Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 31

[p. 392]

Een vriendschap.
Door Ina Boudier-Bakker.

EN we kunnen zelfs bij deze temperatuur onze vriendschap niet ontrouw worden en thuisblijven?’

Wachtend op de breede stoep van het heerenhuis, haar hand nog aan de bel, wendde Eleonoor van Gheelen het hoofd om met een glimlach, die mild het verwelkte gelaat verlichtte.

‘Een vriendschap, die versmelt voor de zon?’ schertste ze terug naar den ouden dokter Rogers, die was blijven staan.

‘Die 't sterke licht niet verdraagt,’ plaagde hij verder.

‘Er is schaduw genoeg’ - gaf ze rap terug. Hij lachte op. ‘Eleonoor was scherp!’ - Dan haar onderzoekend in de vermoeide oogen ziend: ‘Wat doè je in die hitte uit?’ waarschuwde hij hoofdschuddend, eer hij, groetend verder ging.

‘Zeldzaam zoo'n trouwe, jarenlange vriendschap tot in den ouderdom. 't Scheen toch te kunnen bij vrouwen, al had hij vroeger altijd het tegendeel geloofd en beweerd. Een lastige oude tante, Mevrouw De Reus, maar Eleonoor ook niet mak...... Geestige meid altijd geweest - waarom die niet getrouwd was - te rijk, te onafhankelijk? En ze zag er lief uit in haar tijd - nòg knap voor haar jaren - maar vandaag fataal slecht - ze moest niet uitgaan met die hitte......’

Hij keek nog eens om, bij den hoek van de straat, stak bij wijze van familiaren groet even wuivend zijn stok op, maar zij scheen hem niet te zien, wendde zich juist langzaam om en ging binnen.

Met rustige, kleine pasjes liep zij de lange gang door, met een korten knik bij Tonia's mededeeling: ‘Mevrouw is in de tuinkamer, juffrouw.’ Statig en recht was zij nog, en het geheel grijze haar, dat jong bleef krullen, gaf een wonderlijken schijn van jeugd aan het gerimpeld mat gelaat met de sterke lichtbruine oogen.

Maar nadat de meid de deur achter haar gesloten had, poosde zij één oogenblik als in onbewust verzet daar in het donker, éér zij liep naar de sofa, waar bij de open tuindeuren de oude mevrouw De Reus zat en naar haar uitzag.

‘Ik gaf je al op -’

Zij hief zich niet, bijna verstijfd als zij was van rheumatiek; haar krachtelooze hand vatte de andere nauw.

‘Zit je hier weer?’

‘Ja - dat is toch 't eenige. 't Is buiten nog altijd te warm.’

‘Ook onder de waranda?’

[p. 393]

‘Waarom moet ik per se in de waranda? Ik houd niet van de waranda en jij evenmin -’

Juffrouw Van Gheelen lachte.

‘Ik bemin de variatie.’

‘Kom je daarvoor hier?’

‘Misschien -’

De oudere vrouw keek met een zonderling jonge oplettendheid in 't gelaat tegenover haar, dat afgemat schuinweg den tuin instaarde - een starheid in de houding van 't hoofd, alsof een sterke hand het zijwaarts dwong. Er bewoog geen blad; onder de zware grijze lucht lag het grasveld met zijn bloemperken van roode geraniums en paarse petunia's, tusschen de randen groene heesters in een vreemd stil licht als een betooverde tuin.

‘Ik ben ook betooverd,’ dacht Eleonoor. Dezen heelen langen zomer had zij van deze plek niet weg kunnen komen. Dat was nog nooit gebeurd. Anders zaten zij 's zomers in den koepel of in den tuin - 's winters in de voorkamer aan de straat. Nu, dezen ganschen heeten zomer scheen Antoinette het slechts in deze kamer te kunnen uithouden - terwijl zij had gezeten op déze plaats, tegenover het mannenportret aan den wand: het gladgeschoren, scherpe gelaat met den ironischen trek om den mond, om de hooghartige kleine blauwe oogen. Maar geen enkele maal had zij haar blik geheven bóven het levend gelaat vóór haar.

Zij boog zich naar voren alsof deze gedachte haar energie plotseling wekte - begon te vertellen op haar onderhoudende, licht sarcastische wijze over kleine gebeurtenissen in het stadje - het amusement, waarnaar de aan haar stoel gebonden vrouw begeerig uitzag.

‘En gisterenavond hadt je visite?’

‘Ja - alles tegelijk afgedaan. Een garden-party grootsch van opzet, werkelijk.’ Eleonoor lachte haar half geringschattend, half toegefelijk lachje, dat zij overhad voor dergelijke prestaties.

Maar de andere vroeg gretig verder.

‘Zoo - in den tuin alles? Waar?’

‘Op 't groote grasveld achter bij den vijver. 't Lukte nog al. De burgemeester heeft een paar aardige logétjes - en de jongens Koenders zijn over met vrienden...... dan worden die kinderen zoo enthousiast.... Verliefd en de maan vol....’ Ze lachte weer - ‘Ze vloeiden over van dankbaarheid....’

‘Vroeger met de kinderen nog thuis, deed ik ook zulke dingen.’

Leonoor van Gheelen knikte. Een wrange trek wrong om haar mond. Mevrouw De Reus dwaalde af in vaag herdenken en tegelijk bezon ze: hoe voor Eleonoor alles altijd zoo makkelijk geweest was - rijk, een groot huis, niemand voor wie ze te zorgen had - ze kon alles doen waar zij

[p. 394]

lust in had - terwijl zij, nu ja zorgen hadden ze niet gekend, maar toch met al die kinderen, ze hadden zuinig moeten zijn. En altijd waren de kinderen thuis gekomen met verhalen van: zoo heerlijk bij tante Leonoor dit - zoo mooi bij tante Leonoor dàt....

Zij zweeg, in een verouderden jaloerschen wrevel.

‘Wel een wonder als je zoo iets nog in September ondernemen kunt,’ zei juffrouw Van Gheelen - ‘'t is heel ongewoon.’

‘'t Is wel méér gebeurd’ sprak de oude vrouw helder in haar prikkelbaarheid. ‘Ik herinner mij, jaren geleden....’

‘Zeker - 't is wel - meer gebeurd’-

Een oogenblik vorschten plots hun oogen strak in elkaar, terwijl hun dorre monden als onverschillig de woorden lieten glippen.

Om hen beiden viel het grauw-witte licht door het glazen waranda-dak, waar zij roerloos-bijna zaten tegenover elkaar, de donkere kamer achter hen. Als in een ban van onaardsch licht lag de tuin - in de hooge boomtoppen voer een trage ritseling als door dood loof. Maar achter hun stille gelaten joeg fel en levend als een brandende vraag de gedachte:

‘Een September, twintig jaar geleden - hij voor een congres naar Weenen, terwijl zij, Eleonoor alleen reisde, zooals zij dikwijls deed tijden lang. En de andere vrouw wist, zij hadden het haar zelf verteld, hoe hij en Eleonoor elkaar toevallig daar ontmoet hadden. Maar nooit had zij geweten, of 't toevallig wàs. En hoe lang....

En Eleonoor zag: Die dagen! de eindelijke ontsnapping aan den jarenlangen dwang van een klein stadje - dagen, één vreugdevuur van geluk. Zij waren nooit zeker geweest, hij noch zij, of Antoinette wist. Haar zwijgzame teruggetrokkenheid had zich nooit gewijzigd - zij was gebleven tusschen die beiden met opgericht hoofd de ongekrenkte meesteres van het huis, de moeder van 't gezin. En in zijn laatste ziekte, waarbij zij bijna gebroken van uitputting toch geen oogenblik hem had verlaten, had zij Eleonoor soms kleine diensten verzocht, in de ziekenkamer, die ook de kinderen verrichtten....

De jarenlange stille strijd, dien geen woord ooit had beroerd. Die zich had voltrokken onder het vroolijk ongeschonden familie-leven door, waar Eleonoor gast of gastvrouwe was. Door de ziekenkamer heen, waar zij toegelaten als ieder lid van 't gezin, zich een vreemde voelde, een aalmoes voor 't recht dat haar hart in wilden opstand eischte. Met haar scherts en haar geest als eenig wapen, die zijn glimlach wisten te lokken óver toegewijde zorg heen.

De stille strijd daarna - nà zijn dood - nà het heengaan der kinderen; die na maandenlang vredig samenzitten gedurende het middaguur, plots op het onverwachtst, door een woord, een gedachte, een nuance van licht, van geluid - een geur...... kon worden gewekt - en al

[p. 395]

de vragen deed opstaan, de immer onopgeloste, die dringend en martelend hun antwoord eischten:

‘Wist Antoinette, en wàt wist zij? Ach neen, zij kon slechts vermoeden - maar zij zelf, Eleonoor, nooit zou zij weten of niet in die laatste ziekte bij zooveel opofferende zorg, de liefde voor zijn vrouw niet tóch háár weer had verdrongen. Want Antoinette - zij was zijn eerste liefde en.... de moeder van zijn kinderen.... En misschien was Antoinettes vriendschap na zijn dood slechts de eindelijke bevrediging geweest van dit weten. Of weifelde en zocht zij ook, wat nooit zou worden verraden........’

En bij de andere: ‘Wat was er geweest tusschen Eleonoor en Walter - wàs er iets geweest? Had zij, Antoinette, geleden en gevochten en gevreesd en gehaat om niets? Nooit zou zij weten of in zijn laatste uur, met zijn hand in de hare, niet zijn verlangen haar was ontvlucht naar de andere?’

Over die vragen, over hun oud-geworden hoofden, had het mannengelaat aan den wand heen gezien - verstild in een ironie die even smaalde om den mondhoek.

De vragen, die de beide vrouwenlevens aan elkaar hechtten, en in die gehechtheid scheidden. Wat hen samenbond, wat hen elkaars levens deed meeleven van dag tot dag - wat hen elkaars levens deed terug-leven, episode voor episode - het was de immer wroetende, zoekende, vreezende onzekerheid. Het was een saamhoorigheid van begrip, van onderling onmiddellijk verstaan, gevoed door dien eenen bron-ader: jaloersch herdenken van 't verleden, waarheen al hun gedachten als fijne spinseldraden zich rekten.

En nu na een ganschen zomer vredig gesleten middagen, was er deze, waarop onverwacht en gewekt door iets onnaspeurlijks, de lange zwoele wacht der gedachten bràk; en plots in deze vreemde stilte, die scheen te dragen een zwaar geheim, speurden zoekend met een jonge oplettendheid hun onverschillige oogen op het oude gelaat tegenover haar, de vergane trekken na, die eenmaal voor den man hadden gebloeid.

Opeens viel het de oudere vrouw in, hoe Leonoor nooit geworden was als de andere ongetrouwde meisjes uit het stadje - hoe zij bij haar vroegtijdige verwelking en grijze haren had een waardigheid en zekerheid van optreden, die de anderen misten. ‘Door haar rijkdom, haar onafhankelijkheid, haar positie....’ loste zij meteen op; slechts een seconde neep de kille argwaan in haar borst, 't even aanvoelen van iets wat haar zeer nabij was geweest - en nóg. Maar 't vervaagde metéén weer in haar, en ze begreep zelfs niet meer wàt haar besprongen had een ondeelbaar moment als een vijand in den rug; alsof ook haar innerlijk zich onmiddellijk toesloot voor een mogelijk begrijpen.

[p. 396]

Leonoor's oogen dwaalden naar de klok.

‘Staat hij stil?’

‘Ach, ik liet hem stil zetten en vergat hem weer te doen gaan. Hij liep zoo vóór - ik dacht al dat je niet kwam.’

‘Welneen - hoe kon je dat denken?’

Zij zagen elkaar aan, rustiger nu. Want dit was óók waar: zij konden elkaar niet meer missen. De oude vrouw hunkerde: Was niet Leonoor de eenige, met wie zij praten kon als met geen ander? De eenige, die ieder klein voorval in haar huis had meegeleefd. En wier geest en vroolijkheid, hoe die haar vroeger dikwijls hadden geërgerd in jaloersche onmacht, haar nu onmisbaar waren....

En Leonoor - had zij ooit een ander leven werkelijk geleefd dan de uren in dit huis? Haar eigen huis had nooit haar diepste zelf geherbergd: slechts haar verlangen en haar herinnering. En nóg pas levend voelde zij zich, als zij tegenover Antoinette de oude dingen opriep....

‘Ik vreesde’, hervatte Mevrouw De Reus na een poos - ‘omdat dokter Rogers mij vertelde, dat je weer een duizeling hadt gehad.’

‘O ja - ik denk van de warmte.’

‘Je moet voorzichtig zijn -’

‘Maar 't komt onverwacht....’

‘Wat is dat dan -’ hield de andere onrustig vol - ‘je moet oppassen. Je moet me niet alleen laten. Als jij ziek werdt....’

‘Ik zal je niet alleen laten, Antoinette,’ zei Juffrouw Van Gheelen week. ‘'t Beduidt niets - ik heb 't al lang - bij groote tusschenpoozen.’

‘Ja - je hebt 't al lang....’

Een korte windstoot joeg door de populieren, als een fluistering.... De oude vrouw keek op, als luisterde zij.

En opeens, helder, boog ze zich naar voren.

‘'t Eérst kreeg je 't....’

‘'t Eerst....’

‘Ik heb 't onthouden - twaalf jaar geleden. Den ochtend nadat Walter gestorven was....’

‘Ik weet 't niet meer - ik geloof....’

‘Jawèl,’ zei de oude vrouw scherp en kort. ‘Ik weet het - ik heb het onthouden. Jij die nooit wat mankeerde....’

Eleonoor hief zich onbewust rechter.

Gevallen in een strik voelde zij zich bij de ongedachte wending. Welke argwaan had Antoinette plots gegrepen als een kolk in glad water?

Haar gedachten verwarden zich, in haar ooren begon het te gonzen. De oude angst, de eenige waarvoor zij jaren en jaren gestreden had, en geduld en geofferd, waarvoor ze had gelogen en gebukt: dat geen smet zijn naam zou treffen, zijn nagedachtenis zou krenken voor zijn kinderen

[p. 397]

die hij zoo liefhad; de angst, dat Antoinette nóg in een van haar jaloersche heftige buien het kwaad zou aanstichten - verwarde haar, greep haar benauwend als in een klem mèt de vrees:

‘Als ze 't nu kreeg, na die duidelijke toespeling -’

Ze voelde het naderen met een algeheel gevoel van sterk onwelzijn - voelde zich tegenworstelend wegzinken....

‘Wordt je wéér niet wel, Eleonoor?’

Er kwam geen antwoord. Met een zwakken kreun zakte juffrouw van Gheelen terug in den stoel - het plots heel oude gelaat leek levenloos.

Met puilende oogen stáárde de andere.

‘Waarvan had Eleonoor het teruggekregen? Van schrik omdat zij.... Het.... aanroerde? Maar dàn - wàs er iets geweest - dàn was.... Het.... wààr....’

Een schorre uitroep stierf in haar keel. Met een gelaat, gespannen in uiterste oplettendheid, als hoorde en zag zij verre dingen, boog zij zich naar voren; haar hand, die de schel gegrepen had, poosde....

In de slappe trekken voor haar, keerde langzaam het leven terug. En terwijl Eleonoor met moeite zich oprichtte, murmelden half bewust instinctmatig haar onwillige lippen:

‘Ben je geschrikt Antoinette? Het is - de tweede maal van de week - van 't loopen in de hitte - Rogers had me gewaarschuwd’.

Nòg zochten de troebele oogen tegenover haar, terùg. Tot, in een rassche vermoeidheid overwonnen, de oude vrouw zich klemde om redding aan dit laatste: de hitte.

En zij gaf toe, met een zucht, half klacht, half verlichting.

Juffrouw Van Gheelen, weer rechtop, nam met een bleeken glimlach de flacon, die de ander haar reikte....

‘Vergeef -’ zei ze vaag, onbedoeld, als een phrase....

Maar in de vreemde valsche stilte van een eindeloozen middag, viel dit woord.