Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 19

[p. 373]

Aan het Uddelermeer
door dr. J.H. Holwerda Jr.
(Slot).

Ongeveer midden op het terrein binnen de wal, iets meer aan de Zuidzijde, ligt in een nauwelijks merkbare glooiing van den grond een laag heuveltje, van een 30 meter middellijn. Boven op dit heuveltje werden onder den humuslaag spijkers en scherven gevonden en ook de helaas niet meer kenbare overblijfselen van een aanleg, de resten van een muur uit heideplaggen en een enkel paalgat, alles uit den Saksischen tijd. Daaronder werd het heuveltje gevormd door een grijze aschachtige grond als had hier eenmaal een volkomen vergane, mogelijk gedeeltelijk verbrande houten bouw gestaan. En werkelijk onder de Saksische resten liep, zeer duidelijk te vervolgen en prachtig met zijn vulling afstekende tegen den omringenden reinen grond, de palissadegreppel van een rondbouw die een pleintje van ongeveer 20 M. middellijn omgaf. Dit pleintje was gedeeltelijk met keisteenen geplaveid en een cirkel van kleine paalgaatjes liep binnen den rondbouw in het rond. Slechts aan de Oostzijde ontbraken zoowel palissadegreppel als kleine paalgaatjes, zoodat we, hoe men dezen aanleg ook zou moeten verklaren, moesten constateeren, dat hij naar dien kant open lag. Een paar vuurhaarden, waarbij de bijna microscopische resten van beenschilfers, lagen binnen den cirkel. Een afdoende verklaring van de beteekenis van dezen aanleg was niet te geven. Was het mogelijk een offerplaats, open liggend naar het Oosten, den kant van de opkomende zon? We meenen eenige reden te hebben zooiets te veronderstellen. Zeer opvallend is echter de overeenkomst van dezen aanleg, die hier eenmaal, uit hout gebouwd, moet hebben gestaan met die der steenkransen, der ‘stone-circles’, gelijk die, in Engeland vooral, uit steen gebouwd, in betrekkelijk grooten getale voorkomen. Die steenen monumenten daar gelden voor oude praehistorische resten uit een ‘steentijd’. Deze laatste naam zegt ons weinig, maar wel is het merkwaardig dat ook in onzen rondbouw niets anders werd gevonden dan schilfers, mesjes en andere instrumenten van vuursteen, een stuk van een steenen hamer en scherven van een eigenaardig soort aardewerk, klokurnen, dat, zeer verwant met de ceramiek in zulke Engelsche steenen monumenten gevonden, tot een beschaving behoort die we met den naam ‘klokbekerkultuur’ plegen te noemen en die mogelijk 800 jaar voór Chr. in ons land voorkomt. Aan de Oostzijde van den rondbouw stond een prachtexemplaar van zulk een klokurn (afb. 10) nog omgekeerd in den grond, gelijk de menschen, die hier den rondbouw oprichtten, haar daar hadden geplaatst - waarom, wie zal het zeggen.

afb. 10. praehistorische klokurn.

Het volk dat de drager was van die praehistorische beschaving met zijn eigenaardige, mooi versierde ceramiek, zijn vuursteenen werktuigen en daarnaast ook met zijn enkele hoogst

[p. 374]

afb. 12.

[p. 375]

primitieve vormen van brons, heeft eenmaal een groot deel van Europa van Sicilië tot Skandinavië doorkruist. Van datzelfde volk vinden we op vele plaatsen van de Veluwe nog de schaarsche overblijfselen; verleden jaar ontgroeven we bij Nierssen ten Noorden van Apeldoorn van datzelfde volk een paar graftomben, tot een heuvel ineengezakt, waarin we ook nog de lichaamsresten van een paar menschen weervonden. De Liguriërs in Italie, de bouwers der hunnebedden in Frankrijk,

afb. 11. uitgegraven hutkommen van het praehistorische dorpje.

de voorbevolking van Engeland en waarschijnlijk ook het hunnebedden-volk in ons land en in Skandinavië, deze allen meenen we te mogen beschouwen als van dienzelfden stam, die ook nog in andere richtingen zijn vertakkingen uitbreidde en zoo we ons niet vergissen wortelt in het praehistorische Griekenland en de eilanden in het Oosten van de Middellandsche Zee. We kunnen hier echter onmogelijk verder op dezen samenhang der bevolkingen van het praehistorisch Europa ingaan.

Nog meer verrassingen waren ons hier echter bereid. In den N.W. hoek van dit terrein vertoonde de grond op een achttal plaatsen eigenaardige plekken van ovalen vorm en verschillende afmetingen (de grootste was een ovaal van pl. m. 2 × 3.75) waar, steenhard en bruin van kleur, een soort oerbank was gevormd boven een aschachtige laag. Dit harde ovaal dekte een komvormige uitdieping in den grond die, gevuld met asch en houtskolen, vermengd met vuursteensplinters en scherven van aardewerk, zonder eenigen twijfel het overblijfsel was van een gedeeltelijk in den grond uitgegraven hut, waarschijnlijk eenmaal gedekt met een schuin dak van hout en plaggen.

Een dorpje van acht zulke hutten, zes vlak bij elkaar, waarvan men de uitgediepte hutbodems op onze afb. 11 ziet weergegeven, en twee op eenigen afstand daarvan, had hier in oude praehistorische tijden gelegen. Als bijzondere merkwaardigheid dient vermeld dat nog in onzen tijd de arbeiders hier in

[p. 376]

den omtrek, wanneer zij des zomers voor langeren tijd in de bosschen moeten werken en des avonds hun huis niet kunnen bereiken, juist zulke hutten, half in den grond ingegraven, oprichten om de nacht door te brengen en hun maaltijden te bereiden. Zou dit gebruik zich uit zulke oude praehistorische tijden hebben gehandhaafd?

Want zeer oud is onze vondst hier zeker.

De bewoners dezer hutten toch hadden nog meer overblijfselen in den grond achtergelaten.

afb. 13. vuursteen-instrumenten en splinters.

Een groote afvalshoop leverde ons een groot aantal scherven van hun aardewerk, fragmenten van hun vuursteenen werktuigen en resten van hun maaltijden in den vorm van fragmenten van dierbeenderen. Bij de twee eenigszins afzonderlijk gelegen hutten waren bovendien nog twee vrij groote kuilen in den grond aanwezig, met gemengden grond gevuld, waarin in lateren tijd de bouwers der Saksische huizen weer de gaten voor hun palen hadden gegraven. Deze kuilen bleken ons grafkuilen te zijn geweest waarin de lijken wel tot een bont gekleurd zand vergaan waren doch waarin een aantal prachtstukken van diezelfde ceramiek voor den dag kwamen, waarvan we de scherven ook in afvalshoop en hutten hadden gevonden. Hier was het aardewerk, waarschijnlijk met spijs gevuld den dooden meegegeven, en interessant is het dat men voor dat doel blijkbaar niet zijn beste stukken schijnt te hebben gebruikt. Verscheidene exemplaren van dit vaatwerk vertoonden oude barsten en scheuren, en kramgaatjes, rondom deze breuken geboord, toonen ons hoe men reeds in dien tijd zulke oude breuken trachtte te herstellen (vgl. afb. 12).

Deze ceramiek is het overigens, te samen met de vuursteensplinters, die ons een idee geven van het volk dat deze hutten bouwde en waarvan de dooden hier lagen begraven en van den tijd waarin dit ongeveer moet zijn geschied.

[p. 377]

Het fijne, vrij dunwandige aardewerk met eenvoudige lijnornamenten versierd in de natte klei ingestoken met een puntig instrument en daarna met een witte substantie gevuld, is feitelijk precies hetzelfde als dat, wat we in onze hunnebedden en in dezelfde steenen graven van N.W. Duitschland aantreffen, waarin de praehistorische bevolking haar dooden bijzette, evenals ze dat in meer bergachtige streken in rotsholen deed, telkens weer de graftombe openend om er een nieuwe doode neer te leggen en hem spijs en drank in zulk vaatwerk mede te geven. Ook steenen instrumenten werden medegegeven in het graf, vaak zeer ontwikkelde vormen, hoewel, gelijk onze vondsten hier ten duidelijkste toonen, ook zeer ruwe vuursteensplinters door datzelfde volk nog als werktuigen werden gebruikt (afb. 13). Een dorpje van deze oerbewoners, hun eenvoudige hutten, gelijk het terrein van de Hunneschans ons die opleverde, was echter nog onbekend.

Er zijn verschijnselen die er op wijzen, dat de bewoners dezer hutten dezelfde zijn geweest die ook den rondbouw hebben gesticht waarvan boven sprake was; zoo zijn er enkele scherfjes van deze ceramiek der hutten ook in den rondbouw gevonden. En waarschijnlijk lijkt het ons dat, terwijl we in de hutten en de graven het gewone gebruiksvaatwerk van dat volk hebben weergevonden, de boven besproken klokbekers en klokurnen meer als een soort kultusvaatwerk zijn te beschouwen, dat alleen bij heilige handelingen werd gebruikt en slechts aan gestorvene grooten in het graf werd medegegeven, terwijl de gewone man het slechts met grafgaven van voorwerpen van dagelijksch gebruik doen moest. Zoo schijnt het dat dit volk, over welks primitieve beschaving reeds boven sprake was, in ons Drente en elders in Europa, waar het groote zwerfsteenen vond, daaruit zijn doodenwoningen heeft gebouwd, gelijk het weer elders grotten voor dat doel inrichtte, doch waar het geen steenen ten dienste stonden, zijn dooden in gewone grafkuilen, slechts in bijzondere gevallen, zooals we dat in Nierssen vonden, in houten graftomben neerlegde. Ook tot dit inzicht in de eenheid van al deze praehistorische verschijnselen heeft ons onderzoek hier bijgedragen. Een aantrekkelijk onderwerp is het verder op die eenheid dezer praehistorische kulturen in te gaan, we mogen ons daartoe echter hier niet laten verleiden.

Het zij genoeg te hebben doen zien hoe lang voordat het Saksische volk hier zijn machtigen burcht bouwde, het Uddelermeer reeds een ander volk had aangelokt aan zijn watervlakte zijn verblijf op te slaan, hoe een tak van dien kolossaal uitgebreiden praehistorischen stam, die ons nog slechts zoo gebrekkig bekend is, ook hier op dit bekoorlijke plekje van de Veluwe zijn natuurleven heeft geleid en hoe ons onderzoek van dit terrein ook het zijne bijbrengen mocht om deze zoo eigenaardige vóór-bevolking van Europa iets nader te leeren kennen.