Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 19

[p. 241]

Pauline de Haan-Manifarges.
Door H.W. de Ronde.

mevr. pauline de haan-manifarges.

Welke de oorzaken zijn van het verschijnsel, dat Nederlandsche solo-zangers in het Middel-europeesch muziekleven, inzonderheid voor zoover het de oratorium - concerten en zoogenaamde liederavonden raakt, sedert een twintigtal jaren een rol van buitengewone beteekenis spelen, - een, toch nog maar benaderend, antwoord op die vraag zal wel niet te geven zijn zonder een voorafgaande, ingewikkelde, studie, die, behalve met artistieke en meer prozaïsche omstandigheden, te rekenen heeft tot met anatomische verschillen toe. Want het is toch niet de fijne kwaliteit der stemmen - om in koopmansterm te spreken - alleen, die een Johannes Messchaert, een Aaltje Noordewier-Reddingius, een Pauline De Haan-Manifarges, een Anna Stronck-Kappel, een Julia Culp, een Thomas Denijs, een Gerard Zalsman, een Tilly Koenen - en ik noem hier niet eens alle gegadigden! - tot gretig genoode gasten op de concert-podiums in en tot ver buiten ons landje hebben gemaakt. Naast ieder hunner zou een Duitscher te noemen zijn met even veel en even edel zingmateriaal, volgens de methodische en academische verzorgdheid wellicht superieur aan dat van sommigen hunner, en op expressief effect best afgericht.

Maar in de voordrachts-wijze ònzer zangers vallen op, in vergelijking met vreemde - ik generaliseer hier - de soberheid der middelen-aanwending en de afwezigheid van gewichtigdoenerij. Een Nederlandsche zanger is zelden een ‘m'as-tu vu’. En misschien is het deze uiterlijke eenvoud - welke den ernstigen, ontvankelijken hoorder immers tot dichter nadering van het kunstwerk in staat stelt - die als één der belangrijkste factoren in aanmerking zou kunnen komen voor de verklaring van bovengenoemd verschijnsel.

Uiterlijke eenvoud, die juist past in den stijl der klassieke en der gewijde muziek. En voor het helpen uitvoeren daarvan - ik laat nu de liederen-specialisten buiten spraak - worden Nederlandsche solo-zangers in buitenlandsche concerten het drukst genoodigd.

[p. 242]

Bij slechts weinigen hunner zijn muzikale aanleg, muzikale middelen en persoonskarakter in zoo innige overeenstemming met de gevoelsbezonkenheid en den ernst, aan bovengenoemde muzieksoorten eigen, als bij Pauline De Haan-Manifarges. Men moet haar Bach hooren zingen - in de Passionen, cantaten, het Weihnachtsoratorium of de h-moll-Messe - om diep overtuigd te worden van de juistheid dezer bewering, althans voor zoover aanleg en middelen betreft. In den klank op zichzelf van deze lage vrouwestem is al iets ontroerends. Het is een klank van buitengewone schoonheid, gaaf en glanzend in iedere hoogteligging, en van een gouden sonoriteit; een klank van plechtige werking en daardoor als 't ware voorbeschikt, om te dienen bij de voordracht van gewijde liederen.

En geheel in het karakter van dezen klank is de statigheid, de koninklijkheid wel, in het allure der stem. Een koninklijkheid zonder praalvertoon, rijk uit zichzelf, als de klank; niet imponeerend door deftigheid, maar ontzagwekkend door haar echtheid. Deze stem blijft ook in haar beweging smetteloos schoon en plechtig.

Zoo sterk is in heel haar stemkarakter ernst uitgedrukt, dat men zich Pauline De Haan-Manifarges niet kan voorstellen, zingend liedekens van ondeugende strekking, of van huppelende dartelheid, of luchtige scherts.

Was zij operazangeres, zij kon, door het majesteitelijke, het aristocratisch-voorname in haar stem, een Brünnhilde zijn geworden. Maar daarvoor zou zij dan tevens een vermogen tot gevoelsuitzetting in den klank behoeven, dat zij niet bezit. In haar voordracht trilt inderdaad gevoel, maar geen, waardoorheen passie-vonken sprankelen. 't Lijkt sentiment, gelouterd in opvattingen van immaterieelen aard. 't Zijn de verschillende schakeeringen van religieus gemoedsleven, die men 't liefst door haar verklankt hoort; en gevoelens van kalme, maar innige bewogenheid, zooals zij die kan uitzingen in een wiegelied, een klacht om verloren geluk, een zang van hoop en vertrouwen.

Voor het ‘publiek’ is Pauline de Haan-Manifarges in de eerste en eenige plaats een oratorium-zangeres van de hoogste orde. Als liederenzangeres kent het haar buiten haar woonstad - Rotterdam - zoo goed als niet. Hier en daar, in Duitschland ook, noodde men haar wel voor het zingen van liederen, maar het kwam nog nimmer tot een geheelen liederenavond. Dit lijkt te meer zonderling, als men weet, dat één der liefste wenschen der zangeres betreft een concert met een programma van enkel liederen, door haar voor te dragen. Oogenschijnlijk kan aan de vervulling van dien wensch niets in den weg staan: een liederenavond is niet moeilijk in te richten - er bestaan tal van specialiteiten in dat werk - en belangstelling lijkt wel gewaarborgd voor een zangeres van zoo groote reputatie. De bezwaren tegen de vervulling wegen bij de hoofpersoon zelf: Mevrouw De Haan-Manifarges, die den eigenaard van haar talent volkomen kent, vreest met een programma, waarbij met dien eigenaard rekening is gehouden, een publiek niet een geheelen avond te kunnen boeien.

- 't Zou te eenerlei zijn, een avond met niets dan ernstige liederen - meent zij - de menschen willen afwisseling, en die kan ik betrekkelijk niet geven, wat het karakter der liederen betreft.

Julia Culp met haar soepele, zich naar ieder lied-genre plooiende voordrachtskunst vindt zij benijdenswaard. Want Pauline De Haan-Manifarges zingt graag liederen, zingt ze veel in den intiemen kring harer naaste omgeving, dien ze er mee verrukt. Een honderdtal wel, van Brahms, Richard Strauss, Schubert, Schumann, Beethoven, Hugo Wolf, heeft ze ‘in 't hoofd’ - en ook in 't hart. Voldoende materiaal dus voor wel vijf liederenavonden, maar die vrees, het publiek onvoldaan te laten!... Ze heeft ook langen tijd een andere Nederlandsche zangeres beheerscht, wier artistieke verschijning haar tot een kunst-tweelingzuster van mevrouw De Haan-Manifarges maakt: Aaltje Noordewier-Reddingius. Deze heeft gaandeweg die vrees leeren overwinnen en met liederenvoordrachten in den laatsten tijd ervaren, dat voor een programma met louter ernstigen tendenz een groot aantal hoorders - en niet de minst

[p. 243]

muzikale - gaarne wil samenkomen. Zal Pauline De Haan met de ondervinding van haar kunstzuster en vriendin haar voordeel doen, nu zij in den gouden tijd harer artistieke middelen zich bevindt en de kans op slagen dus het grootst is? In ruimen kring zal zij voor verwezenlijking van haar ideaal, mocht zij 't probeeren, zeker groote belangstelling vinden.

mevr. pauline de haan-manifarges.

De loopbaan der Rotterdamsche concertzangeres is tot dusver van sensationeele feiten vrij gebleven. Haar artistieke biografie, die over een achttiental jaren loopt, zou in weinige regels zijn te schrijven. Maar bij het volgen harer ontwikkeling ontmoeten we eigenaardige verschijnselen, die onze aandacht waard zijn. Zoo dit, dat deze zangeres, met geprononceerde altstem, aanvankelijk... sopraan heeft gezongen. 't Was in de koorklassen van de Rotterdamsche Toonkunst-muziekschool, waar Pauline Manifarges, jong meisje toen, de lessen volgde van L.F. Brandts Buys. Tegen alle stemmen van de overige leerlingen zong zij alleen de sopraanpartij met een stem, waarvan de hoogte zelfs iets fenomenaals had.

Pas later, toen zij les nam bij Paul Haase, den in zijn tijd bekenden Duitschen baritonzanger, die eerst te Rotterdam aan de Toonkunst-muziekschool leeraar was, later er een eigen onderwijsinstituut voor solozang opende en eenige jaren beheerde, ontpopte de stem der jonge zangeres zich als een alt van buitengewoon donkere kleur. Zoo buitensporig als aanvankelijk de hoogte der stem was geweest, zoo buitensporig werd nu haar diepte. En Haase, die een bijzonderen flair had om uit iedere stem het ongewone te ‘halen,’ strekte zijn zorgen vooral uit over de tonen van het lage register zijner nieuwe leerlinge. Zoo ontstond een stem uit twee stukken; een, van bijna mannelijken klank in de diepte, en een van scherp, sopranig timbre in de hooge liggingen. Hoe eigenaardig het effect was, destijds door de stem van Pauline Manifarges bereikt, bleek mij uit de mededeelingen van iemand, die actief deelnam aan de openbare lessen, door Haase van tijd tot tijd met zijn leerlingen gegeven. In één dier zangavonden droeg Pauline Manifarges ‘Der Tod und das Mädchen’ van Schubert voor, en toen zij aan de passage kwam, waar de Dood sprekend optreedt, kon zij die, overeenkomstig de ‘opvatting’ van haar leer meester, door den eigenaardigen klank harer stem - de partij beweegt zich daar ter plaatse onophoudelijk in de diepte - met zóó hol

[p. 244]

grafgeluid zingen, dat de voordracht griezelig-realistisch werd, en gansch buiten de stemmings-bedoelingen van het lied ging. Thans zingt mevrouw De Haan Schubert's lied anders, niet angstwekkend meer....

't Was voor deskundigen duidelijk, dat de stem der jonge zangeres - die stem van zeldzaam edel timbre en buitengewone Ausgiebigkeit - dringend behoefte had aan de leiding van een paedagoog, die ze over haar ganschen omvang van waarde maken en zich niet bepalen zou tot het bebroeden van eenige excentrieke uitwassen. Eén dier deskundigen gaf Pauline Manifarges den raad, les te gaan nemen bij Julius Stockhausen te Frankfort a.d. Main, den beroemden zangleeraar. Zij volgde dien raad en drie jaar lang, gelijktijdig met Anton van Rooy, werd aan haar stem geschaafd, gevijld, gepolijst, geretoucheerd, tot het geluid over den geheelen omvang was geëgaliseerd in glans en klank, tot de stem gerijpt was in de pracht, waarmee zij thans verrukt en ontroert. De fijn muzikale aanleg der zangeres leverde het materiaal voor haar artistieke ontwikkeling, en betrekkelijk kort al, nadat zij van Stockhausen had afscheid genomen, was Pauline Manifarges een zangeres van Europeesche reputatie. Een reputatie, welke zij ieder seizoen weer opnieuw versterkt door medewerking in concerten in ons land, Duitschland, België, Frankrijk, Zwitserland, Oostenrijk. Ook in Engeland heeft zij gezongen en voor een aanbieding, om zich in Amerika te vestigen, heeft zij bedankt. Al drukker vraagt men haar. Uit Duitschland waren in het begin van den afgeloopen zomer reeds ongeveer dertig uitnoodigingen ingekomen voor het eerstvolgend seizoen. Waar men haar eens heeft gehoord, wil men haar weder hooren.

Bij zulk een drukke concert-practijk heeft Pauline de Haan-Manifarges voor het geven van zanglessen betrekkelijk weinig tijd. Vandaar dat zij alleen leerlingen aanneemt, die technisch reeds eenigszins zijn onderlegd, en die dus niet te veelvuldige contrôle behoeven.

Voor zichzelf behoeft zij voor het lenighouden der stem weinig tijd. Haar stem is er altijd, als zij ze noodig heeft. Van vooroefeningen op concert-dagen is dan ook gewoonlijk geen sprake, en zelfs na een vacantieperiode, waarin aan de stem geruimen tijd achtereen volkomen rust gegund wordt, is de volledige beschikking over het geluid er bij den eersten toonaanzet.

Ik sprak boven reeds over de muzikaliteit dezer zangeres. Zij openbaarde zich o.m. in het feit, dat mevrouw De Haan, zoodra zij muzikaal zichzelf was, zich aangetrokken gevoelde tot Bach, wiens werk velen muzikaal ontvankelijken pas lief wordt na druk beoefenen of gestaâg en toewijdingsvol hooren, al naarmate zij actief in of passief tegenover de toonkunst staan. Pauline de Haan heeft Bach niet behoeven te leeren liefhebben. Haar muzikale natuur wees haar dadelijk den weg in het wonderland zijner fantaisie.

Zoo was dus bij deze zangeres in aanleg en middelen alles aanwezig, om haar een schitterende loopbaan te verzekeren. Haar streven, dat krachtigen steun vindt in haar gezinsleven (zij is gehuwd met den heer Jacques de Haan, een lid van de muzikale Rotterdamsche familie, die in Willem de Haan, zijn broeder, een toonkunstenaar van buitengewone kundigheid aan Duitschland schonk) - haar streven is er echter nimmer in hoofdzaak op gericht geweest, om de schittering harer carrière meer intens te maken. Pauline de Haan-Manifarges voelt zeer sterk de verplichtingen, welke haar artistieke rang haar oplegt; zij is ernstig in de beoefening harer kunst, zooals het wezen van haar talent in ernst zich openbaart.

Rotterdam, Augustus 1909.