Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 22

[p. 144]

Een artiest, door Wally Moes.

De nacht was neergedaald op het oude dorp.

Een fluweelig zwarte donkerte omhulde alles, en midden op de heide kon het ternauwernood stiller zijn. De huizen hadden, als slapende menschen, hunne oogen gesloten; alle luiken waren dicht en niets scheen er naar buiten van de lichtjes, die hier en daar bij zieken en wakenden, of in de stallen nog brandden.

een knipvel van kees.

Ook het kleine huisje op het Zevenend, waar de oude Kees de Groot woonde, stond droomerig en verloren onder den hoogen nachthemel en geen geluid drong naar buiten. En in het huisje, in de eenige kleine kamer, waar al de bewoners bij elkander waren, werd de stilte alleen verbroken door de ronkende ademhaling van eene slapende vrouw, begeleid door de lichtere slaapzuchtjes van een respectabel getal kinderen.

Maar Kees zelf was nog druk bezig en zoo verdiept in z'n werk, dat voor hem tijd noch plaats meer bestond. Het bedompte armoedige vertrekje, waar zoovelen moesten ademhalen, was voor hem op het oogenblik wat het ruime atelier, vol met liefde geschapen werk, is voor den schoonheiddronken schilder.

Jaap zat, onder het druilige licht van een armelijk petroleumhanglampje, aan de tafel, gebogen over een wonderlijk, met allerlei bonte snippers beplakt stuk papier. Rondom op de tafel stonden verscheidene oude verroeste blikjes en vuile beduimelde doosjes, waarin hij, zorgvuldig uit elkander gehouden, allerlei miniem kleine knipsels van verschillende kleuren bewaarde: vierkantjes, rondjes, driehoekjes en velerlei andere vormpjes. Daartusschen stond een kopje met stijfsel.

Kees maakte zonderlinge kunstwerken. Hij plakte platen van zelfbedachte voorstellingen en versierde ze met ingewikkelde ornamentranden. Hij nam het niet licht op. De kleuren moesten volgens zijn smaak en overtuiging goed bij elkander passen; met de grootste volharding kon hij uren lang zoeken naar een samenstelling, die hem voldeed. Dan legde hij met eindeloos geduld de snippers uit op zijn blad papier, en peinsde en tuurde, en kon tot geen besluit komen. Hij verschikte de stukjes zoo lang, of knipte weer anderen, tot hij iets vond, dat hem volkomen bevredigde. Het hanteeren van die kleine snippertjes met zijn oude, kromme, van 't werken verstijfde handen was lang niet gemakkelijk, en hij moest er aldoor aan denken niet van genot, of door het ingespannen prakkezeeren te diep te ademen, want een te krachtige zucht deed soms alles in eens verstuiven. Met schrik zocht hij dan de kostbare stukjes weer op, want hij moest

[p. 145]

zuinig zijn met zijn materiaal: hij kon er niet veel aan besteden. Hij durfde dus alleen aan z'n platen te werken, als de kinderen allen te bed lagen: dat rumoerige, beweeglijke troepje maakte, zoolang het in de kleine kamer rondsprong, veel te veel wind. Maar als het eindelijk rustig was, haalde hij met genot zijn materiaal en zijn werk in wording voor den dag, en onder kijken, bewonderen en probeeren vervlogen dan vliegensvlug de uren. Trijn, z'n vrouw, ging dan ook maar te bed en ronkte er spoedig lustig op los. Van tijd tot tijd werd zij even weer wakker, voelde haar mannetje nog niet naast zich en riep dan: ‘Kees, kom je nou te bedde?’ Maar dan kon hij niet antwoorden, want al de papiertjes zouden verstuiven; hij wenkte dus enkel, met z'n hand zoovèr mogelijk weg van de tafel, dat ze stil moest zijn, en verdiepte zich weer in z'n werk. Eindelijk, met een verdrietige overwinning op zichzelf, rukte hij zich dan los van zijn genotvolle bezigheid, want hij moest er den volgenden dag weer op uit. Dan pakte hij z'n kostbaarheden zorgvuldig bij elkander, keek staande nog lang hoofdbrekend op z'n plaat neer, hield haar wat dichter bij 't licht en dan weer wat verder weg, en borg dralend en zuchtend alles op de bovenste plank van het oude kabinet, waar het 't veiligst uit den weg was voor die rakkers van kinderen. En met z'n plaat in gedachten nog voor oogen, klom hij bij z'n wijf in de bedstee.

Kees de Groot was een oolijk oud mannetje. Ondeugend flikkerden zijn kleine blauwe oogjes tusschen de ietwat dichtgeknepen oogleden door, en de loop der vele groeven en rimpels in z'n wangen deed duidelijk zien, dat hij in z'n leven meer gelachen dan getreurd had. Zijn kruin was geheel kaal, maar nog omgeven met een smallen rand vrij dik krullend grijs haar, dat vroolijk onder z'n pet uitsprong; en daar hij slechts hoogst zelden z'n hoofddeksel afzette, maakte hij den indruk nog goed in z'n haar te zitten.

Bijna tot z'n zestigste jaar was Kees los werkman geweest; toen had hij langzamerhand geen karreweitjes meer kunnen krijgen en zat er niets anders op dan te bedelen. Wat had hij ook anders moeten doen? Hoewel driemaal getrouwd, was hem door het lot niet beschoren, dat hij kinderen had, die voor hem konden werken. De zonen en dochters uit z'n eerste huwelijk hadden sinds lang eigen gezinnen; z'n tweede vrouw bleef kinderloos, en z'n derde, die meer dan twintig jaar jonger was dan hij, schonk hem nu jaar op jaar weer een kleintje, zoodat hij nu weer kon pralen met een rijtje van acht kleuters, waarvan de jongste nog in de wieg lag. En al die mondjes moesten opengehouden worden met wat Kees met bedelen ophaalde.

Maar het vroolijke oude mannetje maakte zich niet bezorgd, en als iemand zei: ‘Kees, Kees, houdt 't bij jou dan nooit op met de kleintjes!’, dan antwoordde hij welgemoed: ‘Onze lieve Heer zal wel weten, hoeveel ik er hebbe mot! Meer as me tax krijg ik vast niet!’

Trijn, z'n vrouw, was een stevig wijf met een dikken rooden kop. Hare geestelijke ontwikkeling stond op zulk een laag peil, dat zij eigenlijk slechts naar 't uiterlijk mensch mocht heeten. Zij had nooit iets geleerd, kon dus lezen noch schrijven, en begreep zelfs in 't geheel niet, en dacht er nooit over, wat dat eigenlijk allemaal was. Zij leefde om zoo te zeggen nog in den natuurstaat, at, dronk en bracht kinderen ter wereld, alles instinctmatig en zonder zorg of lijden.

Maar zij was een gehoorzame vrouw voor Kees en had respect voor z'n platen, al begreep zij in 't geheel niet, wat hij maakte, en al keek ze er amper naar.

- ‘Kees het goave’, placht zij te zeggen, ‘deej ka meer as ete! Zukkers as Kees bin d'r nijt veul!’ En nadat eens een schilder eenige van Kees z'n platen gekocht had, werd haar respect nog grooter, en hoopte zij steeds op weer eens zoo'n buitenkansje. De kinderen waren dikke roodwangige rakkers, brutaal en luidruchtig, en groeiden op voor galg en rad.

Meestal maakte Kees platen voor bijzondere gelegenheden: geschenken voor trouwende paartjes of voor zilveren bruiloften.

[p. 146]

Dan werd het een zegenwensch in bont versierde letters, omgeven door bloemen of ornamenten. Maar veel liever koos hij een godsdienstig motief; dat boeide hem meer en maakte hij geheel voor zijn eigen pleizier. Naast de portretten van den paus en van eenige heiligen hingen, in bruinhouten lijsten van oude communieplaten gezet, verscheidene van zijne kunstgewrochten aan de muren van het kamertje, en tijd, rook en stof hadden de ongebroken kleuren van het sitsen papier harmonisch doen verschieten en samenstemmen, terwijl beslagen zilver en goudglimpen er hier en daar een rijken gloed aan gaven.

Ook nu had hij een ingewikkelde compositie op touw gezet en had alle hoop haar tot een goed einde te brengen, want zijn plaat begon hem al zeer te bevallen.

In het midden, omgeven door stralen van goudpapier, rees de heilige ouwel uit een rijkgeornamenteerden kelk, die aan weerszijden omhooggeheven werd door twee engelen in profiel.

Kees had heel wat engelen verknipt vóór hij er twee naar z'n zin had. En al hadden dezen nu ook meer van larven dan van engelen, en al waren zij als zoodanig alleen aan hun vleugels kenbaar, het stemmige paarsche sitsje, waarvan zij geknipt waren, kleurde toch fijn bij de lichte tinten van den kelk.

Boven, onder en aan beide kanten van dit teergehouden middenstuk waren kloeke, langwerpig rechthoekige vakken aangebracht, om en om van sterk blauw en gloeiend rood, elk rondom bezet met kleine versierselen van scherppuntige snippertjes, die met hun brutaal geflikker de krasse tegenstellingen braken. Over de vakken heen stond, op zij in liggende, van boven en van onderen in staande letters van allerlei kleur, de spreuk:

‘En mijn vleesch is waarlijk spijs,
Mijn bloed is waarlijk drank’.

Het geheel werd afgesloten door een rand, dien Kees al onder handen genomen had, maar daar het formaat van z'n compositie te vierkant naar z'n zin was, liet hij voorloopig onderaan een strook open; hij was 't met zichzelf nog niet eens, hoe hij die zou vullen. Hij wilde er zoo graag iets heel bijzonders voor bedenken en zou dus maar eerst den rand afmaken; de ingeving, wat het zijn moest, zou op z'n tijd wel komen, daar was hij niet bang voor.

En avond na avond vocht Kees met z'n snippers en dacht met verlangen aan mooier gekleurd papier, dat toch zeker wel ergens op de wereld bestond! Op een morgen, nadat Kees daags te voren door regen overvallen en doornat thuisgekomen was, voelde hij zich weer niet goed. Dat gebeurde wel meer, hij werd al zoo oud en die ‘arge remetiek’ had hem soms geducht te pakken. Ook nu weer had hij ‘geen beenen om te staen’, en er was geen denken aan loopen. Hij moest thuis blijven en stil in z'n hoekje gaan zitten. Nu zou hij wel graag eens een heelen dag aan z'n plaat hebben gewerkt, maar al was er ook een troepje naar school, nog wel drie ondeugende kleuters liepen af en aan, rumoerden en herrieden, en maakten het glad onmogelijk.

Toch nam hij de plaat voor zich op de tafel. Onder het trekken aan z'n pijpje kreeg hij misschien een goeden inval voor die open plek onderaan. En met de armen gemoedelijk over elkander, een hand aan z'n pijp en een gelukkige uitdrukking op z'n oolijk gezicht, keek hij en keek, en peinsde en tuurde.

- ‘Is dat weer 'n aare plaat?’ vroeg Trijn, alsof zij hem er nog nooit mee bezig had gezien.

- ‘Ja, wijf, en hij wordt sekuur mooi. Zoo'n mooie he' 'k van me leven nog nijt gemaakt!’ antwoordde Kees. ‘As ik nou maar wist wat daarin most,’ voegde hij er binnensmonds bij met bijna dichtgeknepen oogen.

Hij hoorde niets meer van 't lawaai om hem heen en verzonk diep in gedachten.

Een poosje later hief hij plotseling z'n hoofd op als iemand, die onverwachts in de verte muziek hoort. Daar had hij 't! Nu wist hij 't! Een rei zielen in 't vagevuur! Dàt moest 't zijn!

[p. 147]

Gauw probeeren! Hij vloog overeind om een schaar en papier te krijgen, maar zakte met een kreet van pijn terug op z'n stoel. Hij had heelemaal z'n rheumatische voeten vergeten.

- ‘Wijf, gauw de schaar en een briefie!’ (Een ouderwetsche Laarder spreekt nooit van papier; elk papier noemt hij een ‘brief’).

Trijn bracht hem 't verlangde en vol ijver ging Kees aan 't knippen. Vlammen moest hij nu maken en daartusschen krimpende, springende poppetjes. Den geheelen dag was hij bezig, en eindelijk kreeg hij 't naar z'n zin. Maar pikzwart moesten de poppetjes zijn en helrood de vlammen! En hoe Kees ook zocht in al z'n blikjes en doozen, hij vond geen zwart papier en geen rood, dat hem bruikbaar leek voor de vlammen. En hij poperde van verlangen om z'n plan ten uitvoer te brengen. Hoe moest hij daar nu mee aan, nu hij zelfs niet wist wanneer hij weer uit kon om in de eerste plaats 't noodige op te halen voor eten voor de kinderen!

Zijn vroolijk gezicht vertrok heelemaal en werd ernstig en bedrukt. Lang streed hij om zijn verlangen te overwinnen, maar het gelukte hem niet, hij gaf den strijd op en vroeg plotseling heftig:

- ‘Wijf, heb je nog duite?’

- ‘Ik heb geen lamme cent meer in me zak,’ zei Trijn, ‘kijk maar, kijk!’ Zij haalde van tusschen haar rokplooien een builtje voor den dag en schudde de inhoud op tafel uit.

Een paar oude beenen knoopen rolden tot voor Kees en een groen aangeslagen koperen gordijnenring, eenige verroeste spijkers en een halve cent bleven voor Trijn liggen.

- ‘Maar in je trommel in 't kabinet, daar heb je nog wat’ zei Kees begeerig.

- ‘Waar mot je 't voor hebben?’ vroeg Trijn.

- ‘Ik mot rooie en zwarte brieve hebben voor me plaat. Ik wil 't voagevuur knippen en de zielen d'r in’.

- ‘'t Voagevuur en de zielen d'r in!’ herhaalde Trijn verwonderd. ‘Kan je deej knippe?’

- ‘Ja ik’, zei Kees, ‘as ik maar rooie en zwarte brieve het’.

- ‘Die Kees het toch goave’, mompelde Trijn en stond op om naar 't kabinet te gaan.

- ‘Moeder! Krijge we nou 'n stuk!?’ zeurde kleine Bet, ‘ik het zoo'n honger!’ En ze hing zich aan haar moeders rok.

Trijn haalde haar schatkist, een klein gedeukt ballentrommeltje, uit de kast en keek er in. Ze vond nog zeven stuivers.

- ‘O, je het nog!’ riep Kees verheugd.

- ‘Ja maar ik had net 'n half pond megrien wille hale voor de kijer d'r lui stuk’.

- ‘Dan motte ze 't maar zoo ete’, zei Kees, ‘geef gauw hier, dan kan Jan nog naar Hilversum om de briefe te hale’.

Trijn gaf hem gedwee haar centen, en Jan, een brutale rekel van negen jaar, zocht verheugd z'n klompen, want zoo'n tochtje naar Hilversum, dat viel in z'n smaak. Hij wist wel, dat hij dan met de tram terug moest om 't papier niet te kreukelen, en om in de tram te zitten, daarvoor zou hij met schik nog tien maal zoo ver loopen.

Kees drukte hem op alle manieren op 't hart, vooral mooi ‘vlaamerood en pikkezwart uit te zeuke, en nog een vel goud en een vel zulver mee te brengen, en toen draafde de jongen zielsvergenoegd naar Hilversum.

Zoo bleef er dus van de zeven stuivers niet veel over, maar Kees maakte zich niet ongerust en verheugde zich op den avond, als allen te bed zouden zijn en hij aan 't uitvoeren van z'n plan kon gaan. En toen weer de nacht op het oude dorp was neergedaald, en het er stil was als op de heide, zat in het bedompte kamertje de oude man met wellust gebogen over z'n werk. De stramme kromme handen knipten omzichtig kronkelende vlammen uit het helroode sitsen papier, en eenige pikzwarte poppetjes lagen al klaar. Hij kon haast niet afwachten om aan 't plakken te gaan, en zeker was er in heel Laren op dat uur niemand bezig met meer genot en grooter verdieptheid, al hadden dan ook de kinderen en hij zelf droog brood moeten eten, en al was er geen cent meer in huis.