ze het helle licht van den middag. Hij zat naast haar, zijn kin gesteund op zijn hoog getrokken knieën. Ze voelde: ik ben met hem in de wereld alleen; - en daarop kwam flitsend de gedachte: hij heeft al berouw, hij wil naar huis terug. Ze dacht niet aan

[p. 430]

zich zelve, ze staarde naar hem, vervuld van dit ééne: hij kan het niet volbrengen. En de eerste groote droefheid begon in haar te leven. God, hij is toch een goed mensch, dacht ze biddend. Alle gebeuren van dien zomer kwam in haar herinnering. Hoe zijn vrouw hem had gesard, waar de knechts en meiden bij waren; hoe hij dan heel even keek naar haar en alles zwijgend verdroeg. Verlangde hij nu terug naar dat stille bukken? - Ze noemde zijn naam - Petja - en zag een glimlach over zijn gezicht komen, die haar leed verjoeg.

- Ben je wakker? - Hij nam haar hand en streelde die met de zijne. Nu begon hij hortend te praten. Hij vertelde hoe zijn leven was geweest, wat hij geleden had. Door een heerschzuchtige moeder gedwongen tot een heerschzuchtige vrouw. - Als ik haar aan kijk - zei hij - stuit ik op haar, geen woord, geen lach vindt ingang. Alleen in den nacht heb ik soms smadelijk haar lichaam genomen.

Soms zweeg hij lange poos. Ljuba liet hem haar hand en wachtte. Ze wist nu dat ze nog verder met hem gaan zou. Ze vroeg niet: hoe ver nog?

Tegen den avond begonnen ze weer te loopen; - Ljuba bedelde wat brood aan een huis. Nu vertelde zij ook, gave dingen uit haar simpele leven, waarnaar hij eerbiedig luisterde. Ze liepen door een slapend dorp; onhoorbaar waren hun schreden over den ongeplaveiden weg. Maar bij een hoeve die op de zijne leek, stond Petja even stil en boog het hoofd. De nacht werd niet donker, sterren wandelden boven hen. Korten tijd stond de maan dicht aan den horizont, rood en gezwollen. Ze zagen nu meer van den nacht dan de eerste maal, beleefden scherper het vreemde van hun daad in de uitwendige dingen. Ljuba liep niet alleen meer naast den mensch, dien ze haar ontferming moest geven omdat hij zondigde en haar om die ontferming bad. Hij was óók Petja, van de groote hoeve, die sterk was en goed en die haar dezen zomer had begeerd. En Petja voelde de begeerte opnieuw in zich. Hij dacht aan wat hij haar had gezegd: neen, ik zal je niet nemen. Maar toch werden zijn voeten traag, nog vóór het licht aan den lagen hemelrand gloorde. Hij zocht een verborgen plek tusschen struiken en bedekte haar niet met lang gras. Dus kroop ze dicht tegen hem aan, in de eerste huiver van rust, voelde glimlachend zijn stuggen baard in haar hals en woelde nog in haar slaap.

Den derden nacht gaf ze zich aan hem.

Nu leek het doel van hun vlucht bereikt. In den nieuwen morgen staarden ze met veranderde oogen, voelden een zwaar geluk in den honger naar elkander, maar kenden ook beiden nog het nabije verleden. Voor Petja was het het land dat hij van zijn vader had geërfd, het moeilijke, dorre land, waarin zijn vlijt al zoo veel vruchtbare akkers had geslagen. Voor Ljuba de kleine, schemerige woonkamer waar ze werkte met haar moeder,

[p. 431]

en het bloementuintje achter het huis, waarin ze van kindsbeen af had gezaaid en gewied. Toch liepen ze verder, een klein dorp tegemoet dat het morgenlicht hun zien deed. 't Was nu of Ljuba hém leidde. Zij ook ging er aanstonds de huizen binnen, vroeg nederig om werk voor zich en den man. Na eenige keeren vergeefs vragen, kreeg ze ten antwoord: jou kan ik gebruiken, mijn vrouw is ziek, de kinderen loopen onverzorgd rond. De deur werd wijd voor haar geopend en de man voegde er nog bij: als jij werkt, kunnen jullie beiden eten. Maar Ljuba wendde zich niet, om te zien of Petja haar volgde. Met gebogen hoofd liep ze binnen, regelrecht naar de bedstee van de zieke vrouw, en zei met een moeilijken glimlach: ik zal helpen. Onwetens zocht ze in de oogen van de vrouw naar een glimp van vreugd, die haar verlatenheid lichter zou maken. De zieke opende haar oogen niet, maar toen Ljuba zich omkeerde, zag ze in een hoek van het vertrek Petja naast den boer op een bank zitten, rustig en zwijgend. En in haar zwol machtig de liefde voor hem, die haar nóg gevolgd was, tot in een vreemd huis, waar hij niet werken kon.

Ze maakte vuur aan en kookte het eten. Ze wiesch de kinderen, wees de oudsten een kleine taak en wekte de jongsten op tot spelen.

In den nacht was ze bij Petja. Telkens hief ze haar gezicht naar hem op, wilde vragen: waarom ben je me gevolgd? maar de woorden werden niet tot klank. In iedere beweging van haar tot hem voelde hij overgave en hij koesterde haar in zijn armen als een smachtende god.

Overdag had ze druk werk; de zieke, het huis, de vele kinderen. Petja hielp haar bij dit en dat, en hielp ook den boer waar hij kon. Ze had niet veel tijd met hem te praten, of zelfs maar aan hem te denken. Dit eene was wel steeds op den grond van haar gedachten: hij zal weggaan, hij zal terugkeeren naar zijn hoeve.

Soms zag ze het ook in zijn oogen, als ze onverwachts naar hem keek; die waren dan troebel, en toch even glanzend van smartelijk verlangen. Vaag kwam het bij haar op, dat ze hem door woorden de vrijheid moest geven, of dat ze hem minder haar liefde moest toonen in den nacht. Maar ze kon niet anders dan zwijgen, en ze verdubbelde haar liefde voor hem, om hem zoo te doen weten, dat ze hem nooit iets verwijten zou.

III.

Op een avond - ze waren toen een week bij den boer, - bleef Petja weg. Eén van de kinderen had hem ver buiten het dorp gezien. Achteloos zei Ljuba - en streek even met de hand over haar oogen: wij zijn zwervers. En de boer vroeg niet verder, bang haar te mishagen, want ze was hem in huis onmisbaar geworden, 's Nachts in haar eenzaam bed, toen allen sliepen, snikte ze haar verlatenheid uit. En eindelijk, moe

[p. 432]

van tranen, te zuiver voor schijn en waan, voelde ze zich met hem bevrijd van het te groote dat ze waren begonnen. Zij zelf dacht nog niet aan weggaan. Ze wilde de opgevatte taak volbrengen, en, als ze eens terug keerde, komen als een eenzame, zonder geur van mannehanden in heur haar.

Ze bleef nog drie maanden. De vrouw beterde langzaam, de kinderen hadden haar lief, de man zag tegen haar op als was ze een heilige.

Op een helderen, witten wintermorgen werd de oude slee achter het paard gespannen. Ljuba nam afscheid van de vrouw en de kinderen; de boer zou haar tot dicht bij het huis van haar moeder brengen; het laatste eind wilde ze loopen. Ze kwam aan toen het donker viel; maar de gevallen sneeuw hield de aarde licht. Te gauw voor haar onrustig hart zag ze het oude huis bij de eiken. Gedachten aan Petja bestormden haar. Ze zou nog weer met hem kunnen vluchten, nu weer. Toch leek die avond lang geleden, toen ze de deur in 't duister wilde grendelen, en hem buiten vond, wachtend op haar. - Ze bleef dralen in de zachte sneeuw, die haar voetstappen onhoorbaar maakte. Eerst toen ze het kleine, eeuwige licht zag van een ster, voelde ze weer rust in zich en kalmen moed. De deur was niet gesloten; ze lichtte de klink op en trad in de kamer. Haar moeder zat bij het vuur, stil en gebogen. Toen ze haar hoofd ophief en Ljuba zag, veranderde er nauwelijks iets in haar gezicht. Het bleef streng en gesloten; maar een kleine trek van voldoening kwam om den mond, alsof ze zich zelf gezegd had: vanavond moet Ljuba komen, en nu was ze daar dan ook.

De moeder zei, na een korte poos: wil je nog iets eten? en Ljuba antwoordde: ja, als ik het zelf kan klaarmaken. Ze warmde een restje boonensoep; zoo begon ze weer haar werk in het oude huis.

Maar voor ze slapen gingen, moest er nog iets gezegd worden.

- In het dorp ben jij de schuldige, Ljuba, besef dat maar. En in mijn oogen ben je het ook, want ik heb zelf gezien wat je deed - je hebt het kwaad geen weerstand geboden. Petja zegt dat je rein en onschuldig bent. Maar hij zegt het niet op het kerkplein, dat iedereen het kan hooren; - neen, hij laat de menschen praten. En ik zwijg, ik houd me overal buiten. Hij heeft me ook verteld hoe je gewerkt hebt bij die vreemde boeren. Je hebt niet alleen in lust en luiheid geleefd - daarom liet ik de deur voor je open.

Ljuba luisterde met afgewend gezicht. De woorden brandden op haar lippen: is Petja ongelukkig? Maar ze wist dat ze ze niet vragen mocht. Ze bedekte haar mond met haar beide handen. Dit is mijn straf, dacht ze, dat ik het niet meer mag weten.