Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 33

[p. 385]

Hongaarsche moderne schilderkunst,
door A.J. Verbeek van der Sande.

EVENALS alle uit het Oosten stammende volkeren, zijn ook de Hongaren rijk met poëtische en artistieke gaven gezegend, zoodat zij zich dan ook gedurende de meer dan duizend jaren van hun verblijf in Europa, in alle periodes van hunne aan romantiek zoo rijke geschiedenis, op kunstenaars en schrijvers van beteekenis kunnen beroemen. Van twee der meest beteekenende dichters Sándor Petöfi en Imre von Madach viert men juist in deze dagen het centenarium hunner geboorte.

Evenals Petöfi is ook de schilder Mihály von Munkácsy, die in de tweede helft der vorige eeuw leefde, ver buiten de grenzen van zijn vaderland bekend. Echter ook onder de tegenwoordige levende kunstenaars vindt men een zeer groot aantal, die verdienen, buiten het sedert den vrede zoozeer ineengekrompen Hongarije bekend te worden. De oorlog trof de Hongaarsche kunst midden in een tijdperk van grooten bloei. In het bijzonder op het gebied der schilderkunst traden in dezen tijd een groot aantal talenten op den voorgrond en velen onder hen schiepen nog gedurende den oorlog werken van groote schoonheid. Het spreekt vanzelf, dat de, in het bijzonder voor Hongarije, zoo ongunstige afloop van den oorlog, zwaar drukte op de Hongaarsche kunst. De opbloei, welke sedert dien te constateeren viel, heeft echter opnieuw bewezen, dat het ware talent door uiterlijke omstandigheden wel tijdelijk, echter niet duurzaam kan worden verlamd.

In de laatste maanden hebben in Budapest een groot aantal interessante tentoonstellingen plaats gehad, die tallooze nieuwe kunstenaars van beteekenis op den voorgrond hebben gebracht. Inderdaad is het aantal artisten van naam onder de thans levende Hongaarsche schilders zoo groot, dat het niet mogelijk is, die allen binnen het kader van dit artikel te behandelen, zoodat wij ons tot enkelen van de meest beduidende moeten beperken.

Onder de oudere schilders moet in de eerste plaats genoemd worden: István Csók, wiens succes in het buitenland, in het bijzonder op de Romeinsche tentoonstelling van 1911, hem eene uitnoodiging van de Uffizien in Florence brachten, waar thans zijn ‘Zelfportret’ te zien is. In den eersten tijd zijner ontwikkeling hield hij zich in hoofdzaak bezig met groote schilderijen over historische onderwerpen. Zijne ‘Elisabeth Báthory’ in het Budapester museum der schoone kunsten toont, behalve eene grondige kennis van de lijnen van het vrouwelijk lichaam, eene geweldige koloristische kracht. In zijne beeltenis: ‘Hoek van een atelier’ mede eigendom van dat museum, ontwikkelen zich alle vormen uit kleurvlakken, terwijl zijn naaktstudie als eenheid meesterlijk is opgevat. Een van zijne deco-

[p. 386]

ratiefste werken: ‘Vampyr’ geeft een rijkdom van bewegingen te aanschouwen, als bij weinig andere schilderijen valt waar te nemen, van de matheid van het bevredigd zijn af tot de vreeselijke wildheid der actieve gevoelens, waarbij hij van alle mogelijkheden der verlangende, smachtende en van onkuisch begeeren sidderende bewegingen heeft gebruik gemaakt. Zijne meeste werken zijn ware kleurpoëmen. Wanneer hij op zijne winterlandschappen eene wonderbare symphonie in wit componeert, wanneer hij zijn dochtertje schildert in kleurenaccoorden, die eene klare en reine harmonie te aanschouwen geven, verraadt hij in het delicate van zijne voordracht en den nuancenrijkdom der zachte, weeke tonen de zekere hand van den meester van het koloriet. In het stralende, vibreerende en gloeiende zijner kleuren komt geen enkele van de andere thans levende Hongaarsche meesters István Csók nabij.

De neiging tot koloriet is overigens karakteriseerend voor de Hongaarsche kunst. In het laatste stadium zijner ontwikkeling verstaat Béla Iványi-Grünwald het, monumentaliteit te geven ook aan de meest gecompliceerde vormen. Gelijk eenmaal Poussin, zoo verplaatst ook hij zijne ideëel opgebouwde groepen in de heroïsche wereld en bereikt, dank zij den grooten eenvoud zijner lijnen, eene hooge mate van harmonie. De meest gecompliceerd tezamengevoegde groepen reduceert hij tot eenvoudige geometrische vormen, zoodat zij voor het oog overzichtelijker worden en het geheel eene rustige stemming ademt. Door het gebruik van felgloeiende kleuren en vooral van breed opgezette licht- en schaduweffecten, wordt het rustige in de stemming zijner voorstellingen nog verhoogd. In den laatsten tijd legt hij zich bijzonder toe op het schilderen van tafereelen en landschappen uit de streek om het schoone Balatonmeer. Hij zoekt daarbij naar eenvoudige motieven, legt in zijne vormen veel ziel en omhult ze met eene diepe melancholie. De eenvoud aan kleuren en vormen vloeit tezamen met den breeden opzet en den rijkdom aan lijnen ineen tot een groote wonderbare harmonie.

Met weinig kleuren, maar eene prachtige phantasie weet Guyla von Rudnay diepgaande effecten te bereiken. In zijn oeuvre wisselen de eenvoudige scènes uit het dagelijksche leven af met historische tafereelen en de apocalyptische visioenen uit den bijbel. Oog en ziel beide worden machtig geboeid door den gloed zijner gevoelens, de dramatische kracht van zijn voordracht en de massieve tegenstellingen der licht- en schaduweffecten. Zijne phantasie wordt gevoed door de herinneringen aan eene treurige jeugd, die steeds nieuwe frischheid verleenen aan de dramatische kracht zijner beelden. De onderdrukte hartstocht zijner gevoelens uit zich in zijne kunst, die, ondanks de groote verscheidenheid in voordracht, toch steeds een harmonisch geheel vertoont. Een ander maal weder ligt eene lyrische weekheid over zijne werken, voornamelijk over zijne landschaps-

[p. 387]

beelden. In het zwijgen van het woud, in de kale boomstammen van een verlaten weg, in de blonde tonen van een roggenveld, in de zwarte twijgen van een besneeuwd park ziet hij louter gelegenheden, om in diepgevoelde melancholie met de natuur te klagen.

In scherpe tegenstelling met Rudnay staat Adolf Fényes. Deze vroegere naturalist, die zich in zijn ontwikkelingsstadium in hoofdzaak interesseerde voor voorstellingen uit het leven der armen, heeft zich eerst gewend tot de lachende zon der Hongaarsche laagvlakte, om tenslotte geheel te zwelgen in de naieve vreugden zijner sprookjesachtige phantasieën. Zonder eenige dramatiek vertelt hij met den eenvoud eener geloovige ziel, vertelt hij van de vrome preek van den heiligen Franciscus, die de natuur: de vogels, het gras en de bloemen, de wilde dieren evenzoo als de menschen als zijne broeders beschouwt, vertelt van de vrome gevoelens der heiligen, die de Moedermaagd schilderden, van de middeleeuwsche ridders, die jagen in het romantische licht der maan en die in de ijverzucht hunner liefde naar het zwaard grijpen, vertelt de bijbelsche geschiedenis, zoowel als de historie der middeleeuwen met naïef geloof en reine kleuren als droomen eener reine puriteinsche ziel.

Daarentegen is Perlmutter de ware ‘Naturschwärmer’. Hij conterfeit het interieur der dorpshuizen in de omgeving van Budapest en de in die eenvoudige huizen wonende eenvoudige boerenvrouwen. Met breed penseel en stralende kleuren geeft hij met groote getrouwheid elk détail van het boereninterieur weder. Lichte, reine kleuren lachen ons uit al zijne schilderijen tegemoet. Met hetzelfde palet schildert hij zoowel de eenvoudigste landschapsmotieven als de rijke inrichting van patricische woonkamers. Bij hem wordt alles tot een enkel, groot kleurenprobleem. Zijne kunst wordt gekarakteriseerd door eene breedopgezette, eenvoudige voordracht, zonder eenige neiging tot theatraliteit.

Ook Jozsef Koszta is een man der kleuren. Zijn palet is echter uiterst individueel. In breede vlakken en groote licht- en schaduwtegenstellingen ziet hij de wereld: de dorpswereld, de gehuchten der poesta, het landhuis, den kleinen tuin, de in het maisveld arbeidende vrouwen, den rand van een weg, den omgeploegden akker, de bloeiende papavers op een weide en dat alles in den gloed van een wonderbaar diep innerlijk vuur. Zijne hemels zijn reinblauw, hier en daar met kleine schapenwolkjes bedekt, van een bijna stralend blauw, zooals men het bij zonsondergangen zien kan. Het licht der avondschemering overstroomt de wereld met haren lavastroom en doet de kleuren der dingen schitteren in heeten gloed. Nergens vindt men rustige kleurenharmonie, alles is opgebouwd op sterke tegenstellingen en deze kleurencontrasten verleenen ook het eenvoudigste motief eene dramatische kracht.

Deze dramatiek vindt men in versterkte mate terug bij János Vaszary,

[p. 388]

die het beweeglijk vibreeren der kleurvlakken, de stormachtige kracht der koloristische kleurensymphonieën eene specifiek persoonlijke teekening geeft. Deze verhooging der kleurenkracht, die echter de vormen niet in gevaar brengt, verleent den kunstenaar eene expressiviteit, welke hem de mogelijkheid biedt, zijne machtige vsioenen, zijne innerlijke gevoelens en opwinding in beeld te brengen. De kleur, waarvan hij zich het liefst bedient, is zwart, dat bij hem eene reine kleur wordt, vol rijke nuancen, waarin de andere kleuren, als het ware als edelgesteenten, gevat zijn.

Last but not least moeten wij een meester vermelden, die zijn loopbaan tezamen met Sauguin, Maillol en Maurice Denis in Pont Aven begon en in den loop zijner artistieke ontwikkeling in de schildering zijner pastelkoppen het tot eene spelende vaardigheid bracht. Deze meester: József Ripll-Rónai is een der voorloopers van de moderne kunst en sleept in zijne werken met hunne wonderbare kleuren alle kunstvrienden met zich mede. Zijne beweeglijke vormenphantasie laat de meest verscheiden variaties van gevoelens aan het woord komen. Wat hij met een penseelstreek, met eene kleur-nuance, met een klein verschil in toon, weet uit te drukken, getuigt van eene dusdanige volkomenheid der geestesdoordringing in de kunst, dat de meest verborgen geheimen der ziel er door kunnen worden geopenbaard.

In het bovenstaande hebben wij slechts enkele van de meest op den voorgrond tredende hedendaagsche Hongaarsche schilders kunnen schetsen. Naast dezen staan echter nog vele anderen, die de ruimte van dit bestek niet toelaat te behandelen. Slechts zouden wij nog even de aandacht willen vestigen op een jongen, opkomenden kunstenaar van zeer veel talent: Tibor von Pólya, die in Parijs de leerschool van Steinlen heeft doorgeloopen en wiens werken, alhoewel zij misschien Hongaarscher zijn dan die van eenig ander der tegenwoordige Hongaarsche schilders, toch nog steeds sterk den invloed dier school ademen.

[p. LXXXIII]

guyla von rudnay.
naaiende vrouw.

istvan csók.
zelfportret.

béla ivanyi-grünwald.
badenden.

[p. LXXXIV]

józsef koszta.
in het maisveld.

perlmutter.
de markt.

jozsef rippl-rónai.
de vrouw met de mandoline.