Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 20

[p. 231]

De zeeheldengraven in de St. Laurenskerk te Rotterdam
door H.W. de Jong.
(Slot).

Verder ligt hier begraven de Admiraal Cornelis Matelief de Jonge, gestorven den 6^en Sept. 1654. Het rijmpje op zijn grafsteen vertelt ons, dat hij o.a. deelnam aan de verovering van Malakka en Ternate, en te Rotterdam het Burgemeestersambt heeft bekleed.

De zerken van Luit. Adm. Aert van Nes en den Kapitein Jan van Nes de Oude, (door zijn tijdgenooten Oude boer Jaap genaamd) vermelden alleen hun namen, zonder meer. Vooral ten opzichte van Aert van Nes baart zulks ons eenige verwondering. Een monument zou zeer zeker zijn nagedachtenis waardiger in eere hebben gehouden. Hij staat bekend als een voorzichtig en kloekmoedig bevelhebber, wiens rustige moed en overige karaktereigenschappen veel overeenkomst toonden met die van De Ruijter. Het was vooral op den 2^en dag van den 4-daagschen zeeslag, dat zijn voortreffelijke eigenschappen aan het licht traden. Hij nam namelijk de admiraalsvlag over, toen De Ruijters groote steng werd afgeschoten, en voerde met zooveel beleid en energie het opperbevel, dat de afwezigheid van den beroemden admiraal voor den vijand onopgemerkt bleef. Toen den 2^en Aug. 1667 zijn eskader op de Theems vrij onverhoeds aangevallen werd door een talrijke vloot van branderschepen, was het alleen aan zijn kalme vastberadenheid en tegenwoordigheid van geest te danken, dat zijn schepen uit hunne uiterst gevaarlijke positie werden gered.

Jan van Nes de Oude, een oom van Aert Jansse en Jan Jansse van Nes, is een eigenaardig sinjeur geweest met een veelbewogen leven, - in dien tijd trouwens niets vreemds.

In een gevecht voor Dover, in 1652, scheen hem, nadat hij eerst zeer dapper had gestreden, plotseling de moed in de schoenen te zijn gezonken, en had hij zijn schip verlaten, voor welk feit hij van zijn waardigheid vervallen werd verklaard en met eene 12-jarige verbanning gestraft. Na de vervulling van zijn straftijd, op voorspraak van de Ruyter weder als kapitein aangesteld, beantwoordde hij ten volle aan de verwachtingen van dien grooten menschenkenner. Augustus 1669 met het geleide belast van eenige koopvaardijschepen op weg naar Spanje, werd hij nabij Vigo door zes Algerijnsche zeeroovers overvallen en weerde zich daarbij zoo dapper, dat hij, alleen geholpen door een der bewa-

[p. 232]

pende koopvaarders, van de groote kaperschepen er vier onschadelijk maakte, en hoewel zijn schip zinkende was en in brand stond, aan de overige nog zooveel schade toebracht, dat zij den strijd opgaven en op de vlucht sloegen.

Door dit wapenfeit was zijn roem voor goed gevestigd, en de schandvlek, welke nog steeds op zijn naam kleefde, volkomen uitgewischt. Hij sneuvelde den 23^sten Maart 1672 op de hoogte van Wight, bij eene overvalling door de Engelschen van onze uit Smyrna terugkomende koopvaardijvloot. Hoewel de Engelschen 12 oorlogschepen telden tegen 6 aan onze zijde, werd de strijd twee dagen lang volgehouden met zulk een goed gevolg, dat de geheele vloot behouden thuis kon worden gebracht. In het begin van het gevecht reeds tweemaal gewond, werd hij den tweeden dag doodelijk getroffen. Onmiddellijk na zijn dood werd zijn schip geënterd, doch het zonk bijna oogenblikkellijk daarop, vriend en vijand met zich in de diepte sleepende.

De laatste, die ons ter bespreking overblijft, is Lt.-Adm. Willem Bastiaensze Schepers, een zeer vermogend en invloedrijk Rotterdamsch koopman en reeder, die, hoewel hij nooit in 's lands dienst was geweest, in 1673 tot Luit.-Admiraal van Holland en Westvriesland bij het Admiraliteits collegie van het Noorderkwartier werd benoemd. De omstandigheid, dat hij door zijn grooten invloed veel had bijgedragen tot de verheffing van Prins Willem III, met wien hij zeer bevriend was, zal tot zijn opzienbarende benoeming wel niet weinig hebben bijgedragen. Ondanks zijn gebrek aan ervaring op het gebied van het krijgswezen ter zee, heeft hij zich toch zeer verdienstelijk gemaakt. In 1677 nam hij met Tromp een zeer werkzaam aandeel in den oorlog van Holland, Denemarken en Brandenburg tegen Zweden en Frankrijk, en werd ter belooning van de zeer belangrijke diensten door hem aan Denemarken bewezen, door Christiaan V in den adelstand verheven.

Hij was het ook, die in 1688 de vloot commandeerde, waarmede Willem III naar Torbay stevende.

Als lid der vroedschap heeft hij zeer veel tot stand gebracht in het belang van Rotterdams handel en welvaart. Hij overleed in 1704 op 84-jarigen leeftijd, en werd met groote plechtigheid begraven. Ja, zoo luisterrijk zelfs moet zijn lijkstoet zijn geweest, waarvan van Reijn in zijn ‘Geschiedenis van Rotterdam’ eene uitvoerige beschrijving geeft, dat de Regeering hierin aanleiding vond aan de zich steeds meer te buitengaande praal en pronkzucht dier dagen paal en perk te stellen, en een besluit uitvaardigde, waarbij het ceremonieel bij begrafenis-plechtigheden officieel werd vastgesteld.

Zeer onlangs kwam in het ‘Ned. Zeewezen’ eene klacht voor over de weinige piëteit, waarmede door het kerkbestuur met Schepers' graf wordt omgesprongen. De voormalige kapel der Heeren van Kralingen, achter het Cortenaer-monument, waarin hij ligt begraven, is namelijk door een onoogelijke houten schutting van de kerk afgescheiden en wordt voor bergplaats van stoelen gebruikt. Het getuigt stellig niet van veel eerbied voor ons roemrijk voorgeslacht, en het is te wenschen, dat aan dezen ongepasten toestand spoedig een einde worde gemaakt.

Hebben wij tot nu toe uitsluitend onze aandacht geschonken aan de verschillende zeehelden-graven, ook op ander gebied bevat de kerk nog enkele merkwaardigheden. Reeds maakten wij melding van de zeer fraaie koorafsluiting, het trouw- of doophek, zooals de Rotterdammers het noemen (in het koor hebben de huwelijksinzegeningen plaats). Het werd tusschen 1711-1715 vervaardigd door den architect F. van Douwe en geeft ons een hoogen dunk van diens goeden smaak en bekwaamheid. Rijk en deftig, geheel in het karakter van zijn tijd, legt het met zijn sierlijk bewerkte koperen spijlen en marmeren deurbekroning, eertijds versierd met de wapens van kerkmeesters en architect, een waardig getuigenis af van den schoonheidszin en de welvaart dier tijden. De kosten ervan bedroegen f 13,775. -; voor die dagen zeker een zeer hooge som. Dat die steeds toenemende welvaart ook tot overdrijving, tot pronkzucht leidde, tot verkwisting zelfs, wij

[p. 233]

koorhek.

[p. 234]

preekstoel. foto e. miedema, rotterdam.

[p. 235]

merkten het reeds op bij de bespreking van Schepers' begrafenis.

Nog een andere tak van kunstnijverheid, de houtsnijkunst, is hier uitnemend vertegenwoordigd. Bezichtigen wij slechts den uiterst smaakvol bewerkten preekstoel, in 1707 vervaardigd.

De plannen tot het aanbrengen van een geschilderd kerkraam, ter herinnering aan de geboorte van H.K.H.

de torenstraat (in de 18de eeuw).

Prinses Juliana, naderen hare verwezenlijking. Juist dezer dagen was het ontwerp te Rotterdam tentoongesteld.

Het groote monumentale orgel, een der meest beroemde van ons land, is mede een der voornaamste bezienswaardigheden der kerk, en behoeft, zoowel in sierlijkheid van bouw, als in omvang en schoonheid van klank, voor dat te Haarlem niet onder te doen. Het bezit 64 registers en 4334 pijpen, waarvan de grootste 32 voet meten. Wanneer het met ‘volle werk’ wordt bespeeld, dreunt en davert het door de kerk, dat de duiven, die zich onder het dak genesteld hebben, verschrikt rondfladderen en een goed heenkomen zoeken door een of ander openstaand raam.

's Zomers vinden Vrijdagmiddags om de 14 dagen orgelbespelingen plaats, welke kosteloos toegankelijk zijn, en een drukker bezoek stellig wel verdienen. Een heerlijk genot is het, rustig en eenzaam weggedoken in een nis of zij-beuk, de volle statige tonen door het kerkgebouw te hooren ruischen; de dikwijls meesterlijke vertolking van de werken der groote orgel-componisten laat niet na diepen indruk te maken: dankbaar en ontroerd hooren wij ademloos toe, totdat de laatste toon langzaam wegsterft tusschen de hooge gewelven. Wat de kerk zelve betreft, - hoewel niet uitmuntend, noch door afmeting noch door rijkdom van versiering, - is het toch een dier eerbiedwaardige gebouwen, waar de tijd zijn stempel op heeft gedrukt, de levende getuige, het sprekend symbool van eene geheele periode in de geschiedenis der menschheid.

Welk een grootschen aanblik moet zij opgeleverd hebben, toen zij nog aan hare oorspronkelijke bestemming beantwoordde en haar kapellen niet waren dichtgemetseld of verlaagd tot stoelenbergplaats of stovenhok, toen zij nog prijkte in haar ouden luister en geen leelijke betimmeringen en gestoelten beletten haar ruimte te overzien.

Haar bouw dagteekent uit het begin der 15^de eeuw, en strekte ter vervanging van een klein armoedig houten kerkje, alleen door visschers en kramers bezocht. Zooals overal elders, ging het ook hier: in de opkomende steden, nog niet, of nauwelijks tot bloei gekomen, verrezen kerkgebouwen, ruim, wijdsch, kostbaar, buiten verhouding tot de draagkracht der gemeente. En vragen wij

[p. 236]

ons af, hoe was dat mogelijk, - dan is er maar één antwoord: het diepe godsdienstig bewustzijn, de innige vroomheid, de frischheid en levenskracht dier wondervolle tijden, zij waren het, die kathedralen deden verrijzen, zooals later tijden ze niet meer hebben voortgebracht.

Een groot deel van het materiaal, voor den opbouw bestemd, werd door de burgerij kosteloos geleverd, als boete, door geestelijke of wereldlijke overheid opgelegd. De zoogenaamde ‘steenboeten’, d.i. de verplichte kostelooze levering van een bepaald aantal baksteenen, waarvan het aantal tusschen 2000 en 100,000 varieerde, strekten langzamerhand ter vervanging van de bedevaarten, welke als middel van boetedoening buiten gebruik raakten. Ook dienden als zoodanig bijdragen in de kosten van arbeidsloonen, en vooral ook de verplichting, zelve persoonlijk gedurende een zekeren tijd aan den kerkbouw te arbeiden.

de torenstraat (thans).

Hoewel in 1412 met grooten ijver begonnen, werd de arbeid door verschillende omstandigheden toch dikwijls onderbroken en was het gebouw eerst in 1513 voltooid, op den toren na, waarvan de bouw, in 1449 aangevangen, door de burgerij geheel belangloos werd verricht.

Jammer genoeg was de ijver niet geëvenredigd aan het overleg; voor het leggen der fundeeringen in den weeken, moerassigen bodem, werden dunne elzen- en wilgen paaltjes gebruikt. Zooals wij zien zullen, bleven de gevolgen niet uit. De toren was juist opgetrokken tot op een hoogte van het kerkdak, (± 36 M), toen zich, in 1615, reeds scheuren vertoonden en er gevaar begon te ontstaan voor verzakking. Op advies echter van Hendrik de Keyzer en den stadsbouwmeester van Amsterdam, werd de bouw toch voortgezet. Intusschen waren de tijden veranderd; de ijver der burgerij was bekoeld, een zilverloterij, ten bate van den bouw gehouden, mislukte, gebrek aan geld deed het werk zeer vertragen, zoodat de voltooing eerst in 1621 plaats had. De toren was toen veel hooger dan tegenwoordig; met haar achtkante koepellantaren en houten spits, beliep haar hoogte 318 voet, en behoorde zij daardoor tot de hoogste van ons land (de toren der Nieuwe Kerk te Delft was slechts 2 voet hooger). Lantaren en spits werden in 1646 weder afgebroken, en vervangen door een veel lager steenen bovenstuk, met wijzerplaat en stadswapen op de vier zijden, waardoor zij hare tegenwoordige gedaante verkreeg. De hoogte bedroeg nu 202 voet = ± 63 M. Gedurende een hevigen storm in 1650 gebeurde eindelijk, wat men eigenlijk al zoo lang had gevreesd: de reeds overhellende toren zakte opeens 3½ voet over, doch werd gelukkig in hare beweging gestuit door het kerkdak. In de kerk - het gebeurde juist onder den Zondagmiddagdienst - veroorzaakten de neervallende steenen een paniek. Het bezadigd optreden van den predikant voorkwam echter ongelukken. Goede raad was nu duur. Onze 17^de eeuwsche

[p. 237]

bouwmeesters waren echter voor geen kleintje vervaard, aan afbreken dachten zij niet; zij hebben den steenen kolos eenvoudig recht gezet, een reuzenarbeid, die ons met bewondering vervult voor den durf en de bekwaamheid der bouwmeesters van dien tijd. Men begon met in 1651 den toren te schragen met 7 reusachtige eiken masten, legde toen de grondslagen bloot, en verving de vergane dunne paaltjes door 500 zware greenen masten. Het zonderlinge feit deed zich toen voor, dat men vrij onder den toren door kon loopen.

In 1655 begon eindelijk het gevaarlijkste deel van het werk, het rechtzetten namelijk, waartoe men door middel van zware kettingen den toren aan de niet verzakte zijde 3½ voet deed dalen, totdat hij op zijn nieuw gemetselde basement kwam te staan.

Wanneer men bedenkt, welke bijna onoverkomenlijke moeilijkheden men te overwinnen had, en hoe gebrekkig de hulpmiddelen nog waren, die den bouwmeesters dier dagen ten dienste stonden, dan moeten wij wel eerbied gevoelen voor de mannen, die dat uiterst moeilijke en gevaarvolle werk tot een goed einde brachten.

In van Reijn's ‘Geschiedenis van Rotterdam’, waaraan verschillende der hierboven vermelde bijzonderheden zijn ontleend, is, omtrent de Kerk, haar bouw en haar inrichting vóór en na de Hervorming nog veel wetenswaardigs te vinden. Het doel van deze schets was echter minder de geschiedenis der Kerk te schrijven, dan wel een overzicht te geven van het vele belangwekkende, dat zij bevat, en belangstelling op te wekken voor Rotterdam's oudste kerkgebouw en haar monumenten. Moge dat doel hiermede bereikt zijn, en onder de lezers menigeen worden opgewekt, bij een bezoek aan de nijvere Maasstad, de bezichtiging van de St. Laurenskerk niet te verzuimen!

's-Gravenhage, 20 Dec. '09.