Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 12

[p. 2]

DONKER WEER.

[p. 3]

Henricus.
Door P.A.M. Boele van Hensbroek.

portret van den schilder; op den achtergrond de bouwvallen van carthago.

De zoo belangrijke tentoonstelling van Henricus' werk in den Haagschen Kunstkring - later grootendeels ook te Leiden geëxposeerd - is een welkome aanleiding om eens over dien kunstenaar te praten.

't Is een eigenaardige figuur, zelfs in de kunstenaarswereld, waar men toch aan uitmiddelpuntigheden gewoon is.

Flink van postuur, breed van opvatting. Fijn van geest, en tóch soms buitengewoon ruw; 'n Haagsche burgerjongen en tóch 'n aristocraat. Gewoon te doen wat hem lust, zonder te vragen wat de samenleving meent te moeten eischen. 'n Bohémien in den goeden zin des woords, en dus... misplaatst in den Haag. Ziedaar Henricus.

'k Heb hem jaren gekend als 'n geestig teekenaar, als 'n hartelijk, oprecht vriend. Zijn atelier - voor enkele jaren - in de Zoutmanstraat, was 'n nooit te vergeten rommel. 't Eenige wat maakte, dat men 's mans eigenaardigheden over het hoofd zag, was zijn genialiteit.

Op 'n winteravond, zoo even vóor Kerstmis, zou ik hem te zeven uur te huis vinden.

langs de kust.

[p. 4]

de ‘bou kornaine’.

beschonken chiradrinkers.

[p. 5]

Na 'n eindeloos stooten tegen allerlei in de lange gang en na een onzinnig getal lucifers te hebben aangestreken om Henricus' deur te vinden, stond ik er voor en klopte. Eerst geen antwoord. Herhaald kloppen. Daarna sleepte iets van de trap.

‘Henricus thuis?’

‘O bè jij et. 'k Docht dat 't een beerenleier was.’ - Aldus de schoone.

Tot beter verstand van den toestand diene, dat de schoone een model was, en ‘een beerenleier’ de artistieke benaming voor een man, die met kwitanties uit is.

Na deze inleiding trad ik binnen. De modelmaagd legerde zich op de rustbank en vertelde mij hoe zij, een eerbare dochter eener nog eerbaarder baker, bij Henricus poseerde voor onderdeel van een engelenkoor.

Ik had intusschen de omgeving opgenomen. Een kachel met veel gruis er om heen; een piano, met geleegde champagneflesschen als luchters; een ezel, studies enz. enz.

Daar werd geklopt en in zijn flappende regenjas kwam Henricus binnen.

‘Bejour!’ - tegen mij. ‘Daar dat's voor jou,’ - tegen de schoone. - Met bracht hij een groot pak met fondants te voorschijn. - En toen werden de zakken uitgepakt. Wat er al uitkwam! Lithographisch krijt, verf, 'n paar penseelen; 'n pond of wat saucijsjes! En toen werd de groote hond geroepen - 'n goed mensch is altijd goed voor beesten - en met een: ‘Kijk, dat heeft de slager me voor je meegegeven,’ vlogen naar alle kanten van de vrij groote ruimte de kluifjes. - Nu kan elk begrijpen welk een verwarring dat aanrichtte in een zaal, waar alles toch al op losse schroeven stond. Als een bezetene vloog de hond rond, gooide alles omver; de schoone zette de saucijsjes te vuur en 'n uur lang babbelden wij nog over een Spectator-Nieuwjaarsprent.

En een volgenden dag, als hij eens geen lust had te werken? - Ik weet het niet. 'k Geloof, dat hij dan stroopte. Niet, dat hij dat deed om te stroopen. Maar, och, als je zoo buiten bent, en zoo'n ‘bout’ komt in je nabijheid....

Intusschen deed hij soms mooi werk. Zoo versierde hij o.a. het oude koffiehuis ‘Terborch’ - 'k ben mogelijk te oud om te weten welken nieuwmodischen titel het heeft

rotsen.

[p. 6]

het moorsche koffiehuis.

aangenomen - op den Bezuidenhout met uitstekende schilderingen en arrangeerde geheel de zaal. Fijner, artistieker koffiehuis, heeft er wel nooit bestaan in den Haag.

Hij deed soms gekke dingen in zijn breede woestheid; maar, ook heb ik hem gezien, hoe hij, begeesterd door een of ander idee, 'n stuk papier nam en dan met zijn linkerhand die vaste lijnen neerzette met benijdenswaarde zekerheid. Tot voor korten tijd bijna uitsluitend teekenaar, heeft hij zijn coloristisch talent eerst in den laatsten tijd geopenbaard.

Waren de jaren, die hij te Parijs doorbracht, grootendeels aan zijne ontwikkeling gewijd, in Nederland, in den Haag teruggekeerd, had hij spoedig een goeden naam als teekenaar. Tal van affiches maakte hij in die dagen, teekende mooie Spectator-prenten en trad zelfs een tijdlang als redacteur voor de illustratie van Elsevier's Maandschrift op. Dat duurde slechts kort, want Henricus was te veel artiest om te werken als het moest. Was de geest niet vaardig, dan ging het niet.

Maar ook nadat hij als redacteur van Elsevier was gescheiden, waren de illustraties van vele novellen in dat tijdschrift van zijn hand. Hij illustreerde o.a., om er slechts enkelen te noemen Tine van Maurits Smit; Zijn zuster van Van Nouhuys; Ida's huwelijk van Joh. Wolters; To de fruitvrouw van Tengeler en vooral het fraaie sprookje van Pol de Mont Prinses Zonneschijn.

In die jaren verluchtte hij ook De wilde Jager in den bundel Iris van denzelfden dichter. Verder teekende hij nu en dan voor particulieren werken, die veelal verstrooid zijn, en die wij, hoop ik, eens bij elkaar zullen zien op eene Henricus-tentoonstelling van meer algemeenen aard dan die, welke de aanleiding was tot dit artikel.

Zij bevat toch alleen des kunstenaarswerk van de laatste twee jaren, speciaal gezichten in Tunis.

Na al zijn zwerftochten toch brachten omstandigheden hem naar dat land, dat, evenals het zelfstandige Marokkaansche rijk, zooveel meer oorspronkelijk en typisch is gebleven

[p. 8]

DANSENDE OUARGLANEGER.

[p. 9]

straatje in sidi-bou-saïd.

dan het onder Franschen invloed half beschaafde Algiers.

Mogelijk idealiseer ik, zoo ik Henricus' naam verbind aan de verzen van Van Eeden:

Want mijn arm hart was zwerveling,
Dat dikmaals ten verderve ging,
Ware 't niet door 't lief behouen.
Nu laat dit hart zijn zwerven na,
enz., enz.

Ik weet niet of dat arm hart zijn zwerven zal nalaten; maar het is zeker, dat Henricus in Tunis een groote, voor den artiest altijd vruchtbarende, passie doorleefde. Om te scheppen moeten alle faculteiten tot haar recht komen, en geen kunstwerk is denkbaar zonder liefde... of haat.

Hoe ook, wat Henricus schiep onder die nieuwe invloeden, onder dien zuiderhemel, in dat zonneland, is stellig het beste wat hij ooit gaf.

Na een verblijf van nog geen twee jaar in Tunis, komt hij voor den dag als iemand, die de schoonheid dier streken geheel weet uittebeelden.

Ik ben nooit in Tunis geweest, maar een bezoek aan het zoo verwante Marocco kan mij Henricus' werk toch doen waardeeren.

Zijn teekeningen genietend, rees de herinnering aan die groote witte huizen, die steenachtige wegen, die aloë's en die cactussen, die blauwe zee krachtig in mij op.

Jammer is het, dat het figuur slechts door enkele teekeningen is vertegenwoordigd. Natuurlijk heeft de afkeer der Moslims tegen afbeeldingen van menschen, en de strengheid waarmede zij hunne vrouwen bewaken hier schuld. Ik merkte o.a. op de Dansende Ouarglaneger (No. 10), waar de op hun divans nedergehurkte Arabieren, in dommelige rust kijken naar het voor ons westerlingen weinig aantrekkelijke schouwspel; dan de Kamsin (No. 66) in gouden toon gewerkt, als een schilderij van Rembrandt; No. 12, een studie van een jonge vrouw gezeten in een gemakkelijken stoel, een teekening, die geheel aan Henricus' oude manier, aan zijne kras omlijnde teekeningen herinnert; No. 47, de woeste dans der beschonken Chiradrinkers; en eindelijk de Ramadannacht, (No. 18), een heerlijke afbeelding van de in gebed neergezonken Moslims.

Ook geloof ik, dat zooals deze collectie

[p. 10]

studie.

toont, Henricus' kracht niet zit in het figuur. Zijn zijne figuren ook altijd knap geteekend, hooger weet hij ons te stemmen door zijne landschappen. In die landschappen alleen forsche realiteit. Niets gewilds, niets gezochts. 't Is de echte natuur van Noord-Afrika in krasse lijnen en levenszwangere kleuren geketend aan het papier.

Telkens en telkens vinden wij als achtergrond de blauwe zee, de golf van Tunis; en in de landschappen zijn die dikgebladerde

de staldeur.

cactussen en de hoogrijzende aloë's overheerschend, altijd schoon, bij fellen zonnebrand of blank manegeschijn, bij grauwe lucht of strak blauw firmament. Heerlijk is b.v. Donker weer (No. 67), waar tegen de blauwe baai en de donkere lucht de juichende bloesemboomen tintelend klinken. Typisch ook is het Achterbuurtje (No. 59). Die man daar voortgaand op het ontzaggelijk slechte pad van ruwe steenen, en daar achter de door de volle zon belichte muren. Ik droomde mij te Tanger, in de nauwe straat, die leidt naar het Zocco.

'n Soortgelijken indruk maakt No. 57, De staldeur, dat aan Bosboom doet denken in zijn sobere kaalheid, in zijn overlegd kalm weêrgeven van de werkelijkheid.

Van de weinige teekeningen, die daarmede eenigszins overeenkomen, is vooral merkwaardig No. 2, Hammam, met de gebrokkelde trap en links de beslagen deur. 't Is een droom van moorsche schoonheid, zooals men die te Sevilla en te Granada geniet. Het moorsche koffiehuis (No. 23) viel mij tegen. Ik had gehoopt het interessante interieur van zulk een café te zien afgebeeld, met zijn witgekleede muzelmannen, zachtjes amfioen schuivend in eene der zaligheid nabijkomende dommeligheid; maar 't was slechts het uitwendige, dat Henricus

[p. 11]

ons te zien gaf. Evenmin kon de markt te Tunis (No. 25) mij het beeld teruggeven van een oostersche markt met het bonte gewoel van kameelen, mooren sprookjesvertellers, slangenbezweerders en wat dies meer zij, die zich bij duizenden b.v. op het Tangersche Zocco verzamelen.

hammam.

Van alle tentoongestelde teekeningen scheen mij het mooist No. 17. 't Verlaten huis, 'n olijvenboomgaard en in de verte 'n klein huis; de dorre grond bezaaid met geele steenen. Buitendien waren er onder de landschappen velen, die mij zeer aantrokken. Het sujet is zoowat altijd hetzelfde; altijd de zee, olijfboomen, cactussen, witte huizen.

Maar wat geeft beter de gloeiende kleur weêr van de rotsspleet en van de zee dan No. 39; wat beter den maneschijn, die lange schaduwen werpt over den weg, dan No. 19?

In de oudere manier van den kunstenaar is ook No. 1, Avondstemming, massaal krachtig, een Noordsch godenlied.

Ik zou den catalogus kunnen afschrijven. Doch waartoe?

Ik wil liever mij houden aan het woord,

[p. 12]

studie bij grauw en winderig weer.

dat mij daareven uit de pen kwam: 'n Noordsch godenlied.

Het is, meen ik, voor de eerste maal, dat de schoonheid van Afrika's kust is vertolkt door een kunstenaar uit het noorden. Met Henricus' werk voelen wij mede, wijl hij die schitterende natuur van het zuiden gezien heeft door zijn, door ons temperament. Niet alleen lijnen hebben hem getroffen, maar kleur, diepe, breede, massale bondels kleur. Die heeft hij weten te herscheppen voor ons oog, de tintelende kleuren van Tunis harmonisch weergevend in zijn pastels.

Laten wij den Nederlandschen kunstenaar eere brengen voor wat hij deed. Hij is dat waard!