Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 4

[p. 689]

Nederlandsche Verzen en Nederlandsch Proza.
VI.

Een Professorsvrouwtje door Leo Luttel. Zutphen, W.J. Thieme & Cie. 1894.

Ziehier een roman voor jonggetrouwde professorsvrouwtjes. Het boek is eene les, bijna een collegie over de plichten van jonge getrouwde vrouwen. Daar de schrijfster zich achter den schuilnaam Leo Luttel terugtrekt, is het niet mogelijk te weten, of we hier met een coup d'essai te doen hebben. In dit geval is het billijk te verklaren, dat hier bijna een coup-de-maître is gegeven. De heldin van het verhaal, Corry of Cor, of Cornelia de Blauwe, dochter van een majoor, die te Leiden in garnizoen is, heeft de gaaf den lezer tot groote sympathie voor de schrijfster te stemmen.

Ik zeg schrijfster, omdat Leo Luttel zooveel kennis van het jonkvrouwelijk hart aan den dag legt, daarenboven zooveel détails van het vrouwelijk toilet op het nauwkeurigst beschrijft, eindelijk hare helden in zulk een aureool van fierheid, waardigheid en wegsleependheid hult, dat het moeilijk aangaat haar, omdat zij Leo heet, voor een man te houden. Deze nog onbekende, maar bijzonder begaafde kunstenares heeft in haar Professorsvrouwtje een allerinnemendst boek voltooid. Hare stof is zeer eenvoudig, zeer gewoon. Een professor trouwt met de dochter van een Leidsch majoor; de jonggehuwden worden door verschil van neiging al spoedig in kleine kibbelarijen gewikkeld; de geboorte van eene dochter brengt de ouders weer nader tot elkaar. Maar een zeeofficier, die bij een buurman van den professor logeert, werkt door zijne behendige vleierij op de ijdelheid van het professorsvrouwtje, zoodat de verwijdering tusschen man en vrouw steeds grooter wordt; de professor gaat daarom eene wetenschappelijke reis maken, maar door een telegram zijner vrouw geroepen wegens de gevaarlijke ziekte van hun kind, keert hij terug - en verzoent zich met zijne vrouw.

Het episch gehalte van het verhaal is dus niet zeer zwaar, maar de uitvoering, de bijzonderheden zijn hier en daar alleruitstekendst. Bij het begin van haar (of zijn) verhaal stelt de auteur ons de ouders der heldin op zoo geestige wijze voor, dat we terstond den knappen majoor de Blauwe en zijne uiterst verstandige vrouw van harte lief krijgen. De heldin zelve Cor - zooals zij het liefst wil - of Cornelia - zooals de professor haar noemt, als hij ernstig is - is een zeer opgewekt lief jong meisje, zonder eenige romantische sentimentaliteit, maar een beetje eigenzinnig, wat verwend, en dus wat zelfzuchtig. Professor Wilderinck is een jong en zeer geleerd man, die vertalingen maakt uit het Hebreeuwsch, Perzisch en Grieksch - eene voorstelling, die van nieuws doet vermoeden, dat de naam van Leo Luttel eene mystificatie is. Het verhaal der eerste visites van den geleerden heer bij de ouders van 't aanstaande professorsvrouwtje is zeer goed geslaagd. Zij zelve vertelt:

‘Soms als ik een poosje zweeg, kon hij, pratend met Pa of Ma, weder dienzelfden onderzoekenden blik op mij werpen, zijn oog even opflikkerend, als ik hem aanzag, een vluchtig rood zijn wangen even kleurend in een vlaag, maar dan weer dadelijk wasbleek, als altijd, met een rustige beweging zijn hoofd van mij afwendend, als ware zijn blik in gedachten over mij heengegaan. En dit kleine spel der oogen behaagde mij, en telkens wanneer hij mij aanzag, tartte ik brutaal weg zijn blik, toch prettig aangedaan, als omvangen door een waas van sympathie, dat van hem uitging, en zijne zachte welluidende, rustig sprekende stem met het beschaafde accent klonk mij in de ooren als de wijze van een mooi oud bekend lied, waarnaar men nooit moede werd te luisteren.’

De verloving en het huwelijk zijn met

[p. 690]

groote vaardigheid behandeld. Het verwende, veeleischende professorsvrouwtje toont tijdens de verloving al, dat zij in het huwelijk met een professor als Wilderinck zeer vele lichtpunten ziet, maar van groote teederheid of geestdrift voor den man harer keus geeft zij weinig te bespeuren. Dit strijdt volstrekt niet tegen de waarschijnlijkheid, daar jonge vrouwen als Cor bijna dagelijks voorkomen - maar de heldin wordt er niet belangrijker, niet ongemeener door. Zij schijnt soms een heel oppervlakkig wezentje, dat nauwelijks de eer verdient in een zoo aardig verhaal als Een Professorsvrouwtje de hoofdrol te vervullen.

Op den trouwdag blijkt het, dat de familie de Blauwe en Professor Wilderinck niet op eene godsdienstige wijding van het huwelijk gesteld zijn, daar omtrent dit punt een diep stilzwijgen wordt bewaard. Het bekende thema: Enfin seuls! wordt bij deze gelegenheid niet onverdienstelijk gevariëerd. Na de voltrekking van het huwelijk is de jonge mevrouw even naar haar kamertje gevlogen. En dan:

‘Zacht werd een hand op mijn schouder gelegd. Ik zag om. Hij was het. Hij zag mij aan en ik las in zijne oogen wat hij wilde; hij breidde de sterke armen uit en trok mij aan zijne borst. Lang, lang, sprakeloos hield hij mij omvat en dan mijn hoofd in zijne handen nemend en mij diep in de oogen ziende fluisterde hij: “Mijn vrouw”, maar het woord klonk als een jubelkreet. Arm in arm traden wij een oogenblik daarna in het salon om met gelukwenschen overstelpt te worden.’

De heer Wilderinck, die ‘professor in de oude talen’ is - een tamelijk nevelachtig professoraat - toont hier een echt mannelijk, diep gevoelend hart te bezitten, zoodat hij zijne bruid zeker vrij wat beter bevallen moest, dan die bekend Utrechtsche professor, die voor een kwart eeuw beweerde, dat het hem speet op zijn trouwdag bij uitzondering maar twee uren in Cicero gelezen te hebben, daar hij al de dagen zijns levens er minstens zes uur aan wijdde.

Professor Wilderinck gaat met zijne vrouw een huwelijksreisje maken, komt te Leiden terug, hervat zijne lessen, en laat aan mevrouw de leiding van zijne huishouding over. Beiden echter zijn geheel gelijk gebleven als in den tijd der verloving. Hunne karaktertrekken zijn geheel dezelfde. Hier stuit de lezer op gemis aan psychologisch doorzicht van den auteur. De voltrekking van het huwelijk is het merkwaardigste feit in het leven eener hartelijk liefhebbende vrouw. De gevolgen van het voltrokken huwelijk zijn, of inniger toenadering van de echtgenooten, hooger harmonie, of - maar dit is geen alledaagsch verschijnsel - verwijdering en antipathié. Het is zeer vreemd, dat Mevrouw Wilderinck alle hare jongemeisjeseigenschappen, alle hare jongemeisjeskuren, zelfs gedurende hare zwangerschap, behoudt. Bij den professor schijnt het huwelijk eene nog hoogere mate van zelfstandigheid en omzichtigheid te hebben ontwikkeld. Maar hij ten minste toont van tijd tot tijd, dat hem bloed door de aderen stroomt. Zijne Cornelia blijft een aardig jonge meisje, die voor de leus Mevrouw wordt genoemd.

In deze voorstelling schuilt de zwakke zijde van dit overigens zoo goed geschreven werk. Indien het professorsvrouwtje een greintje echte liefde voor haar man had gevoeld, zou zij hare meisjeszelfzucht en hare nukken gemakkelijker overwonnen hebben, en zou de ontmoetting met den zeeofficier, zouden de vleiende woorden van deze maar zeer geringen indruk gemaakt hebben - vooral omdat zij nog in het eerste jaar van haar huwelijk is. Schoon haar gedrag alleen lichtzinnig, niet berispelijk is, blijft zij nu een raadsel. Zij verklaart haar man lief te hebben - maar zij toont eenvoudig, dat zij van liefde niet het minste begrip heeft, dat zij louter uit berekening is getrouwd. Toch wil de auteur dien

[p. 691]

indruk niet maken - zij heeft hare heldin lief, en dat is haar souverein recht, maar het gelukt haar niet deze belangstelling bij de lezers voortdurend op te wekken.

Had zij dit paar voorgesteld, na hun koperen bruloft, had zij den hoogleeraar langzamerhand in den strijd tusschen zijne liefde en zijn wetenschappelijken ijver naar den laatsten doen overhellen, dan zou het incident met den zeeofficier psychologisch veel duidelijker verklaard zijn. Het is jammer van dit talentvol geschrift, want sommige tafereelen: het bal door de officieren te Leiden aangeboden, door man en vrouw bezocht, en niet zonder kennis der plaatselijke omstandigheden geschilderd: het diner door de Wilderincks, aan hunne vrienden gegeven, zouden dan een veel dieperen indruk hebben te weeg gebracht.

W.A. Terwogt, Corrie's Tjisai of Tafereelen uit het leven van een Indischen planter. 2 deelen. Culemborg, Blom en Olivierse, zonder jaartal (1894).

Ver van Leiden, ver van Nederland, is het tooneel der gebeurtenissen van dezen roman eerst op de Oostkust van Sumatra, niet ver van Medan, dan op Soean Lamba, ter Noordwestkust van Borneo. Men ontvangt hier aanstonds den indruk, dat men met geene schepping der fantasie, maar met een zeer getrouw historisch verslag van een moeitevol tabaksplantersleven op Sumatra en Borneo te doen heeft. De zonderlinge titel Carrie's Tjisai is te wijten aan des auteurs ingenomenheid met den naam Corrie, door hem aan zijn held gegeven - en op al de bladzijden der beide deelen met groote volharding herhaald. Daar deze naam veeleer aan eene vrouw, dan aan een man zon moeten gegeven worden, maakt zoowel de titel als de roman door het telkens noemen van Corrie een zeer vreemden indruk. Betrekkelijk is dit echter eene kleinigheid - die men met eenigen goeden wil snel te boven komt.

De auteur zegt in zijn voorbericht, dat zijn verhaal naar historische gegevens is opgesteld, maar niet bestemd is voor kinderen of jonge meisjes. Er is evenwel geene enkele aanstootelijke bladzijde in de beide deelen. De aanstootelijkheid zou kunnen liggen in den toestand der beide hoofdpersonen. De tabaksplanter Corrie leeft buiten echt met eene Japansche huishoudster, Oh Soei San, door hem zijne Tjisai (zijn kleintje) genoemd. In Deli en ter Noordwestkust van Borneo zal dit feit niemand bedenkelijk voorkomen. De heer Terwogt vreesde evenwel, dat de situatie van zijne beide hoofdpersonen aan het Nederlandsch lezerspubliek zou kunnen mishagen, en daarom waarschuwde hij hen vooraf.

Zijn doel is om te doen uitkomen, hoe edel, hoe grootmoedig, hoe onzelfzuchtig eene Japansche jonge vrouw een Nederlandsch jonkman kan liefhebben, als zij samen ver van de beschaafde samenleving te midden der wildernissen en van eene vreemde bevolking lief en leed moeten deelen. Het is hem volkomen gelukt voor Oh Soei San de sympathie zijner lezers te winnen. In het begin van het verhaal is Corrie administrateur eener tabaksonderneming te Soengei Koeda ter kuste van Deli. Het is er vrij eenzaam, zeer zeldzaam komen Europeesche vrienden hem opzoeken, terwijl hij dagen achtereen met koeli's onder den verschroeienden hemel van Oost-Sumatra in de tabaksvelden zwoegt. In zijne woning moet een Chineeschen knecht, Ah Hing, zijne maaltijden bereiden en verdere stoffelijke belangen waarnemen, omdat hij eene inlandsche huishoudster, Adinda, met schande wegens hare ontrouw heeft verjaagd.

De aanleiding tot deze feiten gaf Corrie's misnoegdheid over het gebrek aan intellectueele beschaving bij Adinda. Deze verstond alleen de kunst voor de tafel te zorgen, en in hare ledige oogenblikken op een harmonica te spelen. Zoodra de jonge administrateur haar op het een en ander wees, dat hem belangstelling inboezemde,

[p. 692]

bleek de troostelooze onwetendheid der knappe Adinda. Dan was hij verdrietig opgestaan, haar ruw toevoegende: ‘Pegi per Setan!’ Adinda heeft zich gewroken door ontrouw, en werd onder zeer vernederende omstandigheden uit haar dienst ontslagen.

Daar de huishouding van Corrie onder de administratie van Ah Hing niet bijzonder bloeide, had de eerste bij een bezoek te Singapore een vriend verzocht voor hem naar eene geschikte huishoudster uit te zien. En op zekeren dag komt een tenger Japansch meisje, dat vloeiend Engelsch spreekt, zich bij hem aanmelden. Door haar zorg wordt het huiselijk leven van den administrateur van Soengei Koeda in alle opzichten verhelderd. Zij is de teederste, beminnelijkste en offervaardigste gezellin. Hare deugden, hare zorgen maken Corrie rijk in levensgeluk. Daarenboven zij is moedig als eene leeuwin. De verjaagde Adinda heeft met werkvolk en koelies een moordaanslag op den administrateur beraamd. In den nacht wordt hij door het geschreeuw der amokmakers verrast, snelt naar buiten, en is reeds op het punt door de overmacht te worden afgemaakt, toen welgemikte schoten uit een revolver de hoofdaanvallers en Adinda op de vlucht drijven. Zoo is zijn leven gered door Oh Soei San.

Hoop op geldelijk voordeel doet Corrie een voorstel aannemen, om administrateur te worden eener tabaksonderneming te Soean-Lamba op Noord-Borneo. Vooraf toeven beiden geruimen tijd te Singapore in volle rust - de schoonste episode uit hun erotisch leven. Dan komen al de ellenden van het leven in Noord-Borneo's wildernissen. Maar de moedige Oh Soei San volhardt trots alle tegenspoeden en ontberingen - zij vertraagt geen oogenblik in toewijding en offervaardigheid. Ten slotte bezwijkt Corrie tengevolge van het moordend klimaat, en brengt eene gevaarlijke ziekte hem op den oever van den dood. De eenige weg tot herstel is terugkeeren naar Europa. Met een bloedend hart beweegt Oh Soei San hem haar te verlaten - zij neemt te Singapore afscheid van hem - en sterft van weemoed in hare verlatenheid.

Het is de vraag of dit slot ook uit de werkelijkheid is gegrepen, en waarom er zulke groote bezwaren verbonden waren, aan eene schikking, waardoor de beschaafde Japansche, die zoo goed Engelsch spreekt, haar lijdenden vriend zou kunnen blijven verzorgen op zijne reis naar Europa. Ook de samenstelling van den roman als zoodanig laat te wenschen over, daar vele ondergeschikte personen - zooals de Engelsche adminstrateur Blouns op Soean-Lamba - zonder eenig gevaar zouden kunnen gemist worden. Maar juist door deze niet kunstig geschikte opeenvolging der gebeurtenissen wint het werk aan historische waarde. Overal treft de eenvoud, de waarheid der voorstelling, soms ook de talentvolle schildering van het leven te Deli, te Singapore en op Noord-Borneo. In het tweed deel wordt een tocht met een groote roeiboot van Soean-Lamba naar Sandakan door de breede, maar ondiepe soengei en over een ruime zeebaai behandeld met zooveel aangrijpende realiteit in de schildering, dat het niet gemakkelijk zal gaan deze voortreffelijke bladzijden te vergeten. De toon van den auteur is voortdurend episch. Gesprekken komen hoogst zeldzaam voor. Het verhaal wint daardoor in ernst en waarheid, maar mist de aantrekkelijke levendigheid eener dramatische voorstelling.

Corrie's Tjisai boeit van de eerste tot de laatste bladzijden. Voor duizenden onzer landgenooten, die bloedverwanten naar Sumatra's Oostkust of Borneo zagen vertrekken, is dit boek van het hoogste belang. Hier wordt op de helderste wijze aangetoond, hoe het leven der Nederlandsche tabaksplanters is ingericht, hoe zij arbeidden, welk leed hun dreigt, welk lief hen wacht. In den rij onzer Oost-Indische novellisten komt nu met volle recht eene plaats toe aan den heer W.A. Terwogt.