Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 35

[p. 161]

Een wereldsch schilder Jacques Emile Blanche,
door H. van loon

JACQUES Emile Blanche heeft een lang leven van on vermoeiden en veelzijdigen arbeid achter zich. Nochtans vereenigt op het oogenblik, dat dit geschreven wordt, voor het eerst een louter hem gewijde tentoonstelling een menigte werken.

De opening in een voornamen kunsthandel in de Faubourg St. Honoré was een Parij sche gebeurtenis, waar heeren en dames uit wat in de wandeling de uitgaande kringen heeten zich in minzame kout verdrongen. Er werden aristocratische glimlachen en behoedzame handdrukken gewisseld; er stond een beschaafde sordino op het stemgegons; strak-bleeke diplomatieke maskers bewogen zich tusschen die, door den meester op doek gebracht; er waren officieele heeren als generaal Mangin en de heer Léon Bérard, minister van schoone kunsten.

Dit soort geparfumeerde belangstelling kenschetst de waarde dier kunst, welke in deze salons terdege tot haar recht komt. Tegenover salonkunst staan we hier, waarmee gezegd is, dat we er tegenover blijven. De monumentale stoep weer afdalend en door den voorhof terugkeerend naar de stad, voelen we ons niet rijker, maar aan indrukken voller. We hebben kennis gemaakt met een eigenaardige figuur, een gretige intelligentie, een man-van-de-wereld, die tevens schilder is en zelfs nog andere snaren op zijn boog heeft.

Het beeld voert de gedachten naar de viool van Ingres. Blanche schrijft. Tot de geregelde medewerkers van het kunstblad Comoedia heeft hij behoord en op zijn credit staan behalve Cahiers d'un artiste de vrij autobiografische roman Aymeris. Schrijven is hem bijzaak, al helpt het zijn talent karakteriseeren.

Dit is door vele stadiën heengegaan: aan welk een verscheidenheid van bronnen heeft de schilder gedronken. In den beginne sloot hij zich bij twee kunstenaars aan, Manet en Fantin. Van 1883 tot '89 kreeg hij lessen van Degas, Renoir en vooral van Whistler, in Engeland en te Dieppe ontmoet. Het vroegste werk ter tentoonstelling is de Parnassus, een copie naar Mantegna. Vaudoyer vertelt, dat Gustave Moreau, voorbijkomend op het oogenblik, dat de copist de laatste hand eraan lei, het wilde koopen. In zijn eerste doeken is invloed van Manet onmiskenbaar. Daarop is een ‘periode van pijnlijken arbeid, van onrust’ gevolgd. Uit dien tijd heeft hij haast niets bewaard. Toen studeerde hij in de buurt van Helleu, niet tot zijn voordeel.

[p. 162]

In 1890 kreeg hij zich zelf weer in de hand, terugkeerend tot de breede streek, hem door Manet geraden. Gedurende den oorlog bracht Blanche bijna niets voort, althans hij werkte weinig. Sindsdien is zijn arbeidslust weer opgeleefd. Ook in zoover gaat hij met zijn tijd mee, dat hij de luministen volgt in het componeeren van weidsche bloemstillevens.

De tentoonstelling maakt het mogelijk, deze rustelooze bemoeienis te overschouwen. Allerlei procedees heeft hij aangepakt. Soms ploeterde hij in de vette pate, een ander maal treft de zorgvuldigheid als in miniatuurbehandeling. Dit langs vele paden zoeken volgt uit den aard van het gezochte. Tot chroniqueur met het penseel van zijn tijd en zijn stad heeft Blanche zich opgeworpen. De jaren door bracht hij zonder de beperking, maar ook zonder de verrukkingen van voorliefde en weerzin een galerij documenten bijeen, voor nakomeling en tijdgenoot van hooge waarde. Deze zegt, de ander zal vermoedelijk zeggen: dien schrijver, dien beeldhouwer, dien man, die vrouw, welke toen en toen een vluchtige rol speelden in het mondaine leven, had ik me anders voorgesteld, niet: kijk, een Blanche.

Een opsomming der door hem geportretteerden zou een nomenclatuur zijn van allen, die nu en in de achter ons liggende jaren ‘van zich deden spreken.’ Ook hierbij gaat de schilder tot het uiterste. Blijkens de beeltenissen van Cocteau, Giraudoux, Moran en nu al wijlen Radiguet streeft hij naar een consecratie in dezen trant van de allerjongsten, die, het moet gezegd, overvloedig succes vinden. Dat bijval bijval wekt, bewijst weer zijn geval. Wie hiermee instemt zegt niet, dat hij succes en geslaagden naloopt. Een ‘arrivé’ als hij kan zich die moeite besparen. Veeleer is hij de groote meneer in het leven, in de kunst, die zich niet te hoog acht om den jongsten langs dien weg ruim baan te maken met een dier sierlijke gebaren, welke deze beeltenissen zijn, zonder dat hij behoeft te vergeten, dat de al beroemde schrijvers, wier namen zoo even werden genoemd, dit behoeven om verder vooruit te komen en zonder dat ze daarom hebben gevraagd. Zelfs is het de vraag, of de prijs, door hen hierop gesteld, overeenkomt met dien, door den handel en den schilder zelf eraan gegeven. Zoodat het vermoeden niet ongewettigd is, dat hij, Blanche, hen daartoe uitgenoodigd heeft. Zoodoende zou hij zich zelf niet verlaagd hebben, integendeel.

Een sterk levende persoonlijkheid is deze Blanche. Het pijnlijke is, dat wie deze begaafdheid tracht te kenschetsen, telkens met de linkerhand moet terugnemen wat de rechter gaf. Is de maker al dezer doeken een persoonlijkheid in den hoogen zin des woords? De klauw van den meester is haast aldoor afwezig. Zelfs wekt menig werk een feller weerzin dan met het daaraan bestede talent overeenkomt. Het verrast, daar ook hij, die schilderijen zien gewend is, zelden tot zoo sterken wrevel wordt gevoerd. De verklaring moet zijn, dat Blanche dieper viel naarmate hij hooger

[p. 163]

vlucht nam. Hoog grijpend, tastte hij des te verder mis, naarmate hij een gelijkenis weet te treffen en in het algemeen met virtuositeit een bekorenden schijn wekt.

Ziehier schijnkunst in een hoogen graad van volmaaktheid. De schilder zelf schroomt niet, vergelijkingen met groote voorgangers uit te lokken. Ook deze.... argeloosheid pleit ten deele in zijn voordeel. Hij heeft zich wel eens aan een stilleven van wild en gevogelte gewaagd. Het werd een mat, een ‘conventioneel paneel,’ de aanhaling is van Blanche zelven. Dezen savanten kunstkenner, wiens kritiek voor eigen werk niet halt houdt, kon de namaak in die compositie-zonder-verbeelding niet ontgaan. Dies voorkomt hij anderer aanmerking of voorbehoud met het stuk in den catalogus te omschrijven als een ‘conventioneel paneel voor een eetzaal in strengen stijl naar den smaak der 18-de eeuw in Vlaanderen.’ Of die meesters, afgezien van de twijfelachtige aanduiding (meent de schilder waarlijk de 18de eeuw in Vlaanderen?) in deze navolging smaak zouden hebben gehad....?

Niettemin is hij niet van alle markten thuis. In schijn modeschilder in dubbelen zin, is hij beter, in zoover hij geen concessies aan vrouwelijke ijdelheid doet. Dames uit de groote wereld hééft hij geschilderd, zijn kracht was dit niet. Eer dan de zwier der weeldevrouwen zocht hij uitdrukking te leggen in de portretten van belangwekkende mannen, kunstenaars meest. Ook daarvoor mag men hem om verschillende redenen dankbaar zijn. Zelfs schijnt het te zijn voorgekomen, dat hem opgedragen portretten door de geportretteerden geweigerd werden. Dit belette Blanche niet, er enkele in zijn tentoonstelling op te nemen, weliswaar met het voorbehoud, dat het een studie geldt voor een beeltenis naar mevrouw zoo-en-zoo. De naam blijft in die gevallen verborgen, ofschoon die van anderen, waar een tijdgenoot-met-naam ten voeten uit of enkel het gelaat ons tegentreedt of aanziet, als het stempel ervan zijn. In het eerste geval is onderscheid te maken tusschen wat den schilder waarlijk voorbereiding tot een schilderij moest zijn en iets voldragens, dat achteraf hem zelf of degene, die het voorstelt, niet bevredigde. Dat Blanche ze ter tentoonstelling liet verschijnen, beteekent niettemin, dat hij die kinderen erkende. Zoodat alleen de slotsom over blijft, dat hij op zijn minst hun kwaliteiten tegen mogelijk gegronde bezwaren acht op te wegen.

Een portret te maken blijft hem iets bizonders. Vaudoyer heeft hiervoor het kantige beeld gevonden: Blanche isoleert niet het individu, maar bindt als het ware een gesprek met hem aan. Men stelt zich makkelijk om de weergegeven mensenen de kamer met menschen voor. Hij toont ons wezens, gelijk ze ons de eerste maal onverhoeds verschijnen en zooals we ze later ontdekken, als doorzicht en intuïtie van den schilder ons hen helpen doorgronden. Synthetisch en analytisch tegelijk gaat hij te werk.

[p. 164]

Zijn aanleg heeft hem van zelf naar Engeland, de Engelsche schildertraditie, naar Engelsche ‘modellen’ gevoerd. Voor hofschilder zou hij bepaalde, niet alle kwaliteiten bezeten hebben. De genoemde neiging, de menschen in hun milieu te zien, zou er hem gehinderd hebben. Voorname gezelligheid van met smaak geordende kamers, de deftige en blijde rust van interieurs, op bewoners met evenwichtige manieren berekend, zijn hem zeer lief. Die behoefte vond eer dan in de kille eenvormigheid van het Parijsche, ook het ‘chique’, huis bevrediging in kasteelen en wat daarmee gelijk staat aan den overkant van het Kanaal. Ook zijn techniek kan soms gedachten aan iemand als Gainsborough wekken.

Deze verleidingen is Blanche te boven gekomen, wat te verdienstelijker is, daar hij een afschuw heeft van wat leelijk, benauwend en vulgair is. Dit maakt de op hem toegepaste kenschets van amateur verklaarbaar. Amateur is hij stellig tot bepaalde hoogte gelijk ook kunstenaars als de Goncourts dit waren. Een bepaalde kant van deze in andere opzichten zoo verschillende figuren is daarmee slechts vergeleken. Zich zelf te blijven werd hem vergemakkelijkt door de afwezigheid van een scherp omschreven ‘zelf’. Driftig - maar zonder de schoone drift der begeesterden - gespannen op de dingen der actualiteit, vernieuwde hij zich aan elk nieuw sujet. Zich zelf in elk ‘model’ hervindend, wist hij te blijven boeien, doordat hij daarbij telkens iets aan eigen wezen toevoegde. Dit onderscheidt hem van een Kees van Dongen, die de openbare aandacht vasthoudt, al zou zijn talent hem in staat stellen slechts hen te boeien, die dit om zich zelfs wil waardeeren en hem het doorgaan op kinderachtige buitensporigheden ontraden. Blanche moet zich te edel zien tot dat spel. In de groote Salons is zijn werk schaarsch. Zijn oeuvre legt een persoonlijk verband tusschen schilder en geschilderde. Overvloedig is het over de wereld verspreid. Niet lang geleden schonk hij nog een honderdtal werken aan het museum van Rouaan.

Een ieder vindt er iets in van zijn gading. De gewone belangstellende is voldaan, daar van aangezicht tot aangezicht tegenover grooten als Bergson, zelden afgebeeld, te staan. Hij wrijft zich de oogen uit bij Claudel's portret, die hier aan een worstelaar of biljartkampioen doet denken. Hij onderdrukt een glimlach voor dat naar den schrijver Montherlant, dat ‘alla romana’ is getransponeerd. Onverdeeld prijst hij die van Cocteau en wijlen Gasquet, maar dan die Paul Boncour in soldatenjas! Pijnlijk is dit van benepenheid. Speelde het verlangen, dezen socialistischen leider nu eens van patriottischen kant te laten zien, beiden heeren parten? Er zijn meer knappe portretten, sommige in donkeren toon, en ook is er het bekende naar Debussy. Een enkele maal poogde Blanche een nederig personage voor ons te laten leven gelijk die Lucy met de roode strik, wat in zoetelijkheid mislukte.

[p. XXXV]

j.e. blanche.
andré maurois.

j.e. blanche.
maurice barrès.

j.e. blanche.
les amis de m. andré gide dans in café maure à l'exposition universelle, 1900.

[p. XXXVI]

j.e. blanche.
raymond radiguet.

j.e. blanche.
a. rodin.

j.e. blanche.
bloemen.

j.e. blanche.
shrimp girl.

[p. 165]

Ten slotte blijtt de bezoeker mijmeren voor het doek, getiteld Désirée in den stoel van Talma. Blanche zelf heeft in vele stoelen van groote meesters gezeten. Daar leerde hij veel, zijn behendigheid redde telkens zijn figuur. Een zelfstandige figuur bleef hij, die in het tegenwoordige Parijs een plaats vervult, door geen ander ingenomen noch blijkbaar in te nemen.

Toen het bovenstaande geschreven was, zijn over de tentoonstelling van Blanche bij Charpentier twee beschouwingen verschenen van mannen van gezag, welke elke voor zich een der beide kanten aan deze voortbrengselen van 35 jaar arbeids in het licht zet, die ik tegelijk trachtte uiteen te houden en tezamen te brengen. De eene is van niemand anders dan den genialen Derain en werd door Paris Journal overgedrukt uit Signaux, waarin hij in 1921 naar aanleiding van een verzameling werken een ‘hommage à Jacques Emile Blanche, peintre splendide et critique admirable’ schreef; de andere van een groote in anderen zin, Albert Flament en in de Figaro verschenen.

De heer Flament ziet den schilder als een romanfiguur, daarmee bedoelend, dat Blanche zich door enkele overdrijvingen en vreemdigheden van den gewonen man onderscheidt. Flament denkt vooral aan diens dubbele leven, niet slechts als schilder-schrijver, noch omdat hij zich door kunstuitingen gelijk de Russische balletten inspireeren liet, maar als een mentaliteit, die zich gretig op een andere ent, en ziet in hem een eclatant bewijs der stelling, dat de tijd, waarin den schilder intelligentie euvel werd geduid voorbij is. Zelfs is hij geneigd, hem te intellectueel te achten.

Met die knapheid steekt Derain wreed en geestig den draak. Hij beroept zich op de kritieken, vroeger wekelijks door Blanche in Comoedia over schilderijen geschreven. Derain vond dit gekke werk en dit brengt hij ons en hem dartel in verzonnen gesprekken met een dienstbode en in enkele grove anecdotes aan het verstand. Zoo vertelt hij een droom, waarin Blanche met een schilderij, waaraan hij bezig was, in het water werd gestooten, waarbij het doek niet zonk, omdat het hol was.