Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 3

[p. 105]

Uit de studeercel der redactie.

Het jaar 1892 behoort tot de geschiedenis.

Laat het vele liefelijke herinneringen na? Is het rijk aan groote gebeurtenissen geweest? Zal men zich later het merkwaardige jaar 1892 dikwijls herinneren? Waarschijnlijk niet. Er heerschte vrede in Europa, schoon er voortdurend van oorlog gedroomd werd. Toch woedde er felle krijg. De guerilla-oorlog van anarchisten en sociaal-democraten tegen de maatschappelijke orde en het staatswezen bracht ieder oogenblik de gemoederen in beweging. De beruchtste naam van 1892 is zonder twijfel die van Ravachol. Euveldaden door ontploffing van dynamiet deden zich gedurig voor. Daartegenover stonden de pogingen van menschenvrienden, om lijdenden en mingegoeden bij te staan, zoo voortreffelijk in het praktische Engeland toegepast. De Generaal Booth en zijn Heilsleger bleven voortdurend de belangstelling boeien. Minder rumoerig, nobeler en waardiger, wijdden ernstige mannen zich aan wat zij ‘Toynbee-werk’ noemen - eene poging van liefderijke toenadering der bevoorrechte tot de ontberende klassen.

Voor Nederland kenmerkte zich het jaar 1892 door verbetering in het belastingswezen - (Wet van den 27 September 1892, Stbl. n^o. 223, op de Vermogensbelasting) - en eenige groote plannen: Droogmaking van een groot deel der Zuiderzee, uitbreiding van het Kiesrecht. In de Noordelijke provinciën liet het bezoek onzer beide Koninginnen een allerweldadigsten indruk achter. De stugste en stoerste Friezen ontblootten eerbiedig het hoofd, waar onze jonge Koningin verscheen! Leeuwarden en Groningen, in vollen feestdos, waren opgetogen door zooveel bekoorlijkheid, gepaard aan de majesteit van zulk een doorluchtigen naam.

Even als in vorige jaren hield men in de hoofdstad en in de residentie zich bezig met tentoonstellingen. In Scheveningen haalden de liefhebbers van sport hun hart op, te Amsterdam vloeiden de vrienden van boeken en illustratiën te zaam. Ook in den vreemde lokten de Columbusfeesten te Genua en het groote Landjuweel - trouwe kopie van het laatste groote Landjuweel van 1562 - te Andwerpen duizenden van bezoekers.

Naast deze uiterlijke teekenen van leven en levenslust, kenmerkte zich het jaar 1892 door sommige eigenaardige verschijnselen uit het geestelijke leven. Er kwam zoo het een en ander in de mode. Modeartikelen waren: oud-romantische dweperijen, nieuwe vereering der mystiek, vijandige antipathie tegen realisme en naturalisme. Gelukkig is het eene quaestie van mode. In den grond van de zaak geldt het hier alleen eene oprakeling van die oude motieven, welke het langst vergeten zijn geweest. Het realistisch-naturalistisch grondaccoord dezer eeuw heeft nu lang genoeg geklonken tusschen al het rumoer der twistende partijen. Men wendt zich nu in de lyriek tot symbolisme en klinkklank, in het drama tot didactiek en bespiegeling, in den roman tot magie, mystiek en hypnotisme. Het is alsof men zeide: ‘Wij hebben nu lang genoeg hooge kachelpijpen gedragen, het is noodig nu de breedgerande hoeden onzer vaderen weer op te zetten.’ Enkelen tooiden zich weldra met vilten hoeden van

[p. 106]

Tyroler of ander model, maar zij, die in de gewone beschaafde wereld fatsoenlijk voor den dag wilden komen, droegen nog altijd le chapeau haut de forme.

Een eigenaardigen indruk maakte de verschijning van een enkel boek: La Débâcle van Zola. Met groote beslistheid had men beweerd, dat auteurs als Balzac, de beide Goncourts, Camille Lemonnier (eerste periode), Zola, Hennique, Paul Alexis en Guy de Maupassant, tot eene afgesloten periode behoorden - en door la Débâcle toonde de man, die den term naturalisme in de mode bracht, dat les gens qu'on tuait se portaient très bien. Toch schijnt er wel een gevaar in het volgen der nieuwe mode te schuilen. De mystiek in de kunst leidt tot de mystiek in het leven. Generaal Booth heeft bij zijne groote campagne tegen Darkest England voor een zeer belangrijk deel op de exploitatie der mystiek gerekend. Het wonderlijke, het schijnbaar onverklaarbare, oefent op nieuw grooten invloed, en handige kwakzalvers verschijnen in bonte kostumen, om de eeuwige waarheid van de les: mundus vult decipi helder te doen uitkomen.

In Nederland heerschte maanden aan maanden eene comische belangstelling voor Sequah-Davenport, en hielp het geen zier of ernstige stemmen waarschuwden tegen dergelijke hansworstenolie - de wonderen van Sequah schenen die van Pastoor Kneipp en van Lourdes nog te overtreffen. Intusschen is dit alles de herhaling van vroegere ziekteverschijnselen, en zal men het jaar 1892 niet de eer mogen toekennen in dit opzicht oorspronkelijk te zijn geweest.

Weemoedig is het altijd bij het afsluiten van den jaarkring te bedenken, dat de dood zoovele offers geeischt heeft. De lijst der dooden is lang. Nederland verloor: Johannes Baptist Rietstap (1828-1892), den bekenden heraldicus, die zijn naam vestigde door zijn Armorial général (1861-1883); P.H. Witkamp (1816-1892), den geograaf, die een voortreffelijk Handboek der Aardrijkskunde (1844) voltooide; M.L. van Deventer (1856-1892), die zich verdienstelijk maakte door de uitgaaf der Gedenkschriften van Johan van Oldenbarnevelt; Mr. J. de Wal, oud-hoogleeraar te Leiden, (1816-1892); Dr. D. Harting, (1817-1892) predikant te Enkhuizen, schrijver van een Woordenboek op het Nieuwe Testament; Willem Jan Baron d'Ablaing van Giesenburg, die het Wapenboek der Ridders van de Duitsche orde der Balije van Utrecht (1871) schreef; Johannes Christiaan d'Arnaud Gerkens (1823-1892), een uitmuntend teekenaar en nog beter onderwijzer in het teekenen; Dr. Julius Christiaan van Deventer, den zwager, aan wien Busken Huet zulke boeiende brieven schreef, en die zelf door zijne vertaling van classieke auteurs, met name van Terentius, zich naam maakte; Charles Eduard Taurel, een kunsthistoricus en graveur van onbetwistbare verdienste; Mr. Jacob Dirks, jaren lang lid van de Tweede Kamer, maar vooral werkzaam op het terrein van numismatiek en oudheidkunde; Jhr. C.A. van Sypensteyn, den vriendelijken, humanen historicus, die zoo gaarne oude Haagsche historietjes vertelde uit de 17^de eeuw, en er ook inderdaad den slag van had dit aardig te doen; Jan Willem van Borselen, onzen geliefden landschapschilder, en J.H. Hooyer, redacteur van den Gids, auteur van smaakvolle novellen.

Nog is de doodenlijst niet gesloten, nog dienen twee namen genoemd, die

[p. 107]

door geheel Nederland geëerd en gewaardeerd werden: Dr. Matthias de Vries en Mr. C.W. Opzoomer. De algemeene deelneming bij het overlijden van deze beide uitgelezen mannen staafde ons overblijvenden met diepen weemoed, hoe hoog ze geëerd werden gedurende hun leven.

Buiten ons vaderland werden in 1892 eveneens groote verliezen geleden. In Frankrijk stierven: Albert Wolff, een Duitscher, die als Heine zich in een Parijzenaar had omgezet, en groote autoriteit bezat in den Figaro; Jean Louis Armand de Quatrefages, een der vermaardste zoölogen van onze eeuw, die vooral door een zeer geestig boek de algemeene belangstelling won: Charles Darwin et ses précurseurs français (1870); Jean Pierre Edmond Jurien de la Gravière, een zeeman, maar ook een auteur van den eersten rang, zooals hij het nog met zijn laatste boek: Les Anglais et les Hollandais dans les mers polaires et dans la mer des Indes (1890) duidelijk bewees; Camille Rousset, lid der Académie française, een uitmuntend geschiedschrijver; Ernest Renan, wiens geest ook na zijn verscheiden zal heerschen jaren en jaren; Xavier Marmier, een lid der Académie française, die voortreffelijke reisschetsen schreef, en in 1844 een boek over ons vaderland in het licht gaf: Lettres sur la Hollande; eindelijk John Lemoinne, de hooggewaardeerde medewerker van het Journal des Débats en de Revue des deux Mondes.

In België betreurde men den dood van den Luikschen hoogleeraar de Laveleye, een staatsekonoom van den eersten rang, al had hij maar alleen La question monétaire (1881) geschreven, een man, die groote vergaderingen talentvol wist te leiden, met uitzondering alleen van het zonderlinge anti-prostitutie-Congres in den Haag omstreeks 1881 of 1882; tevens overleed Alfred Emilien Graaf de Nieuwerkerke, aan wien onze residentie haar ruiterstandbeeld van den Zwijger dankt; en Alfred Michiels, de schrijve eener beroemde Historie de la peinture flamande (1845-'47 en 1865).

In Duitschland telt men onder de dooden van 1892: Dr. Bernhardt ten Brink, een Amsterdammer, die als hoogleeraar in de Engelsche philologie te Straatsburg werkzaam was; voorts Franz von Löher, de bekende historicus, die eene bijzondere aandacht wijdde aan Jacoba van Beieren; Ferdinand Martin von Bodenstedt, die door een bundeltje Oostersche gedichten onder den schuilnaam Mirza Schaffy zich een Europeeschen naam won; Friedrich von Hellwald, den bekenden geograaf, en Wilhelm Maurenbrecher, die in 1880 het eerste deel zijner Geschichte der Katholischen Reformation schreef.

De Engelschen verloren hun geschiedschrijver Eduard Augustus Freeman, auteur eener History of the Norman conquest of England (1867-1879), hun romanschrijver Thomas Adolph Troloppe en hun poete laureate Alfred Tennyson, die in populariteit de beide anderen ver overtrof.

Tegenover deze groote en gewichtige verliezen zou het misschien als tegenwicht kunnen gelden, dat in 1892 een aantal wetenschappelijke en letterkundige geschriften het licht zagen als vrucht van de werkzaamheid dergenen, die gespaard bleven. Onder de belangrijkste rangschik ik: het voltooide Etymologische Woordenboek onzer taal van Dr. Johann Franck, hoogleeraar te Bonn,

[p. 108]

vier afleveringen van het Woordenboek door de tegenwoordige Redactie, het vervolg van het Middelnederlandsch Woordenboek van Dr. J. Verdam, eene rede over De(n) ontwikkelingsgang der Germaansche mythologie, door Dr. B. Symons, het doorwrochte boek over Maerlant's Werken als spiegel der 13e eeuw van Dr. Jan te Winkel, de studie van Dr. P.J. Cosijn over den Beowulf, het Engelsche boek van Prof. J.J.M. de Groot; The religious system of China, voorts nog De Geschiedenis des Nederlandschen Volks van Dr. P.J. Blok, De ondergang van het Banjermassinsche Rijk door E.B. Kielstra, het boek over Langendijk door Dr. C.H.Ph. Meijer, het opstel over Toynbee-werk door Mr. W. van der Vlugt, den Catalogus der Leidsche Handschriften in het Javaansch en Madoereesch door Dr. A. Vreede, Geschiedkundige opstellen van Mr. W.H. de Beaufort, de uitgaaf van Arnold Geulinck's wijsgeerige werken door Dr. J.P.N. Land, Worp's uitgaaf van Huygen's werken (2 deelen) en zijne studie over Seneca, Quack's Beelden en groepen, Dr. W.P.C. Knuttels' Catalogus der Haagsche Pamfletten ter Kon. Boekerij; Dr. J.J. Hartman's Allocutio de Matthia de Vries; Dr. H.E. Moltzer's rede over hetzelfde onderwerp en Arnold Ising's boek over de beide Kamers der Staten-Generaal, herinneringen van 1856 tot 1886.

Het blijkt hieruit, dat 1892 zeer vruchtbaar is geweest in wetenschappelijken arbeid. Hebben de letterkundige kunstenaars met even groote vlijt gewerkt? Wat roman en novelle aangaat verschenen afzonderlijke uitgaven van twee reeds bekende geschriften van Louis Couperus: Noodlot en Extase; evenzoo twee afzonderlijke uitgaven van reeds uitgekomen novellen van Virginie Loveling: Idonia en Een dure Eed. Er kwam een novellen-boek van Jo van Sloten, onder den titel Levenstinten en een van Frits Lapidoth, onder den titel: Portretten en Landschappen. Van Emants werden ook twee werken herdrukt, inzonderheid de novelle Argwaan, die bij hare eerste verschijning in ons maandschrift zeer de aandacht had geboeid. Van Maurits Smit (pseudoniem) verscheen de geestige novelle: Oom Sam - en van Maurits tout court een meesterlijke Indische roman: ‘Ups’ en ‘Downs’ uit het Indische leven.

Historisch-litteraire bijdragen gaven Nicolaas Beets en Dr. Byvanck. Nieuwe poëzie verscheen in den completen bundel van Hélène Swarth, en in de Nieuwe Gedichten van P.A.M. Boele van Hensbroek. Nieuwe drama's gaven Emants, M. Constant en Van Nouhuys, onder de titels: Hij, Lotos, Het Goudvischje. Populaire-wijsgeerig trokken de Ethische fragmenten van Ritter zeer de aandacht. Hierbij dienen nog vrij wat andere uitgaven vermeld te worden, die nauwelijks het licht hebben gezien, en eerst in 1893 zullen worden beoordeeld.

Summa summarum - zegt Brero - is er reden tot tevredenheid over de letterkundige bedrijvigheid onzer landgenooten in den afgeloopen jaarkring. Er bestaat gegronde hoop, dat er in den nieuwen niet minder zal worden geproduceerd.