Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 23

Voor de eenzamen,
door Constant van Wessem.

I.

Wanneer het beeld van den nacht zijn milden, weemoedigen glimlach weerkaatst in den helderen spiegel uwer droomen, en de droevige schijn van het verleden u inweeft met haar zachte, smartstillende sluieren, u wekkend tot zoete en rustgevende overpeinzingen, en lichte en stille gedachten, gaat de wereld der onwerkelijkheden voor u open. Het verleden vult de ruimten met zijn schimmige verschijningen; gelijk voor den balling, die tuurt vanaf zijn eenzame rots, met strakke oogen, de hemelen en de zee zich vullen met de snel verrijzende en vervluchtigende liefdebeelden van zijn verloren paradijs. En toch is rond u niets dan wat het stoffelijk oor verneemt: het geruisen van den nacht, en wat uw menschelijk oog ziet: de in donkerte gehulde, vaste en onbewegelijke aardsche vormen. Doch tusschen deze donkere, verheffingen gaat het uitstralend licht des geestes, dat zijn gloed uitzendt over al het roerloos duistere, gelijk de ziel het lichaam belicht door den glans van haar bezielenden liefdeschijn.

II.

Gij, die uzelven hebt uitgebannen uit dit uw aardsche leven, begeerig uw door menschelijke zwakheden onvolkomen geest te doortrekken met den schoonen glans des Hemels, stichtend uit uw welken, verwaarloosden hof van lief'lijke herinneringsbloemen een Paradijs, waar het aardsche zijn poorten heeft toegeworpen, gij meent dat in de oorden der eenzaamheid, waar de stilte de dingen der buitenwereld hult in doodsche afzondering, het Groote Onnoembare het antwoord los zal laten, dat het niet geven kàn!

Een armelijk beheerder van de schatten des levens zijt gij. Hoogmoedig streeft gij

[p. 144]

naar zelferkenning, naar het weten van de onbereikbaarheden en de lotsbestemming, niet willende aflaten van uw vergeefsche pogingen om met het zoekend licht van uw tastenden, rusteloozen geest het verleden en de toekomst te bezien en den band der geheimenis te breken. In onwetenheid gaat de geest, niet kennend zijn taak, noch zijn richting, gelijk het willoos lastdiergaat, voortgedreven door de zweep zijns meesters langs onbekende en voor hem doellooze wegen.

En nochtans niet ophoudend, vraagt gij en streeft gij. Doch de zware hand van Hem, die ons aller lot heeft bestemd, laat niet toe, dat eenig licht op de wonderlijke hieroglyphen van het boek van zijn voorbestemmingen valt en weert met een machtig gebaar uw zwakke pogingen af.

III.

Dwaalt gij wel over de wateren der meren, als uw heet verlangend, onrustig menschenhart een elegie zingt, zooals de verloren liefde haar smart tokkelt in de snaren van haar herinneringsharp, trouw aan de eenzaamheid, haar deelgenoot?

Grijzen, verlaten jonge man, uw haren door de oneindige droefenis, die doelloos uw levenswarm binnenste uitteert als een zware kanker? Zijt gij gelukkig als de bloem uwer idealen verkwijnt op de lucht en lichtlooze plaatsen, waarheen gij als slechte verzorger haar voert en kweekt?

Breek u los, zeg ik u, indien gij niet geheel wilt onder gaan! De zaligheid der hartepijn, welke wellust is voor liefde-arme, gefolterde zielen, moge een tijdlang uw hoogste vreugde zijn, eens zal de vraag wroegingsvol uit uw uitgebranden boezem rijzen: was daartoe kracht en leven aan u toebedeeld, onnuttig arbeider in den grooten tuin des levens?

IV.

Op de liefdeplaatsen van ons geestesleven bloeien de opgekweekte bloemen van het verleden. Hun voert gij uw hartebloed toe alsof zij uw kostbaarste bezit waren. Uit de wonden van het Lot zijn zij opgekomen, en geen hand is krachtig genoeg ze uit tə rukken, vreezend, dat immer door deze daad het schrijnend wondeteeken open zal blijven.

V.

Soms zijn er onder hen, die eenzaam over het eiland der gedachten dolen, teruggeworpen schipbreukelingen, die in verbitterden strijd met de stormen van het Lot het roer van hun tot wrak verbrijzeld vaartuig verloren en die het Morgenlicht uitgeput vond neergeworpen aan het uitgestrekte, dorre strand.

Deze door het leven geteisterden zijn de grootmoedige zielen, de dappere krijgers, die deden wat hun menschenplicht was: te worstelen om niet onder te gaan. Maar tegen 's Noodlot's wil breekt de onbuigzaamste mensch.

En let op, hoe zij, langs den uitersten oever loopend, zullen wuiven en roepen naar elk toevallig schip, dat hun misschien verlossing brengt!

VI.

De sterren beschrijven hun glorierijke bogen in het strak heelal.

En in de oneindig verbreide wateren spiegelt zich hun beeld en hun gang terug, volgend waarheen het licht aan den hemel gaat.

Welke leering is dit den dwaas, die uit begeerte het sterrenbeeld, dat in het water zijn lichtend spoor afteekent. met ingedompelde hand zoekt te bereiken?

De rimpels van den verwekten vloed wisschen het beeld van den schijn uit, doch aan den hemel blijft het licht gaaf en vast en onwankelbaar.

O, onnoozele, die niet schijn van wezen onderkent, wilt niet begeeren, en tevreden zijn met het genot van het onbereikbare alleen.

VII.

Daar zijn er onder de eenzamen de levensverbitterden, de ongeneesclijk gewonden, die

[p. 145]

daarover een felle haat in zich omdragen tegen het gansche leven en zijn uitingen.

Hun haat heeft hun zware groeven onder de oogleden gegraven, en in hun groote, schitterende oogen brandt de in koortsachtige zenuwspanning verbeten pijn om het gewonde hart.

En tot de stilte storten zij hun sissende, schimpende woorden uit, welke de van toorn bevende lippen loslaten van het opgekropt gemoed.

En toch, deze menschenkinderen met hun onuitbluschbaar brandenden haat, die als verstooten koningen in smalende minachting neerblikken op wat aan hun voeten om de hulp hunner werkzame krachten smeekt, kunnen zij niet met milden liefdelach de in droefenis neergeknielde lijdenden der menschheid tot zich optrekken aan hun door zachtere gevoelens verwarmende borst, en door een inderdaad waardige daad getuigenis afleggen aangaande de ware koninklijkheid van hun gemoed?

O, dat zij toch niet weigeren in hoogmoedige verachting, waar men hen vraagt hun menschelijkheid te betoonen!

Er zullen daarna oogenblikken komen, welke in verschrikkelijkheid den dag des oordeels gelijken, en de vonniswijzing zal ingeleid worden door de vreeselijke pijnen der wroeging.

VIII.
Proloog van het einde.

Wanneer dan het einde nadert van den levensweg, welke aan iederen sterveling is toegemeten, weet hoe dan geschieden zal over hen, die door geen enkele daad hun leven voor het oordeel der menschheid tot waardigheid brachten.

Eens zal dan het oogenblik aanbreken dat de donderschal van hun ontwaakte wroeging zijn eersten vreeselijken smartkreet roept hoog uit over hun zacht ingeweefde wereld van zoete en stille gedachten.

En opeens kronkelt de bliksem der vertwijfeling door de duistere landschappen hunner liefelijke droomgezichten.

Dan spreekt de stem van het geweten:

Uw geweldig leven, wat hebt gij er mee gedaan, onnuttige? Rijk waart gij aan goddelijke krachten, aan waarborgen voor het menschelijk geluk, en gij liet u door de wenkende bekoring der bedriegelijke verschijningen weglokken naar het eenzame eiland uwer gedachten, waar de violen van den weemoed uw mijmergragen geest in sluimering speelde met streelende, zoete melodieën.

En thans, o mensch, thans weerklinkt de bazuin, die de wraak uitwijst aan wie zijn krachten des werelds heil onthield en insluimerde onder de bedriegelijke betoovering van het werkeloos verleden!

Zwelt aan, zwelt aan, bazuin van het ontwaakt geweten. Laat de zondige mensch uw kreet trachten af te weren met opgeheven, machtelooze armgebaren, alsof de ineengestorte wereld zijner schoone schijnbeelden over hem neerzinkt met onvoorkomelijken val!

Een wijle nog moge in den naderenden nood een opstandige woede tegen het onafwendbare zich in den mensch gaan verheffen tot stilling der verbijsterde angst, een wijle nog moge hij zijn gefronsd voorhoofd den dreigenden hemel in wilskrachtige afwachting tegenwerpen, deze ontvlamde onwil jegens den ondergang is kort, en over het neergestorte lijk zingen de treurende gratiën hun zachtstemmige klaagzangen en voeren den gestorvene gebogen af naar de spelonken der vergetelheid.

En wederom wekt een bazuin de gestorven ziel. Doch het voorhang des levens, dat eenmaal scheurde, opent zich niet meer en hult in geheimenis wat na het voorspel der vergelding volgt.