Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 18

[p. 71]

Moderne illustratoren

Hermann Esswein. Moderne Illustratoren, R. Piper & Co., München und Leipzig.

De vele geïllustreerde periodieken, die voornamelijk in Duitschland, Engeland en ook in Frankrijk verschijnen, hebben een wijze van uitbeelden in het leven geroepen, die een geheel bizonder karakter vertoont. Eensdeels is de drang, van het op dag of datum verschijnend week- of maandblad hierop van grooten invloed, anderdeels hebben de reproductie-middelen er het hare toe bijgebracht, terwijl bovendien de zucht tot hekelen en karikaturiseeren van maatschappelijke of politieke toestanden mede er haren stempel op gedrukt heeft.

Een goed illustrator moet dan ook noodwendig geheel andere capaciteiten bezitten dan een goed schilder en al is nu de mogelijkheid niet uitgesloten, dat de hoedanigheden van beiden in èèn persoon vereenigd zijn, toch zullen de meest op den voorgrond tredende kwaliteiten, hetzij van illustratieven of picturalen aard zich telkens onmiskenbaar doen gevoelen, en aan den kunstenaar den weg aanwijzen, dien hij volgen moet en hem de plaats doen kennen, die hij onder de beeldende kunstenaars inneemt.

Vandaar dan ook dat men met eenig recht spreken kan van ‘moderne illustratoren’, (al is het Duitsche begrip hiervan eenigszins anders dan het onze) maar moeilijker wordt het, wanneer men zou willen formuleeren aan welke voorwaarden de betrokken personen moeten voldoen om in deze categorie te worden opgenomen en nog moeilijker wordt het geval, wanneer men een keuze wil doen van twaalf kunstenaars die in zeker opzicht dan, de moderne illustratie zullen moeten vertegenwoordigen. Gaan wij toch even in gedachten de verschillende geïllustreerde weekbladen na, die dikwijls geheel drijven op het talent van dezen of genen medewerker, die hunne belangrijkheid ontleenen aan, ja die soms uitsluitend gekocht worden, voor de teekeningen van een of anderen illustrator, dan zouden wij niet dadelijk weten, welke artiesten te kiezen en misschien een andere keuze gedaan hebben dan de heer Hermann Esswein, van wiens serie ‘Moderne Illustratoren’ thans acht deeltjes, ieder één kunstenaar gewijd, bij de uitgevers R. Piper & Co. te München het licht zagen.

In 1904 met een studie over Th.Th. Heine aangevangen, zijn in deze uitgave allengs verschenen essais over: Hans Baluschek, Henri de Toulouse-Lautrec, Eugen Kirchner, Adolf Oberländer, Ernst Neumann, Edvard Munch, en Aubrey Beardsley. Verwonderen wij ons misschien over enkele namen in een dergelijk verband, de opening dezer reeks met iemand van de onmiskenbare gaven van Th.Th. Heine is zeer zeker begrijpelijk.

Bij den naam van Heine denkt men onwillekeurig dadelijk aan den Simplicissimus. Hij is een van de mannen, die het blad gedragen hebben, en waar de Gil Blas destijds, al teekenden daar ook Guillaume, Balluriau e.a. in, gekocht werd om Steinlen's prenten, daar heeft de Simplicissimus een groot deel zijner aantrekkelijkheid aan Heine's bijdragen te danken.

Dat ook de uitgever zelf zich dit zeer goed bewust was, bewees hij door later de medewerkers, als belanghebbende vennooten in de onderneming te doen deelen, hiermede uitsprekende dat het succes van zijn blad niet zoo zeer aan hem als uitgever dan wel aan zijn redactie en medewerkers te danken, en het dus niet meer dan billijk was, dat ook zij van de revenuën profiteerden.

In een korte inleiding van het eerste nummer zet de schrijver der ‘Moderne Illustratoren’ zijn standpunt en de wijze zijner beoordeeling eenigszins uiteen: ‘Die Tatsache Entwickelung, die Kenntnis der Gesetze, nach denen sie sich vollzieht und dann die Tatsachen d.h. die Resultate dieser Entwickelung, dies sollen die Grundlagen meiner Betrachtungen bilden.

So hoffe ich, weniger apodiktische Urteile zu fällen, als vielmehr Materialien zu einer späteren zusammenfassenderen Berwertung bieten zu können.

[p. 72]

...Den Künstler, den Kulturträger will ich nachzuweisen versuchen.

Ein höheres Ziel kann ich mir nicht stecken, denn den kritischen Schulmeister schöpferischer Menschen vermöchte nur zu spielen, wer selber seine schöpferischen Kräfte gegen leere Spekulation und dogmatisierenden Doktrinarismus umgetauscht hat.’

Beginnende met Heine ziet de heer Esswein in hem, een schilder en een illustrator, den schoonheidsaanbidder en den satirieken teekenaar beiden in één persoon vereenigd.

Zijn illustratieve kracht lijkt ons ondanks alles echter de grootste, en waar in dit deeltje bekende teekeningen uit de Fliegende Blätter en Simplicissimus zijn weergegeven. daar blijkt zoo veel te duidelijker Heine's bijzondere gaven van opmerken, van karakteriseeren en uitbeelden. Zijn ‘Bilder aus dem Familienleben’ zijn in dit opzicht uitstekende voorbeelden, en verklaarbaar is hieruit ook, dat men bij Heine wel eens aan Hogarth denkt, voor zoo ver dit betreft: het hebben van een bepaalden kijk op het gebeuren om hem heen.

Behalve die blik op zijn omgeving, heeft ook zijn wijze van weergeven een zeer eigen karakter, dat Esswein aanduidt met: ‘als Linienkunstler steht Th.Th. Heine zwischen der vergrübelten Mathematik des Jan Toorop und der temperamentvollen Konstruktivität der Japanner.’

Het zou ons te ver voeren, in dit kort bestek ieder dezer karakterschetsen afzonderlijk te memoreeren; met nog een enkele typee:ing van Beardsley's kunst willen wij dan ook volstaan. Na een kleine uitweiding over de realistische zijde in verband tot de vroege illustraties van ‘Madame Bovary’, en vervolgens over de verhouding tot de Italiaansche primitieven, lezen wij: (Aubrey Beardsley)... züchtete, in fleiszigen Stilübungen jene höchste gymnastische Kultur seiner Hand, die ihn zum geschicktesten, zum kalligraphischten unter den modernen Zeichnern machte.’

Van Heine of Aubrey Beardsley naar Oberländer is een groote sprong en van dezen weer naar Toulouse Lautrec niet minder. Ik geloof dan ook niet, dat wij in deze serie naar eenig systhematisch verband in de keuze der kunstenaars moeten zoeken, trouwens in de inleiding tot het vierde deeltje over Eugen Kirchner, den bekenden teekenaar van de Fliegende Blätter, oppert de schrijver zelf de veronderstelling, dat men wellicht meerder systeem in zijne uitgave zou vermoeden dan zijn bedoeling geweest is.

Hoe het ook zij en hoe wij het ons ook mogelijk zouden denken en wenschen, de behandelde kunstenaars zijn allen min of meer menschen van wie een bepaalde geest uitgaat, die een zeker milieu door hunne teekeningen typeeren, die door hunne opvatting, door hunne persoonlijke kwaliteiten, hun werk een eigen cachet gegeven hebben.

En waar het werk van de meesten hunner, in periodieken verschenen, zelden langer dan den duur der leesportefeuille ons onder de oogen blijft, daar is het aangenaam de beste specimen hiervan weder in deze serie-uitgave terug te vinden. Nu moge men mij tegenwerpen, dat de teekening in een weekblad geheel andere eischen en pretenties heeft, dan wanneer zij, meestal ietwat zorgvuldiger, en ontdaan van actualiteit, in een andere uitgave verschijnt, en wij willen de juistheid ervan gaarne erkennen, daarom behoeft de weekblad-illustratie niet immer een onherroepelijk bestaan van zeven dagen in zich te dragen, en is de teekening als zij ons iets te zeggen heeft, voor langer leven m.i. gansch niet onvatbaar. Het gaat er mede als met de dagblad-journalistiek: geschreven, gezet, gedrukt, gelezen en... weg, maar onder al die artikeltjes zal men er menigmaal aantreffen, die het herlezen of bewaren wel waard zijn, en waarvan men het ten slotte aangenaam zou vinden, ze eens bij elkaar in herdruk weer te zien.

Een uitgave als deze ‘Moderne Illustratoren’ lijkt mij dan ook in menig opzicht een goede gedachte, en wij willen hopen, dat wanneer de heer Esswein bij het twaalfde deeltje gekomen, wel bemerkt zal hebben, dat er nog voor minstens twaalf deeltjes moderne illustratoren in den lande en daar buiten zijn, hij een vervolg op deze serie zal geven.

R.W.P., Jr.