Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 14

Max Rooses' Rubens-boek.

Het leven van Rubens is van het begin tot het einde... eene zegevaart geweest.
Busken Huet.

Als wij heel eerlijk zijn, dan moeten wij, Noord-Nederlanders, bekennen, dat wij een tamelijk exclusief volkje zijn. Wij leeren minstens drie moderne talen, maken kennis met de letterkunde van drie of meer volken, leeren meer van de geschiedenis van andere landen dan de kinderen onzer buren... wij moesten dus, vooral als wij wat gereisd hebben, voelhorens hebben gekregen, waarmee wij den aard, het wezen van andere volken, hun kunst dus ook, konden tasten, begrijpen, waardeeren... en als het erop aankomt, dan trekken wij ons terug, als de slak in zijn huisje, dan is het of wij niets kennen dan ons zelf, eigen land, eigen kunst, en hebben wij op anderen niet alleen veel te zeggen, maar is het alsof wij den zin om iets van buiten te waardeeren totaal missen.

Bewondering voor onze eigene werkelijk groote mannen is een goede eigenschap en kan een kracht zijn; zij is een zwakheid, wanneer zij niet is het resultaat van vergelijking met wat anderen kunnen toonen. En van zulk een vergelijking zal bij wie eenigszins zijn oogen weet te openen het tweede resultaat zijn: waardeering van anderen.

Om nu maar ons te bepalen tot de beel-

[p. 73]

p.p. rubens. - albertus en nikolaas rubens. - liechtenstein galerij, weenen.

[p. 74]

p.p. rubens. - de h. familie (o.l.v. met den papegaai). - museum antwerpen.

dende kunst, speciaal de schilderkunst, wat waardeeren wij op dit punt van anderen? Wat kennen wij van buitenlanders? In den laatsten tijd is er belangstelling voor de nieuwere Fransche kunst, maar anders? Eén ‘internationale’ zaal bergt alles wat er aan schilderijen van buitenlanders uit vroeger eeuwen in ons Rijksmuseum is te vinden, en meesterwerken, representatieve stukken zijn deze nog geenszins. Zeker, wij hebben onzen dooddoener; met onzen Grootmeester kunnen wij ieder doodslaan, die met een vreemde zou komen aanzetten. Maar Rembrandt zelf kende en waardeerde wel anderen. En is onze geestdrift voor hem niet meer waard, wanneer wij ze hebben behouden, wanneer zij sterker is geworden, nadat wij ook anderen zijn gaan begrijpen en liefhebben?

Rubens is een der buiten ons land hoogst geschatte schilders, dien wij weinig kennen en voor wien wij weinig voelen. De gemiddelde Hollander, met wien ge over Rubens begint, gebruikt dadelijk de woorden: ‘dikke naakte vrouwen’, en als hij ze niet zegt, dan denkt hij toch aan zoo iets. En hij is wel zooveel Puritein, al is hij het zich niet bewust, om met die weelderige vormen niet hoog te loopen.

Tien tegen éen, dat hij Rubens maar zeer oppervlakkig kent.

Want kende hij den grooten Antwerpenaar, zooals wij hem hebben leeren zien door het werk, dat Max Rooses over Rubens' leven en werken heeft geschreven, en dat bij de Uitgevers-Maatschappij ‘Elsevier’ te Amsterdam en den Nederlandschen boekhandel te Antwerpen en Gent is verschenen, hij zou wel anders spreken. Hij zou weten, niet alleen dat die godinnen en nymfen met haar mol-

[p. 75]

lige lichamen lang niet het eenige onderwerp van Rubens' schilderijen geweest zijn, maar ook dat het heel natuurlijk, heel begrijpelijk is, dat een man als deze ‘dichter van de gezondheid, van het roode warme bloed, dat hij door alle aderen liet bruischen, uit alle poriën liet gloeien’, dit naakt heeft geschilderd, en óók religieuze voorstellingen, óók Madonna's.

Want Max Rooses is er in geslaagd ons Rubens te laten zien als een geheel. Hij is over zijn held - want dat is hij - zeer uitvoerig geweest; hij heeft met de uiterste zorg nagegaan waar en wanneer Rubens is geboren - men weet toch dat Jan Rubens, de vader van Pieter Paulus, door de vervolging om het geloof uit Antwerpen geweken, te Keulen kennis maakte met Anna van Saksen, de vrouw van prins Willem van Oranje, wier rechtsgeleerde raadsman en... minnaar hij werd; dat hij werd gevangen genomen en te Siegen opgesloten gehouden; dat zijn vrouw in dien tijd nu eens te Keulen, dan te Siegen woonde en ook Antwerpen bezocht, zoodat over de geboorteplaats van Pieter Paulus te twisten valt? - hij heeft alle werken van Rubens, voorzoover iemand ze kent, niet alle en genoemd, maar de meeste beschreven en ingedeeld naar de tijdperken waarin ze zijn ontstaan; hij heeft bij het vertellen van Rubens' politieke loopbaan, van zijn onderhandelingen als gezant, uitvoerig gesproken over de staatslieden die hij ontmoet, de geleerden met wie hij heeft omgegaan. Maar intusschen heeft hij den mensch Rubens niet losgelaten, gaf hij ons telkens een trek meer, die ons dit ‘Zondagskind’ beter leert kennen.

Den indruk, dien Busken Huet in zijn Land van Rubens weergaf in den regel, die boven deze bespreking staat, dien indruk gaf Max Rooses niet alleen in zijn conclusie, waaruit ik boven iets aanhaalde, waarin hij spreekt van Rubens' geluk, dat hem toelachte in het heden en in de toekomst; waarin hij zegt, dat de schilder ‘zwelgde in blijheid en zielenweelde’ - hij heeft dien weten te wekken in zijn heele boek. Wij zien hem te Antwerpen als page van de gravin de Lalaing, daarna als leerling van schilders die hij spoedig evenaarde, ook Vaenius, den voornaamste onder hen; wij volgen hem, 23 jaar oud, naar Italië, waar de meest verfijnde, wellustigste, maar edelmoedigste en artistiekste der kunstbeschermende vorstjes van Noord-Italië, Vincenzo di Gonzaga, hertog van Mantua, hem in zijn dienst nam; wij zien hem te Rome, te Florence, een eerste maal te Madrid, waar hij Velasquez ontmoet, en begrijpen dat hij onder den invloed kwam van een Leonardo, een Michel Angelo, vooral van Tiziano; wij zien hem terugkeeren naar Antwerpen, waar hij spoedig trouwde met de bijna 18-jarige Isabella Brant; wij lezen van zijn gelukkig huwelijksleven en toenemenden schildersroem, van de gunst waarin hij stond bij de aartshertogin, van de zeer eervolle opdracht, de Medici-galerij te schilderen voor het Luxembourg-paleis te Parijs;

p.p. rubens. - isabella brant. - uffizi. florence.

wij leeren hem kennen als gezant en onderhandelaar; wij zien hem vier-en-een-half jaar

[p. 76]

na den dood van zijn eerste vrouw, als 53-jarige hertrouwen met een meisje van 16 jaar - en waarlijk, wij zijn er niet verwonderd over, dat een jong meisje dezen beroemden, schitterenden man, deze zonnige figuur lief kreeg! Wij zien hem geëerd, geadeld, rijk, bijna onverzwakt sterven, nog geen 63 jaar oud. Een gelukkig man, een man in wien de lust aan schoonheid opborrelde en bruischte, die genoot van het leven, die gezonde kracht liefhad, en wien weelde en overvloed een behoefte waren; daarbij een geloovig katholiek, maar een die van het katholieke geloof vooral de schoonheid in zich had opgenomen, die Rafaël's Madonna's en Tiziaan's Maria Hemelvaart bewonderde en vereerde - zoo verschijnt ons Rubens in Max Rooses' boek.

Dien Rubens moeten wij ook in gedachten houden, wanneer ons zijn religieuze schilderingen meer treffen door rijkdom van kleur, schoonheid van vorm, dramatische handeling, dan door innig gevoel. Busken Huet heeft van Rubens' Verschijning der H. Maagd aan den H. Franciscus, in het Museum te Rijssel, geschreven: ‘Men waant een ongehuwden oom te zien, van eene vermoeijende reis in vreemde landen teruggekeerd, en een bezoek brengend aan zijne zuster of schoonzuster, die hem met opgetogenheid haren pasgeborene vertoont.’ De omschrijving zal misschien wat overdreven zijn, zij diende Busken Huet ter verduidelijking van zijn stelling, dat het menschelijke ook in dit godsdienstige kunstwerk hoofdzaak is. Wij zijn bij Rubens ver van het religieuze in een Memling of Fra Angelico. Maar het was het godsdienstig gevoel dat bij dezen 17^de-eeuwschen Vlaming paste. Dat heeft Rooses ons doen begrijpen. Laat ons niet zoo onbillijk zijn kersen van een appelboom te blijven vragen, maar liever met de appels genoegen nemen. Met Rooses als gids zullen zij ons spoedig genoeg even goed smaken: het zal iets anders zijn, maar niet iets minders.

‘Antwerpen is één Rubens,’ heeft Busken Huet geschreven in zijn Land van Rubens. Moest ik in Antwerpen een plek kiezen, die mij aan Rubens doet denken, - eerder dan het Museum waar zoovele zijner doeken hangen, eerder dan de O.L. Vrouwekerk, waar zijn Kruisrechting en zijn Afdoening van het Kruis te zien zijn, of de Sint-Jacobskerk, waar zijn gebeente rust, koos ik het museum Plantin-Moretus. Deze zalen en kamers zijn voor een groot deel zóó als Rubens ze gekend heeft; een aantal portretten van zijn hand sieren de wanden, telkens komen wij in de vitrines zijn handschrift tegen, ontmoeten wij ontwerpen voor boekversieringen, die hij voor zijn vriend Balthasar Moretus maakte. Is het wonder, dat de kundige conservator van het museum, de man die het met zooveel smaak maakte tot wat het is, die er in leeft, zich aangetrokken voelde tot Antwerpen's grootsten zoon, aan wien zooveel hem dagelijks herinnerde? Max Rooses heeft reeds vroeger in zijn Oeuvre de Rubens de werken van den grooten schilder gecatalogiseerd, hij heeft mee Rubens' briefwisseling uitgegeven, en eerst daarna heeft hij zich gezet tot het beschrijven van ‘Rubens' leven en werken’. Een half leven aan Rubens gewijd, groote kennis van de geschiedenis van des schilders tijd, lust tot navorschen, fijne speurzin, smaak en oordeel maakten Rooses tot den biograaf, die het standaardwerk over Rubens zou schrijven. Want zoo mag deze uitgaaf wel heeten.

Ook wat betreft de illustratie, de wijze waarop de kunst van reproduceeren het beschrijvend woord hier aanvult. Met een gulheid, een Rubens waardig, hebben de uitgevers de reproducties van schilderijen, teekeningen, schetsen, handschriften door het werk gestrooid. En onder die afbeeldingen zijn vele zeer mooie. Vooral die van in kleur weergegeven teekeningen van den meester zijn zeer goed geslaagd; hier is wel bijna volkomen reproductie. De photogravures van stukken als het portret van Isabella Brant, De Afdoening van het Kruis, De Vruchtenkrans, een paar landschappen, behooren onder de beste in dergelijke werken opgenomen. Van de gewone afbeeldingen geven die bij deze bespreking een denkbeeld.

Max Rooses' boek is een werk dat Rubens recht doet.

J.K. Jr.