Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 33

[p. 53]

Het unicum,
door M. Scharten-Antink.

DIT unicum was een penhouder. Hij was alreeds een unicum, eenig-aannemelijke en aanstonds aanvaarde onder schaarsche broederen in de primitieve ‘cartoleria’ dier kleine Italiaansche stad, waar wij op eene doorreis één dag vertoefden. Hoe onbelangrijk scheen toen zijn vluchtige aankoop, voor slechts enkele soldi....

Maar van zijn eerste gebruik af aan, op diezelfde heuglijke reis, bleek mij in hooge mate zijn gave van te behagen. Deze penhouder was niet enkel handzaam en degelijk; de stof, waaruit hij bestond, zijn vorm en zijn kleur waren al gelijk aangenaam aan het oog en aan de vingers, die hem voerden. Deze penhouder had charme.

En eenmaal tehuis, en ingeburgerd op de daar zóó en niet anders ingerichte werktafel, bleek hij er ook inderdaad ‘tehuis’ en veroverde zich aanstonds den rang der onvervangbaarheid. Hij hoorde, van nature, bij alles zóózeer, dat men liever moest zeggen: alles hoorde bij hem.

In de koele, doorschijnende gleuf van den kristallen inktkoker vlijde hij zich, gloedvol en rustig en voornaam, als in een van oudsher hem wachtende bedding; het oud-goud bestempelde leder van een antiek Florentijnsch schrijntje smeulde te dieper, wanneer zijn jonge incarnaat zich daarover bewoog; - in het dunne parelmoer van een zilver gemonteerd Chineesch doosje schenen de wisselende weerschijnen te emaneeren van zijn geheimzinnigen glans; - en gestrekt op de mosgroene schrijfmap of op de gedempte veelkleurigheid der oude Perzische shawl, werd hij van een zóó intense feestelijkheid, dat geen neerslachtig moment daartegen bestand scheen te kunnen zijn.

Nooit had ik de weergade gezien van dezen penhouder. Zijn stof, als van een helderrood doorgloord ivoor, woog noch te licht noch te zwaar in de schrijvende hand. Zijn durende glans was niet uitwendig daarop aangebracht, doch hoorde tot het innigste wezen zijner materie; hij leek gemaakt uit gestolden gloed. Hij bloosde sterker dan bloedkoraal; toch was zijn kleur milder dan lakrood; - een lakrood, dat zich tot de zachte helheid van vermiljoen fluweel zou hebben verzoet.

Ook zijn vorm was ongewoon. Hij was niet plompdik en niet onaanzienlijk dun; hij begon niet te goedig bolrond, om te eindigen in een redeloos verre en spitse punt; hij was niet fantasieloos overal dezelfde, noch zwol hij boven de kneukels uit in de wanstaltigheid van een jichtknobbel. Een simpel rood pijpje was hij, met als bizonderheid - omgekeerde verjonging van een Grieksche zuil - een zachte, gelijkmatige aanzwelling naar den

[p. 54]

top, welke, schuin afgeknot, een zwart-omrand ovaaltje vertoonde, als het ovaaltje van een maagdelijke zegelring. Er lag iets zeer bezonnens, iets toegewijds en iets fiers, in dien zuiveren eenvoud, die vol zin scheen.

Mijn penhouder werd mij bij den dag liever. Nooit kil, nooit klam, nooit dof, noodde immer zijn zijige zoelte. Tusschen de schrijvende vingers legde hij zijn rood-doorgloorde schaduw, als mededeelend een eigen begeestering; en gehouden in de poozende hand leek zijn scharlaken slankheid altijd vol élan om verder te gaan.

Neen, nergens zou ik ooit de weergade van dezen wonderbaren penhouder vinden. Gezegend oud Italië, dat mij hem bezorgde!

En met de jaren kreeg hij de teedere kenteekenen der doorleefdheid: de paar ingevreten inktveegjes, daar waar de pen zich voegt in haar kleine rondte; en onder langs het ovalen zegelvlak de rij vinnige tandendeukjes van een speelsch huisdier, dat in een onbewaakt oogenblik er zich van had meester gemaakt. En naarmate ik mij met de jaren meer verknocht gevoelde aan dezen metgezel, kon ik vaak met een onrustige genegenheid hem beschouwen. ‘Wat moet ik doen,’ begon ik te denken, ‘zoo hij mij ooit begeeft? zoo hem een ongeluk overkwame?’

Soms, in bazaars of boekwinkels, betrapte ik mijn blikken op het rondspeuren naar zijn duplicaat. Het was immer vergeefs. Het ongeveer gelijke deed zich wel eens voor; het schijnbaar gelijke, het inderdaad altijd minderwaardige.

Tot, in het zesde jaar van zijn bezit, een wonderlijke toevalligheid plotseling zich aanbood.

Wij brachten dien winter door in een kleine, Zuid-Engelsche zeeplaats. En daar, op een middag, werd de nutteloos lieve moeite gedaan, winkel-in winkel-uit, laden en doozen vol potlooden te doorsnuffelen, op zoek naar het miniatuur-fijne stiftje dat passen zou in de gleuf van een miniatuur-fijn nototieboekje, kortelings door een meer vriendelijke dan practische hand voor een klein meisje onder den Kerstboom gelegd, en waarvan het petieterige schrijftuigje reeds den tweeden dag door de bezitster was verloren.

Als dan eindelijk in het laatste magazijntje onzer verflauwende hope niets van al hetgeen een eindeloos geduldige winkeljuffrouw te voorschijn bracht, bruikbaar bleek, - kwam, zwijgend en stil, een stokoude bediende, zooals alleen in een Engelsch winkeltje bestaanbaar is, uit de geheimzinnigheid van een duister achtervertrek een stofbedekte doos aandragen. En terwijl, met een nauwelijks verborgen geringschatting onze vingers rondzochten in het rommeltje van roestige spullen, blonk plotseling, op den bodem der doos, in al den onverwoestbaren glans van zijn eeuwige jeugd: de penhouder! het zuiver kornalijnen zuiltje met het zwart-omrande zegelvlakje aan den top.

Met een schrik, geheel buiten de proportie van een zoo luttel voorwerp

[p. 55]

als een penhouder is, deed ik de ontdekking. Het was, ter hand genomen, het volmaakte evenbeeld van dien anderen; op het inktvlekje na en de paar tandendeukjes. Hoe ter wereld kwam in dit onaanzienlijk winkeltje van Zuid-Devonshire het lang-gezochte duplicaat verzeild van een schrijftuig, eens in een vergeten Italiaansch stadje gekocht?

Doch naast de eerste, verwonderde ontsteltenis, drong zich aanstonds ook.... de teleurstelling. Een onontwarbare schroom deed mij het begeerde, zonderling intieme en toch vreemde voorwerp weer neerleggen, - en niet koopen.

Toen de oude bediende zag, dat niets van onze gading bleek, sloot hij zwijgend en gelaten weder de doos en ging die brengen in het duistere verschiet, vanwaar hij ze gehaald had; doch niet dan na met een zekere bevangenheid den rooden penhouder er te hebben uitgenomen en zorgvuldig in een lade te hebben weg-geborgen, onder de toonbank.

Van nu af aan was de getrouwe mijner werkuren niet meer dezelfde voor mij. Zoodra ik hem ter hand nam, moest ik denken aan dien andere. Waarom toch had ik dien niet óók gekocht, terwijl ik toch al sinds jaren hem had willen koopen? Wat vreemde dwang had mij teruggehouden? Ik zag weer de vale, oude vingers, die in bevreemding het zuiver voorwerp hielden, en met zooveel omzichtigheid wegsloten in de veilige la.

Den derden dag, in een plotselingen angst, dat anderen hem koopen konden. haastte ik mij opnieuw naar het winkeltje van den Belgrave-Road. De oude, of hij mijne komst verwacht had, haalde bij mijn eerste woord het voorwerp van de plaats, waar ik het wist.... Het kostte six pence. Of hij nog meer zulke penhouders had? Geen enkele.... hij had er ook nooit een dergelijke gezien, zoo, met dat zwart omrande zegelvlak.... ze maakten ze misschien niet meer.... Ik was hem zeer dankbaar voor die woorden.

Doch, van het oogenblik af, dat, hoezeer aanstonds opgeborgen, deze dubbelganger van mijn gunsteling, als diens onwezenlijke en toch maar al te wezenlijke schim, onder mijn dadelijk bereik lag, had de authentieke veel, neen! niet veel, bijna álles van zijn oorspronkelijke charme verloren. En van zijn waarde. Die waarde was immers denkbeeldig geweest! Wat was mij langer deze penhouder? Wat is iets, dat men zóó voor hetzelfde verwisselen kan? Ik mocht hem verwaarloozen, verliezen, wegwerpen, zijn evenbeeld was altijd ter vervanging daar. En dat evenbeeld was bovendien nog ongerept.

Ik veranderde van gebruik. Aan den pas verworvene miste ik de doorleefdheid. Ik haatte dezen gloednieuwen en toch geheimvollen indringer; en de oude verdriette mij, daar zijn gelijke voor het grijpen lag.

Het was mij niet mogelijk, met deze dubbelgangers voort te leven. Op een dag werd het mij duidelijk: ik moest den noodlottig ontdekten

[p. 56]

nieuweling voor goed verwijderen uit mijn bezit, om den ander weder volkomen te bezitten.

En dien avond, toen in de slaapkamer het haardvuur brandde - het groote, Engelsche koolblokken-vuur in den grooten open haard - werd haastig en bijna vervaard, of het een hachelijke daad was, het glanzend roode staafje daarin geworpen. Een hooge, violet-groene vlam sloeg op, en met één diabolischen fluittoon was plotseling het tooverding vergaan.

Waarom, peinsde ik, hadden oude gedachten zoolang dit voorwerp bewaard, en daarna gemist? en waarom legden oude vingers zoo nadrukkelijk het voor mij weg?

Eerst langzaam, met het verloop der dagen en weken, herwon na dat onherroepelijk verdwijnen van den ander, de oude getrouwe mijner werkuren al zijn teedere waarde van eertijds, en zijn stille glorie van te zijn, opnieuw: een unicum.