Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 27

[p. 231]

Scheiding
door M.E. Klinkhamer-van Hoytema.

Zij diende als baboe bij den administrateur van een theeland, waschte en streek de kleertjes van de kinderen, wandelde met hen in de koele vroegte, maakte hun bedjes op, elken dag hetzelfde. Zij zag er uit, alsof niets haar beviel en zij toch alles aanvaardde, dof en geduldig. Lijdzaam en langzaam, plichtgetrouw en lusteloos deed zij haar werk; als iemand die zich tot iets hoogers voorbestemd waant en in het kleine wereldsch gebeuren zijn tijd berustend afwacht.

Wanneer zij thuiskwam, kookte zij rijst voor haar man en haar meisje, ruimde den rommel. Het kind slenterde rond, den ganschen warmen morgen, had niets om mee te spelen tenzij wat zij buiten vond, keek naar het werken van haar vader, die naaide voor het tuinvolk of hielp haar moeder de natte wrongen waschgoed van de beek naar boven dragen. Op het ouwelijk gezichtje teekende zich het doelloos en daadloos denken over dingen die zij niet begreep, af in den rimpeltrek onder 't voorhoofdje en den droevig ernstigen blik. De moeder zag het en kende er zichzelf in terug; haar loome, vereenzaamde gedachten, de leege verveling van de saaie, cirkelende dagen. Soms, als zij zat voor het huisje en achter de golflijn der paars-bruine heuvels de zon onderging in gloeiend goudgeel en oranje, was het haar, of zij zoo wel doodgaan kon zonder er iets mee te verliezen of door iemand te worden betreurd. Niets zou er veranderen, de zon niet en de dagen niet, alleen zou haar man een andere vrouw nemen en mevrouw een andere baboe. Het kind, och het kind hield immers toch meer van den vroolijken, vriendelijken vader dan van de stugge, stille moeder.

Toch was er iets, dat zij wist, te zullen missen: het heerlijk opwindend, het heet ontroerend spel met de mannen uit den omtrek. Als zij bedroomde, hoe zij hen had aangehaald met lonkjes en streelingen en zoete woordjes, hoe zij hadden geantwoord met verlegen gevleide glimlachjes of zelfs met vrijpostige manualen; hoe zij haar ruw hadden afgestooten en haar het broeiwarm troostgevoel bleef, een miskende verschoppeling te zijn, van allen verlaten, dan zeeg een zalige zelfkoesterende tevredenheid in haar, en leek haar het leven de moeite waard. O die behaaglijke gloeiïng van geheimen triomf, als er een na lang bruut weigeren, onverschillig spotten of nijdig minachtend schimpen tòch bezweken was, toegegeven had, week geworden was. En het lauw gewirwar in haar hoofd van angstig gewogen kansen, van gepieker hoe zij 't opnemen zouden, hoe ver ze wel gaan wilden en hoe zij nog meer verwikkeling spinnen kon en haar grage verbeelding voeden met bizarre gebeurlijkheden. En dan de standjes met haar man na elke ontdekking, zijn ijzingwekkende woestheid. O de dolle voldoening, 't verbodene te hebben volvoerd, de wilde vrees voor zijn wraak en dan de zoete, zoele verzoening. Zij hield wel van haar man, maar zich zondig te voelen, was haar een genot. Zij wist niet van groote woorden: van wet en wellust, 't waren vreemde klanken, die men haar telkens toeslingerde, zij wist alleen wat zij vurig wenschte.

Een was er, de huisjongen, een brave, goedhartige kerel met een gezonden kop, die maar niet klein te krijgen was, een hardnekkige dienstweigeraar, dien zij daarom het hevigst van allen begeerde. Hij lachte haar kalmpjes uit, waar iedereen bijstond, hielp haar in niets en scheen haar te beschouwen als een koelievrouw. Doch hij was nooit ruw tegen haar, door een goedlachsch, minachtend medelijden en een hooggeboren schroom voor het vrouwelijke in elke vrouw.

En immers ze was lang niet leelijk; een praatje nu en dan tegenover die volle, sirih-roode lippen, slanken neus en uitdagend soepele gestalte, ontzegde hij zich niet; alleen zorgde hij er voor, dat hij nooit begon. Haar man vreesde hij geducht: het was een

[p. 232]

wakkere, pientere Javaan, die met al dat Soendaneezenvolk niet overweg kon en hooghartig, zich zelf genoeg, zijn gang ging. Hij kende den adat puntig precies en wist dien met gezag te handhaven. En daardoor liet men hem met zekeren eerbied in vrede. Hij vroeg niet meer. Hij zocht geen aansluiting bij vreemden. Dat had hij nooit gedaan, vroeger ook niet verlangd. Het was alles zoo goed geweest eens. Zij leek juist een vrouw voor hem. Zacht en meegaande was zij; mooi en stil als een blank beschaduwd meer; met haar zangerig eenvoudige zeggen verraste zij hem zooals kinderen bekoren.

Hij kende zichzelf niet meer, dat hij nu op den loer lag. Op den loer om haar te bespieden met den ander, dien hij verdacht en haatte. Met dèzen kerel zou haar het verraad niet meer ongestraft gelukken. Was 't kind er niet geweest, dan had hij haar al lang weggezonden. Maar 't kind, dat haar noodig had, boeide hen beiden nog aaneen.

Het was des avonds stil in 't plantershuis. Wanneer het werk gedaan was en de dag gedaald in 't oostersch-dichte duister, wanneer de kinderstemmen sliepen in de bezige, kleine lijfjes en een onberoerde rust lag over 't land, die het krekelgetsjirp niet deren kon, dan zaten de grooten wakker, lezende of zachtjes pratende, bang, de stemming der stilte te storen na het forsche geluid van den drukken dag. Het was op zulk een avond, dat de planter en zijn vrouw bijeen waren in de voorgalerij, toen de achterdeur opensprong en de baboe, hoorbaar zelfs op haar bloote voeten, ontredderd binnenijlde en, bleek van schrik, oogpinkelend in den gasschijn, ademloos om bescherming smeekte. Terwijl zij haar onsamenhangend verhaal uitstamelde, haar man boos, de jongen, haar huisje.... kroop zij opeens uit de gehurkte houding op en achteruit, het suffig onstelde gezicht vertrok: aan de voorzijde dook uit het donker boven het kinderhekje een ander op, die met een bittere klacht aanviel op de gespannen aandacht van de drie binnen: Lang genoeg had zijn argwaan hem tot stikkens toe bekneld; zijn heele leven werd door haar vergald. Maar nu had hij gezien, zelf gezien, en nu was 't uit.....

Het van weggestompte woede en trotsch verduwde smart akelig grauwe gezicht van den inlander, angstbarend goorbruin in 't schelgele licht, knevel en haar als roet plekkend op de trillende huid, het gaf alles bijeen een jammerlijk en ontzagwekkend schrikbeeld van uit de diepte opgewoelden, plots fel aanlaaienden hartstocht, het toonde de gruwbare, grootsche ontstelling van een mensch in alles verpletterend leed. Hij stotterde meer dan hij sprak, hij stotterde niet nerveus alleen en niet klein verlegen, maar met hitsend voortschokkende drift en nauw bestuurde spijt, hij bracht de woorden uit met bevend omslaande klanken als kronkelende adders en na elken zin, als hij moeilijk slikkend en zwaar ademend zweeg, klapperde het hek, dat zijn hand vasthield, in de steunsels. Toen hij klaar was, sloot hij de deur bruusk en zonder aarzelen als een die zich van zijn recht bewust is en zich te handhaven weet. En hij ging heen zonder meer te zeggen, dan dat hij ‘den ander’ opzoeken zou.

Hij had verteld, hoe zijn vrouw en de jongen door hem verrast waren, terwijl zij, elk van een anderen kant uit de bijgebouwen komend, elkaar ontmoetten in den donker en staan bleven.....

De planter greep zijn hoed en volgde den verbolgen Javaan die, naar hij voorzag, doortasten zou, misschien het mes al meedroeg.

Schuchter vroeg toen de baboe, of haar dochtertje mocht worden gehaald, het zat alleen thuis en zou zoo huilen.... Zij zelve durfde niet. Er werd iemand uitgezonden.

Op de planken tepas van het matten huisje, dat de buren bewoonden, zaten bij een petroleumpitje een paar vrouwen, gehurkt en eenige mannen, gehuld elk in zijn sarong. In hun midden het kind, wegduikend achter de breede vrouwenschooten voor 't brutaalspeurend licht van de zoeklantaarn. Het keerde eindelijk zijn verwilderd ge-

[p. 233]

zichtje, glinsterend van nagebleven tranen, naar den bediende, die haar halen wlide, schudde nukkig van neen, stug en met den fieren, steigerenden wil van haar vader. De vrouwen fluisterden, susten, smoezelden en koosden, het liet zich niet verlokken of verkonkelen. Eerst toen de moeder onder geleide van mevrouw toegeloopen was, wat nachtgoed en slaapmatjes uit het kamertje naar buiten bracht en den sleutel omdraaide, liet het zich meevoeren. In 't groote huis tusschen al de mooie glimmende dingen, die ze bij dag wel eens gezien had, mocht ze zitten, veilig in de schaduw op den grond, maar de koekjes die ze kreeg, snapte zij weg, wantrouwig, of zij bang was voor verraad in elken hoek. De moeder zat er bij en wachtte. Het duurde een poos, in het zwijgende buiten knarsten nijdige stemmen. En weer smeekte schuchter fluisterend de baboe, met een schor accent van echtheid in den toon, of mevrouw hem niet vermurwen kon: hoe zou zij leven kunnen zonder hem, die haar altijd trouw was geweest, die haar zoo goed verzorgde en van wien het kind zeker niet weg zou willen. Er klonken stappen aan den voorkant, aarde afstampen van schoenen en regelmatige schreden op de treden van de stoep.

‘'t Zal wel losloopen’, zei de administrateur, zijn hoed wegwerpend en rondzoekend naar zijn achtergelaten sigaar, kloppend op de zakken van zijn toetoepjas om lucifers.

‘De kerel was halfdol van woede, haast niet bedaard te krijgen. Hij zei aldoor maar 't zelfde. Ik heb hem wat gekalmeerd door steeds te herhalen, dat er niets gezien was, dat hij geen recht had op wraak of afstraffing, volgens den adat. Hij wou den ander maar te lijf. Nu is hij zoover, dat hij vannacht niets doen zal, ook zij hoeft niet bang te zijn. Hij kan dan nadenken en morgen beslissen.’

‘En wat denk je er van?’ vroeg zijn vrouw.

Hij trok de schouders op, zwaaide met 't luciferdoosje, de sigaar wippend in den mond:

‘Ja, god, 't mensch is hysterisch, wat wil je met zoo iemand aanvangen? Hij moet maar van haar scheiden of anders - moet hij 't zelf maar weten.’-

Toen dronk hij staande zijn glas vermouth uit.

‘Daar is de baas weer.’

Inderdaad verscheen de vage figuur van den inlandér in het halflicht bij de stoep. Met vastere, kortgeknauwde woorden, sprak hij zijn vrouw aan, verklaarde te willen scheiden, het nu moe te zijn. Bij elke letter scheen hij de aandoening opnieuw te moeten bemeesteren, maar hij bracht ten einde wat hij zeggen wilde.

Het kind staarde in de lamp in eerbiedige verbazing over dat mooie, sterke licht. Nadat zij 't een poosje had bezien, doofden de sterretjes in haar oogen en ze keek neer, onverschillig van slaap en verveeld door 't onbegrepen gepraat, dat ze al dikwijls had aangehoord, telkens echter als opgeschrikt, hief zij het hoofdje weer, ongerust en vaag vreezend voor ze wist niet wat. Doch zij, de moeder, licht gebogen, luisterde roerloos. In haar strakken blik blonk een geheimzinnige fonkeling als van een binnenbrandend vuur. Was het de vertering der eenige illusie van vastheid in haar leven, de wegschroeiïng van wat haars ondanks ten steun stond aan de warreling van haar eigenwillige grillen, of was het de extatische verwachting van een wonder of een wiekslag van geluk? De volronde blozendbruine wangen glansden aan de bedonsde rondingen, de borst bewoog niet zichtbaar; slechts plukte de laaggehouden linkerhand zonder aflaten aan de kreukelende sarong. De stem buiten veranderde van toon: bedaard en vriendelijk riep zij het kind. ‘Ga mee naar huis.’ Het keek niet en kwam niet; het aarzelde angstig. De vingertjes schoven uiteen en plat plooide zich 't handje op den schoot uit en in, uit en in. Doch terwijl de vader de vrouw weer aansprak en niemand oplette, schuinde het gezichtje naar hem en 't wit van de oogjes in den hoek verbreedde.....

Men drong aan, zij stond op.

[p. 234]

En nog durfde zij niet en bleef, een verloren weesje, verlaten tusschen vader en moeder, kleine bedeesde rechter, met het vonnis in de oogjes en 't verwijt in haar pleitend lijfje. Zij wachtte tot de moeder opstond en liep toen, verlost, in de armen van den vader.

Den volgenden dag kwam onder heete tranen de baboe berichten, dat zij den dienst moest opzeggen om den jongen en om de schande. Voor de scheiding gingen ze nu naar de stad. In de natglanzende oogen lichtte iets als een glorie of een vage, vreemde vreugde; en toen zij even later nog eens langs het huis liep om afscheid te nemen, had zij haar beste baadje en slendang aan, de parasol, een oud cadeau van mevrouw, nog geprijsd, in de hand en zij groette met opgewekte stem.....