Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 10

[p. 569]

Van de redactie.

De Natuur in!

Men stuurt ons ter aankondiging aflevering I van den vijfden jaargang van het tijdschrift De Natuur in! gewijd aan land- en tuinbouw, natuurlijke historie, schoolwandelingen en heimatkunde, onder redactie van P. Teunissen, te Amsterdam. 't Is een ‘tijdschrift voor het lager onderwijs,’ hoogstwaarschijnlijk, dus, bestemd voor onderwijzers en voor hen, die dit wenschen te worden.

In deze rubriek behoort derhalve eene uitvoerige bespreking geene plaats te vinden. Maar wij willen gebruik maken van de omstandigheid dat deze aflevering ons werd gezonden om het een en ander te zeggen over nog andere lektuur, die denzelfden titel zou kunnen dragen. Want die populair-wetenschappelijke tijdschriftjes en boekjes staan in nauwere betrekking tot de litteratuur dan men na slechts oppervlakkige kennismaking meenen zou. Kinderen mogen heel wat lezen, eene kinder-bliotheek bevat doorgaans niet zóóvele boeken, dat, waar één soort rijkelijk is vertegenwoordigd, ook andere genres behoorlijk vertegenwoordigd worden. De meeste ouders moeten kiezen. Het is dus niet overbodig hier de vraag te bespreken of dergelijke populair-wetenschappelijke tijdschriften en boekjes aanbeveling verdienen en aan welke eischen zij moeten beantwoorden. Wie belang stelt in letterkunde, moet belang stellen in de vorming van het jongere geslacht, waaruit lezers en schrijvers voor de toekomst groeien zullen. De invloed van den onderwijzer moet dus geenszins worden onderschat en evenmin die van den schrijver voor de jeugd.

De Natuur in! dat is de leuze, tegenwoordig. Onze kinderen moeten wat weten van dieren en planten en zij moeten meer en meer bekend worden met de kennis van het vaderland. Jammer dat de heer P. Teunissen meende het woord ‘heimatkunde’ te moeten invoeren. Dat is een leelijk on-nederlandsch woord, waarvoor wij liever eene omschrijving in de plaats hadden gezien. Maar het tijdschrift wordt goed geleid en de opstellen, die er in voorkomen, zijn praktisch.

De Natuur in! O, ja, zeker! Laat men bij het kind maar liefde wekken voor de Natuur. Elke nieuwe liefde is verrijking, elke nieuwe belangstelling is verruiming, elke nieuwe weg, dien men het kind doet inslaan, kan leiden tot een rijk veld van studie. Het is maar de vraag of de gidsen goed zijn.

Uitmuntende gidsen heeft het jonge geslacht in E. Heimans en Jac. P. Thijsse. Zij hebben onder den algemeenen titel Van Vogels, Vlinders en Bloemen eene serie aardige boekjes geschreven en geïllustreerd en zij hebben door hun tijdschrift De Levende Natuur zeer veel gedaan om ouders en kinderen belang in te boezemen voor het Nederlandsche landschap met al wat daarin leeft. Blijkbaar is hun streven om eenvoudig, aardig, op kameraadschappe-

[p. 570]

lijken toon te vertellen van dier en plant. Ook zoeken zij, waar dit pas geeft, het landschap te kenschetsen. Hun succes mag worden beschouwd als verblijdend teeken. Of er aan hun methode eenig gevaar voor de wetenschap is verbonden kunnen wij niet uitmaken. Wij zouden zeggen van neen, daar, voor zoover ons bekend is, de mannen der wetenschap geen afkeurend oordeel hebben uitgesproken over deze boekjes van kundige liefhebbers, maar, integendeel, menig waardeerend woord van alleszins bevoegden werd vernomen.

Wat, behalve oppervlakkigheid, die onjuistheid tengevolge heeft, vooral moet worden vermeden is mooidoenerij. De schrijvers zijn terecht bang voor droogheid. Zij weten wel dat ze, om hun doel te bereiken, heelemaal niet saai mogen zijn. Wat zij den kinderen geven is aantrekkelijk te maken, maar het moet dan ook aantrekkelijk gemaakt worden. Hoe? Door steeds bij de hoofdzaak te blijven, maar door aardige voorbeelden, verrassende vergelijkingen, prettig vertelde anecdoten, de nog zoo slecht onder tucht gehouden belangstelling op het juiste oogenblik, dat zij dreigt te ontsnappen, te lokken en te vangen. Over 't algemeen, doen Heimans en Thijsse dit prachtig, of zorgt eerstgenoemde voor niets dan de aardige prentjes zonder zich met de redactie van den tekst te bemoeien?

Als voorbeeld van aardig beschrijven noemen wij, uit veel goeds, pagina 126 vlg. van Door het Rietland, waar wij mee mogen het jonge veenland in. Behoudens zeer enkele zinnetjes, mag dit heele verhaal uitmuntend in den toon genoemd worden. Wat we minder mooi vinden zijn juist de mooi gemaakte beschrijvingen, waar voor aan litteratuur gedaan wordt: ‘een golvend mostapijt, groen in hoofdkleur, maar spelend in ontelbare tinten van het bleekste geelgroen, tot het donkerste blauw, - hier met weerschijn glinsterend als lagen er floret-zijden kleeden - daar fluweelachtige hoogopliggende kussens, kleurenwisselend in zonnegloed, alsof er donker groene, fulpen mantels over den bodem waren uitgespreid...’ Kievieten vliegen. Dan de schrijver, om mooi te doen: ‘hebben die vogels hun dons op het mos achtergelaten? Neen, het zijn (wat zijn?) de wit-zijden pluisvlokken van het wollegras....’

Over de Silene, in het nieuwe boekje In de Duinen, deze bedenkelijke mooiïgheden:

‘Als straks de maan, nu bleek en dof, niet meer verduisterd door het groote licht, gaat blinken als nieuw zilverwerk (!), dan werpt Silene op eens haar sluier terug en spreidt haar schitterkleed wijd uit, ver over 't groene rokje heen. Nu zet zij zich een kroontje op, en vijf trawanten treden voor en houden hoog, op plotseling uitgestrekte armen, in open schalen haar offergave aan den nacht. Dan roept zij met een zachte, zoete hyacinthengeur, zoodat het verre hoorbaar is in 't stille, geurloos duin, haar trouwen op ten gastmaal dat zij biedt. En ziet, nauw is die heldre geurenklank vernomen, of met onhoorbaar zachten wiekslag komt het aangevlogen door 't duister struikgewas; een schaduw dwarrelt rond in 't schitterlicht, dat uitstraalt van de nachtelijke bloem en drinkt haar geur met lange teugen...’ enz. Ons dunkt, dat men zoo niet moet schrijven voor kinderen (en ook niet voor

[p. 571]

groote menschen). Zulk een stijl vermoeit noodeloos en brengt in de war. Wij zien met genoegen dat dergelijke uitstortingen van litteratuurmoois tot de zeldzaamheden behooren.

Schrijvers, die zulke onderwerpen behandelen als er in deze boekjes en tijdschriften behandeld worden, kunnen niet te eenvoudig, te natuurlijk wezen. Zij brengen ons de Natuur in, dat is al mooi genoeg. Het aardige, zelfs in dit niet bewonderde fragment, is dat toch het sprongetje in de rhetorica maar kort is. ‘Ik raak ongemerkt mooi aan 't doorslaan,’ komt er achteraan en we gaan weêr gerust met den schrijver meê.

De Natuur in! O, zeker! Hoe meer hoe liever. Ons geslacht heeft er dringend behoefte aan, onze kunstenaars geven het goede voorbeeld. Eerst zijn de schilders, later ook de dichters weêr de Natuur in gegaan om te getuigen van hunne groote liefde, in eene nieuwe kunst. Ook onze vaderlandsche steden worden te groot en te vol. De wallen zijn weg, de omstreken worden teruggedrongen tot het lastig bereikbare. Hoe vroeger wij onzen kinderen leeren langs welke wegen men de stad kan verlaten, hoe beter, niet voor hunne lichamelijke gezondheid alleen. Het is daarom te hopen dat het niet bij 't verschijnen van aardig populaire boekjes over natuurlijke historie blijven zal. Heimans, Thijsse, Teunissen, anderen nog (waaronder prof. dr. Ritzema Bos om zijn Schetsen uit het leven der vogels mag worden genoemd) hebben de goede methode en den waren vorm gevonden. Zij zullen doorgaan, laat ons hopen: nog lang, op den ingeslagen weg. Nu dienen andere onderwerpen aan de beurt te komen. Zeer noodig zijn, dunkt ons, even populaire en goed geschreven wandelingen door Nederland. De reeds bestaande gidsen zijn niet geheel onverdienstelijk, maar over 't algemeen noch zeer praktisch, noch aantrekkelijk van stijl, noch voldoende uitvoerig. Wij hebben de wandelingen van Craandijk, doch de nieuwe uitgave daarvan is lang niet jong meer en Craandijk schreef voor een geslacht, dat anders keek en gewend was aan een anderen stijl dan wij. Het is inderdaad wonder dat, nu zoo menig werk en zoo menig nieuw tijdschrift of blad verschijnt, waaraan niet veel honderden behoefte hebben, ons geen serie ‘wandelingen’ wordt geschonken, nu hernieuwde liefde voor de Natuur weder duizenden tot wandelen noopt en het rijwiel de belangstelling in het eigen land zóó zeer heeft verhoogd, dat men toeristen aantreft in plaatsen, waar vroeger nog maar een enkele handelsreiziger te zien was. Niet ‘vogels, vlinders en bloemen’ alléén zijn merkwaardig. Er zijn toch mannen, die heel aardig wat van Nederland hebben gezien en goed gezien, die van hunne tochtjes kunnen vertellen op prettigen toon. Er zijn toch, hier en daar, geïllustreerde opstellen verschenen, die ongeveer aan het hier geschetste doel beantwoorden. Er moet een Nederlandsche Havard schuilen onder de nog te ontdekken begaafden voor dit soort populair werk. Hij zou gebruik kunnen maken van uitmuntend materiaal, door wetenschappelijke mannen bijeengebracht.

F.L.