Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 33

[p. 185]

Stemming,
door Siegfried van Praag.

IK liep mijn huis uit en ging naar den tuin om den herfst te zien. Ik voelde hem in mijzelf en de anderen. De herfst is het goddelijk seizoen van het afscheidnemen, met de zekerheid weer te zien, het seizoen van de zachte melancholie. Misschien is de herfst wel het mooiste jaargetijde, dat van berusting in het verschrikkelijke, dat van instemming, niet van uitbuiting, als de zomer.

In den herfst, even heel, heel in de verte nog de teere viool van de lente te hooren, die zegt: ik kom, wacht mij en wees mij waardig. Dat is het heerlijke!

De lucht is van somber zink. En de boomen sepia getint. Soms breekt een zon vreemd uit de luchtsubstantie en tintelt als een koortsvlek op een teringlijdersgezicht. En de boomen zijn grillig als mijn verbeeldingen. Hun takken kriebelen onbeholpen over de lucht, alsof zij zoeken. Maar er zijn ook takken die krampachtig grijpen en vasthouden, lucht vasthouden, zooals wij onze hersenschimmen. Aan sommige takken zijn nog blaâren, droog en stug, of gekronkeld in agonie en stervensworsteling.

Zoo verschuiven de generatiën als de wijzer van een klok: tik-tak-leven-dood-tik-tak....

De herfst is de schets van het schilderij van den zomer. De boomen zijn verdund tot ragfijne lijn-fantasieën van Japansche kunstenaars.

Daarentegen is de grond verdikt, verzwaard, vervet - zwaar en zwart als een kloaka der natuur, waar leven en dood in scherpe sappen op elkaar inwerken en gisten, tot nieuw leven opstaat.

Ik ben naar buiten gegaan om waarheid en schoonheid te zoeken.... maar ieder mensch schijnt geestelijk met de helm geboren te zijn - een vlies is tusschen je denken en de dingen, en daardoor zie je verzwakt en verfletst het mysterie der stof. Soms, bliksemsnel, ‘zie’ ik. Dan is er de geweldige geestesschok van de verwondering. Maar meestal is daar het vlies.... Wij menschen klagen over eentonigheid, er gebeurt nooit iets nieuws. Wij snakken naar verandering in verhoudingen, en de voorwerpen, waartusschen de verhouding zich spant, kennen wij niet.... De heele werelddomheid ligt geconcentreerd in 't woordje ‘oud nieuws’. O, als der dingen waardevolheid tot ons sprak, wat zouden wij, bewusten, saamtrekken van angstig ontzag. God was ontroerd toen Hij de wereld schiep, en Hij zich zelf weer in een nieuwe belichting zag, toen Hij overvloedig putte uit Zijn overweldigende mogelijkheid.

[p. 186]

De groote alomme werkelijkheid tolt als een klein, infiem, eilandje in de oceaan der mogelijkheid. En de mogelijkheid is slechts het gewaad van God, het Wezenlijke.

Mollig en zacht en vrouwelijk waren de groene blaadjes van onze boomen, die nu verschrompeld en oud daar liggen. De winter heeft zijne andere vrienden, zijn altijd groene boomen, zijn naaldboomen en hulst. Hun bladeren hebben niet dat sappige, omwasemde, teere der loofboomen. Zij zijn netjes puntig afgebakend, scherp en schrap staand, en de felle roode besjes zijn als de juweelen van een bekoorlijke vrouw, die heel sterk is en ironisch de herfst-melancholie haar roode lippen en witte tanden toont.

Helpers van den herfst, actieven zijn de meeuwen, die krijschen langs de grachten, die zoo koud zijn als de onverschilligheid en onverbiddelijk misère verkonden aan de zwarte stad; maar de musschen zijn passief en ik heb ze lief om hun trouw aan mijn stad; zij zijn het zoo onbewust als een oude dienstmeid, die de rijkdom en het geluk van d'r meesters ziet afsmelten en rotten, en toch blijft om samen dood te gaan. Zoo ook zijn de musschen; zij denken aan niets anders; zij kunnen niet anders; helpen kunnen zij ook niet; slechts harmonieeren met het leed, dat alom is, en stil zitten treuren.

O, het is zoo mooi, de kracht te hebben om dat, waarmee wij samen lente gevierd en zomer gebrast hebben, niet te verlaten. Eeren wij de musschen, wij, wier armomstrengeling nooit voor eeuwig is.

Ik ging wat schoonheid en wat waarheid halen in den tuin. Schoonheid is er genoeg. Je ziel is een wijde korf en toch steeds pluk je meer schoonheid dan je bergen kan. De schoonheid ligt dan ook tot in de modder en ze trappen erop.

Maar de waarheid kan ik maar niet pakken. De schoonheid eindigt met onszelf. Als mijn zinnen haar geoogst, geordend en verbruikt hebben, weet ik dat mijn schoonheid dè schoonheid is. Dat komt, omdat schoonheid een menschelijk begrip is, dat slechts aanduidt de aangename indruk van iets bestaands op den mensch, en omdat nu eenmaal niets zinnelijks betrekking kan hebben op den mensch, maar altijd op één mensch, heeft een mensch in zich het recht tot schoonheidsbevestiging. Want als ik zeg: dat is mooi! dan ìs dat mooi! De hoogste autoriteit in schoonheids-erkenning is een menschelijke uitspraak, onverschillig van wien! Daarom vind ik de schoonheid altijd en ben ik bij haar zoo rustig en durf altijd en overal zeggen: dat is mooi! - Want mijn zinnen hebben het mij verteld. En in schoonheidszaken zijn mijn zinnen tegelijkertijd bode en heer; zij hebben te zeggen en ik heb te gehoorzamen. - Maar de waarheid vind ik nooit, want om haar te bevestigen heb ik ook niets meer dan mezelf. Niet één ‘ikheid’ heeft het recht te zeggen: wat ik als waarheid zie ìs

[p. 187]

waarheid; want waarheid is niet als schoonheid. Zij bestaat wel buiten de menschelijke bewustheid ook. Als er geen menschen waren, was er misschien geen schoonheid, want schoonheid is een verhouding die noodzaakt aan den eenen kant het bestaan van dingen en aan den anderen kant menschelijke zinnen, welke door die dingen beroerd worden.

Schoonheid is het kleine vriendinnetje van waarheid, dat stoeit en tijd vindt zich met menschen te bemoeien. Wij houden de schoonheid bij de slip van haar sleep. Schoonheid is het meisje, dat tracht ons af en toe iets van waarheid te vertellen. Maar zij heeft de klok hooren luiden en weet niet waar de klepel hangt....

Ik ging om waarheid te zoeken; en dat ik weet haar nooit te vinden, doet mij naar haar haken. Ik weet, dat wij, als al wat is, geïncarneerde waarheid zijn, maar ook, dat wij, die in iedere cel, met iedere gedachte, door iedere beweging, deel der werkelijkheid zijn, nooit de waarheid kunnen bevestigen. Wij zijn slechts een safe, waarin de goddelijke waarheid opgeborgen is. Zij die zeggen dat wat waar is mooi is, en wat mooi is waar, goochelen.

Wat weten wij van de waarheid? Als menschen mogen wij alleen spreken over datgene wat zonder ons niet bestaan zou, over schoonheid. Maar over datgene waar wij buiten staan, dat bestaan kan zonder ons, moeten wij zwijgen. Spreken mag men slechts over datgene, waarvan men de oorsprong kent en dat men dus geschapen heeft.

Men is subjectief. Objectiviteit is het belachelijkst uitdenksel van den menschelijken geest. Zelfs God is subjectief in zijn contemplatie, want Hij is tegelijkertijd centrum en omtrek van den circel van het bestaande, en verbonden met het al, in oorsprong en uiterste grens. Ook Hij behoort bij het voorwerp dat Hij beschouwt. Hij is de Groote Subjectviteit, want Hij staat buiten niets.

‘Les violons de l'automne’ spelen en het botte mes van mijn hersens, dat aan de oneindigheid trachtte te krabbelen, ontvalt mij....

Het wordt de avond van den herfst. Dat is het droeve van het droevige. Dan wandelt de Dichter zooals de Hoogepriester in het Allerheiligste....

De takken reiken naar elkaar als zoeken zij steun; weldra wordt hun sepia tot schemer-paars en zij staan, geheimzinnig en onwerkelijk als boomdecors van een kaboutersprookje in een schouwburg; de lantaarnkappen kwijnend over hen gebogen. Zelfs de stad is rustig en haar koorts is gaan liggen en verworden, tot een stille ziekte.

Langzaam zakken wij naar den dood....