Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 23

[p. 135]

Verlakt mandwerk van Burma,
door Joh. F. Snelleman.

Burma is lang oen afgesloten land geweest, met de zee aan den eenen en de bergen aan den anderen

het begin en het eind der bewerking. (middellijn van het voltooide bakje (rechts) 10 centimeter).

kant. Verwante stammen, opgesloten tusschen dezelfde natuurlijke grenzen kwamen een voor een onder de heerschappij van Burma. Men handelde onder elkander, maar men vocht óók onder elkander, en al vechtende heeft Burma zijn eigenaardigheden lang weten te bewaren; het ontwikkelde zijn karakter in onafhankelijkheid en behield zijn oorspronkelijke frischheid. Gewoonlijk vecht men vooral met zijn naaste buren en zoo had ook Burma, dat omstreeks het jaar 1000 van onze jaartelling een machtig rijk was, met Pagan tot hoofdstad, strijd te voeren met staatjes en niet landschappen, die thans binnen de grenslijn van het rijk liggen.

Maar ook met Siam en China; legers van belang werden uitgerust tot behoud van de onafhankelijkheid, en de kronieken spreken van een veldtocht tegen Siam in 1591, met 5000 olifanten en 300.000 krijgers.

Reeds in 1824 is de inlijving van Burma bij het Britsch-Indische rijk begonnen met de aanhechting der provinciën Arakan. Martaban en Tenaserim in Neder-Burma. De residentie was al eenige malen verlegd naar plaatsen hooger aan de rivier, om de komst van vreemdelingen tegen te houden; 't laatst was Mandalay de hofstad. de tegenwoordige hoofdstad. In 1884 begon de aanhechting van Opper- Burma, nadat de Burmaansche regeering neiging had getoond tot aanvaarding van de bescherming van Frankrijk.

het splijten van de bamboe, en het vlechten van het mandje.

Nu heeft onze voormalige land genoot dr. J.Ph. Vogel, die leider van het archaeologisch onderzoek in Britsch Indië en den lezers van ‘Elsevier’ welbekend is, op eene reis door Burma in

[p. 136]

het schuren op de draaibank, en het insnijden der figuren.

Pagan, de reeds genoemde voormalige residentie van het rijk, een merkwaardig procédé gevonden. dat mandwerk waterdicht maakt. Geenszins nieuw is dicht mandwerk, dat de vergelijking ‘zoo lek als een mandje’ tot een onjuistheid maakt. In het Oost-Afrikaansche Oessoekoema-land, ten noorden van Oenyamwesi, vlecht men manden waarin bier bewaard wordt; en de Papayo's in Arizona maken eveneens mandwerk waarvan het vlechtsel zoo dicht aaneensluit, dat het geen water doorlaat. Daarenboven levert West-Afrika vlechtwerk, dat met koemest waterdicht gemaakt is.

Bij deze laatste primitieve manier van werken steekt de methode die men te Pagan volgt gunstig af; zij brengt iets fijners te voorschijn, een voorwerp dat, naar het uiterlijk, gepolijst hout of geëmailleerd metaal zou kunnen zijn. Men begint met het vlechten van het mandje dat op fig. 1 afgebeeld is; het materiaal is gespleten bamboe, dat men bereiden ziet door de beide vrouwen rechts op rig. 2: beiden splijten de bamboe-reepen, de eene met een mes, de andere met de hand, en deze gebruikt ook hare teenen om de bamboe-strook vast te houden. Is het mandje gevlochten - en hoe dat geschiedt op een ronden vorm toont ons de vrouw links op lig. 2 - dan besmeert men de wanden van binnen en van buiten met een zwarte olie, die wood-oil of houtolie heet en uit de Shan-staten komt in Siam, aan de westelijke grens van dit land. Vermoedelijk is de geheele techniek uit noord-Siam afkomstig, en werd zij naar Burma gebracht door de in het deltaland van de Irawaddi wonende Talaings, in de 11e eeuw, toen zoovele kunsten en bedrijven zich hebben neergezet in Pagan, tengevolge van de verovering van Thaton door de Burmanen. Vroeger vond men deze kunstindustrie ook te Prome, maar gebleven is zij alleen te Pagan en te Mandalay. Pagan is het eigenlijke centrum.

Nu - d.w.z. als de olie droog is -wordt het oppervlak geschuurd met puimsteen, en dit oliën en schuren herhaalt men telkens, nadat de 't laatst opgebrachte laag droog geworden is. Dit maakt dat het overigens vrij eenvoudige procédé veel tijd kost; van vier tot zes maanden in 't geheel moeten de voorwerpen drogen in een ondergrondschon, gemetselden kelder, alvorens zij de twaalf stadia der bewerking hebben doorloopen. Vandaar dat het handwerk op sterven ligt: in onzen tijd is men, zelfs in Burma, niet gediend van deze langdradigheid; uitgevoerd worden deze artikelen niet, en ingevoerd wordt allerlei Europeesch glas- en aardewerk.... het oude liedje van het beschaalde, alles vermoordend Westen. Het afschuren geschiedt op een draaibank (fig. 3), een die niet doordraait, maar die heen en weer getrokken wordt door een touw, welks twee einden gebonden zijn aan de beide einden van een stok, nadat een slag om den spil gelegd is. Op deze afbeelding zijn mannen en jongens aan den arbeid.

[p. 137]

Na de zevende droging begint men den buitenwand te versieren met ingesneden figuren en deze groeven, met een ijzeren stilet aangebracht (fig. 3 en 4) vult men op met allerlei verven. Op den draaibank worden de evenwijdige groeven aangebracht die de uit de hand geteekende figuren insluiten; de kunstenaar gebruikt bij dit werk geen voorbeelden of modellen; meerendeels geeft hij (of zij, fig. 4) voorstellingen ontleend aan de Vessantara, de Mahajanaka en andere Jakatas, de tien groote Jakatas geheeten; of wel aan het leven van Boeddha, zooals de vlucht uit het paleis, en aan de historie van Burma. Oprement of arsenicum-sulfaat geeft de gele kleur, oprement met indigo een mooi groen; ook vermiljoen wordt gebruikt; door een oordeelkundig mengen van geel, blauw en rood kan men allerlei kleurschakeeringen te voorschijn roepen.

de afwerking der voorwerpen.

In het Museum te Rotterdam zijn, als een geschenk van dr. Vogel, tentoongesteld de twaalf ontwikkelings-momenten van het op fig. 1 afgebeelde bakje, met het vlechtmateriaal en de verschillende verven. Zijn Burmaansche collega, de heer Taw Sein Ko te Mandalay, zorgde voor een uitvoerige nota met wetenswaardigheden omtrent deze techniek.

Rotterdam, Nov. 12.