Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 34

[p. 386]

Met een schetsboek door Londen,
door Jan Poortenaar.

III. Nevel en mist.

ALS op een winterschen Zondag de stilte in alle straten hangt en een zachte nevel poëzie toovert om veel huizen die er anders wel erg koeltjes en nuchter op een rijtje bijstaan, dan is Londen voor den toerist in één woord: vervelend. Openbare amusementen zijn er niet, café's mist hij dan dubbel, alle huizen, alle gebouwen zijn dicht, en city en West-End tot in het ongeloofelijke verlaten. Dan zijn parken en plantsoenen juist wel overvol; maar de ruiters in Hyde Park, die de Rotten Row op en neer draven en de pantoffel-parade daar zijn gauw gezien.

Hij, die er woont, weet echter allerlei kleine fijnigheden te waardeeren, die zich pas bij het werkelijk er-leven gaan voordoen. Ge gaat, vlak bij uw huis, de wegen, die ge honderd maal gegaan zijt, en door de afwezigheid van het dagelijksche verkeer ontdekt ge een buitengewoon mooie overhangende treurwilg, op een hoek over den tuinmuur, die de weldadige rust gevangen houdt in zijn strakke takken. Ginds gaat een tuindeur open, en achter den anders zwijgend-gesloten muur wordt ge verrast door een tuintje van huiselijke intimiteit, een middeleeuwsch hofje lijkt het wel; wat groenblijvende heesters, een zonnewijzer of een groote pot - heel de eruditie, de oude verfijning van het Britsche ras, door zijn conservatisme toch maar mee-bewaard, spreken er uit.

Een verloren pakje door iemand gevonden, is op een laag tuinmuurtje gezet, klaarblijkelijk bij de plaats, waar het gevonden werd, zoodat de eigenaar het daar wel weer tegenkomt als hij 't gemis bemerkt heeft.

Elders danst de weerschijn van een flikkerend haardvuur; het èchte haardvuur, dat elk interieur zoo van een harmonieuze gezelligheid vervult en leven geeft op muren en zoldering van een kamer, die vanbuiten Zondagsch-strak van aanzien is als alles. De poppen van een kind zijn er stijf en hoekig in de vensterbank gezet.

Dit, en nog veel meer kunt ge alleen reeds zien als ge, vlak-bij, om den hoek, uw Sunday-paper gaat koopen bij den krantenjongen die in de dorpsche stilte zijn vaste plaatsje heeft. En 's middags, is het dan niet als uit een oud verhaaltje, wanneer het belletje rinkelt van den man met zijn ‘crumpets’ en ‘muffins’, het thee-gebak dat geroosterd wordt aan het vlammende haardvuur, dat in een Engelsche kamer het middelpunt vormt der huiselijke gezelligheid. Op het bel-geluid van den venter gaan de zware deuren open en als in landelijke rustigheid de bakker zijn waren heeft verkocht, dan wordt de uitgestorvenheid door niets

[p. 387]

meer gestoord dan het zachte tikken van een droppel nu en dan, die uit den nevel langs een tak komt afglijden. De kleurigheid der deuren, helgroen, wit, scharlaken rood, staat langzaam in den schemer te verdooven.

Als het tegen Kerstmis loopt moogt ge al de carolzangers eens hooren, zij maken de sfeer die er hangt nog intiemer. Zij zetten de oude carols veelstemmig in: God bless you merry gentlemen, Let nothing you dismay.

Een ander maal klinkt in zijn prachtige statigheid Händel's Largo op, of een golvende gregoriaansche wijs.

In die zacht-verheven stemming komt de rose zonsondergangsgloed de witte torens en den koepelbouw van St. Paul's in een tooverachtig licht zetten, zoodat hij daar in de reeds donkerende lucht parelmoerig staat te glanzen, hoog boven de rivier. Wanneer ge de vele trappen van den voetbrug van Charing Cross zijt opgegaan en ter halver breedte van de Theems stilhoudt - de werven, loodsen en fabrieken rechts, de paleizen langs het Embankment links gerijd; de groote bogen van Waterloo Bridge zwaar en regelmatig als een geweldige ademhaling langzaam voorbij-deinend - dan rijst nog in den laatsten lichtschijn St. Paul's wonderlijk boven dat alles uit. Ook de rivier rust.

Maar op de overige dagen leeft zij evenzeer Londens haastige leven mede. Dan jaagt heel het verkeer van Noord naar Zuid en van Zuid naar Noord in nimmer bedarende jachtigheid over de geweldige bruggen, en lange sleepen, door puffende en rookend steunende booten getrokken gaan stroomop en stroomaf. Steeds denderen de treinen over de strakke brug van Charing Cross, bellende trams rinkelen in lange file's Blackfriars Bridge op en glijden langs den waterkant weg. Een ononderbroken stroom van bussen, taxi's, vrachtwagens en karren schuift, langzaam, voort over Waterloo- en London Bridge.

London Bridge is, van de zee uit, de eerste vaste brug. Hier ziet, wie over de leuning hangt - en wie, al komt hij er dagelijks, blijft niet door het schouwspel geboeid - de zeeschepen, die in reeksen lossen en laden. Hun kabels en kettingen knarsen, en zwierend brengen zij de kisten, balen en manden aan den wal, waar de zware paarden der vrachtwagens, de pooten zoo ruig behaard alsof in manen de hoeven schuil gaan, slaperig te wachten staan tot de karren torenhoog zijn volgetast. Almaar varen nieuwe booten aan, de rook hoog opstootend, en zij wenden en draaien met veel moeite om te meeren waar nog een plaatsje open bleef.

Gaat men de rivier op, dan vermindert het verkeer geleidelijk. De handelslevendigheid van daarstraks houdt op, nu is het een menschenmierennest: Holborn, Aldwych, Strand, en de duizenden banen zich een uitweg met alle bereikbare vehikels, boven en onder den grond. Als de uren van het naar huis gaan zijn aangebroken trekken zij naar de grauwe onbelangrijkheid van de vale straten in het Zuiden.

[p. 388]

Bij Westminster Bridge is het zakelijke cachet verdwenen. Deze heeft iets meegekregen van de, o zoo brave en conventioneele, zwier die de Houses of Parliament en Parliament Square met zijn aanleg van groen en standbeelden kenmerken. Een poging tot Fransche elegantie - een poging, meer niet, van hoofschheid naar ouden stijl. Geen tobberij over artistieke eischen - dat is het wat uit bouw en aanleg van heel Londen spreekt. De stad heeft daar zijn mist en mistige atmosfeer voor. De mist - ik zal zeker niet licht mijn eerste Londensche mist vergeten.

In den vroegen ochtend al was het dof en donkerig, maar na een paar uren kwam de ‘real London fog’ opzetten; eerst nog in de hoogte, alsof een gordijn boven de stad werd uitgespannen. De zon, die toch slechts een fletsche plek in den kalen hemel was geweest, begon vreemd te glanzen, koperig te kleuren en ging dan een onwezenlijk licht uitstralen als bij een zonsverduistering.

Bewegingloos wachtten huizen en boomen af, doch geen menschelijk wezen scheen het vreemde ook maar een oogenblik aandacht te kunnen schenken. En dan gebeurde het: de mist zakte.

De zon verdween, en een gele nevel omving de toppen van de boomen, die langzaam verdoezelden tot niets. De leegte zakte, en de mist met zijn akelig-vuile kleur en prikkelige reuk moffelde alles weg dat om ons heen was. Niets, niets blijft veilig voor hem. Hij dringt de gesloten huizen binnen, geheimzinnig nevelt de zoldering der kamer weg. Hij dringt in uw oogen, keel en neus, hij hecht zich aan uw kleeding, aan uw meubels. Buiten blijken de huizen van de overzijde reeds verdwenen te zijn; de huizen hier hebben al geen bovenverdieping meer. Lampen gaan aan, die vage bundels uitstralen, de straatverlichting wordt ontstoken in den tot nacht geworden dag, maar het blijven gloeiende punten in een wal van bruingeel, die u insluit, waar ge u ook wendt, hoe ver ge ook vlucht. Het schijnt een doolhof uit een benauwden droom.

En overal komt met den mist het zwart van het schoorsteenroet mede, dat de millioenen schoorsteenen van woonhuizen en fabrieken onweerstaanbaar opstooten als een rustelooze vulkaan, gestadig, uur na uur. Nu eens zweven lichtere stroomen van wittige nevel voorbij, dan weer daalt de mistkleur tot zijn somberste bruin, zijn dichtste samenstel. Tegen den avond is de duisternis ondoordringbaar voor elk licht. Boven op een omnibus gezeten rijden wij in de wolken, en aan zijn lampen herkennen wij: daar is Baker street station. En als wij daarna op het bekende kruispunt komen, dan is er van de stratenkruising niets te zien. Hier en daar, als een dwaallicht, doemt een lamp op, een vreemd, starend oog. Geen richting, straat of huis is er meer - wij rijden naar links en een lamp verspert ons den weg, wij rijden naar rechts en als er iets te zien komt valt niet te onderscheiden of het een straatkant is. Elk

[p. LXXXV]

jan poortenaar.
westminster school in den winter.

jan poortenaar.
waterloo bridge, londen.

[p. LXXXVI]

jan poortenaar.
avond aan de theems, londen.

jan poortenaar.
blackfiars bridge, londen.

[p. 389]

oogenblik dreigt, blijkens het getoeter, een ander voertuig ons te rammen, dat evenzeer zijn weg zoekt, en plotseling uit den mist vlakbij als uit den grond getooverd staat. Al maar wendende, stoppende en rijdende vindt ten slotte de bestuurder toch den weg, luid ronkend zet de motor aan - tot weer een doolhof ons stuit en het angstig zoeken opnieuw begint.

Ontkomen is er niet aan. De lagere stadsgedeelten mogen al het diepst in de benauwenis liggen, een enkel punt mag door een gunstige windstroom voor de verstikkende overweldiging zijn gespaard, het is een ongewisse helderheid, die elk oogenblik gedaan kan zijn. En met de duisternis doet overal een doodsche stilte zijn intrede die het haastig jagen van mensch en motor dan gelijkelijk stuit, 't Wegvallen van alle kleuren, alle herkenningspunten, het zwijgen der vogels en het stremmen van het verkeer, dat alles hult de stad in een zwijgen dat een gevoel van de ergste isolatie teweeg kan brengen, een hopelooze vereenzaming.

Trekt, soms na dagen pas, de bruine nevel weg, dan kan zij nog als een schaduw hangen blijven en de sombere donkerte kan nog tergend aanhouden. Klaart alles eindelijk op, dan is de klamme, roestige lucht ook spoedig verdwenen, doch meestal heeft de mist dan wel zijn slachtoffers gemaakt en de sterftecijfers blijven nog stijgen. Maar, goedig ook, heeft hij àl de appeltjes en parelranden, de bloemguirlandes, medaillons, gekrulde schilden en kapiteelen, ongeteld in Londens gebouwen uitgehouwen, met een zacht floers bedekt, en hun diepten of hoeken met zwart ingevuld, en tevens ook de oppervlakten in hun geheel wat doen verweren, waardoor hun vervelendheid alweer een ietsje is vervaagd.

Nu gaan de kleuren van de kakelbonte affiches op muren en schuttingen weer herleven, de felroode bussen stralen en hun koper blinkt in de zon, het verkeer herneemt met eindeloos daveren zijn gang en in den avond vlammen weer de lichtreclames hel op met hun zotte lampengeflikker, rauw-rood en hard-geel. Op de rivier glijden, als schimmen, de hooge zeilen der schuiten als spoken in het maanlicht voorbij, of een nijdig puffend sleepbootje voert lange vlotten onder de duistere spelonken van Waterloo Bridge door, en verdwijnt er mee in de verte.

Northumberland Avenue uitgekomen hervindt ge op Trafalgar Square het Nelson monument, alleen daar in de hoogte, geweldig opgerezen boven zijn leeuwen, den eersten nacht na den mist.

Maar onder den grond is het treinverkeer al dien tijd onveranderd doorgegaan. ‘It's brighter down below’ zegt een speciaal voor den mist dienend aanplakbiljet. En voor de klaarte heeft men gaarne de duffe warmte van de lauwe ‘tube’-lucht over: er is licht en men leest in de krant van de ‘Smoke-abatement-Society’ of een nieuwe uitvinding, waardoor deze wel de laatste erge mist zal zijn geweest....