Droom en Daad. Jaargang 4

[p. 319]

Een stilleven
door N. Posthumus Meyjesaant.

EEN schilderij vinden wij in ons Rijksmuseum van een Fransche schilderes: een vruchtenstilleven dat wij hier afgebeeld zien. Louyse Moillon is zeer weinig bekend, zij leefde in de zeventiende eeuw, en schilderde vruchten en bloemen, in die fijne, gedetailleerde wijze, die wij in onze Hollandsche stillevens van bloemen en vruchten ook telkens waarnemen. Daarom doet ook dit schilderij niet vreemd in ons Rijksmuseum, integendeel, de stille atmosfeer die het ademt, de ingehouden kleur, en de liefde tot het ‘ding’, zijn immers zeer geliefd in onze rijke zeventiende eeuwsche schildersschool? Maar al vindt dit kunstwerk zijn plaats bij ons, Hollandsch is het toch niet. De Hollandsche kunstenaar is toch altijd meer degene, die eenheid zoekt; zelfs in zijn waarneming van het detail, is het detail nooit hoofdzaak. In een volgende bijlage hopen wij een stilleven te geven dat juist deze eigenschap zoo sterk heeft. Er is bij onze meester een zoo sterk begrip van compositie, het stilleven verhoudt zich tot de ruimte in een zoo zuivere verhouding, dat het ons als de allernatuurlijkste zaak voorkomt dat alles zoo ligt als het ligt! En juist in dit natuurlijke, in dezen eenvoud schuilt de grootheid. Later in de 17de eeuw, wanneer de weelde steeds toeneemt, is ook in het stilleven een vermeerdering van voorwerpen gekomen die dan lang niet altijd gunstig werkt.

Louyse Moillon geeft ons haar vruchten in oud-porcelein, haar artichokken op een tinnen bord, en enkele bokalen. Zij schikt haar stilleven bedacht, de drie bokalen, alle verschillend van vorm en kleur en lijn, vormen de verticale werkingen tegenover de horizontale der borden en schalen. De diagonaalwerking is typeerend. Bijna in alle zeventiende eeuwsche stillevens vindt men die terug. De bokalen vormen een driehoek in de schikking van de voorwerpen, en zijn in de kleur ook zoo gehouden dat daardoor harmonie ontstaat. De grijzige tonen van de voorste links, tegenover de donkergroene achterste flonkering van kristal is zeer zuiver gevoeld. Dit glas raakt bijna den bovenkant van het schilderij, en daar het in gedempten toon gehouden is, komt het als uit den achtergrond opdoemen. Tusschen deze twee in toon staat het derde glas aan den anderen kant. Grijs, groen met parelend lichteffect, een fijn kristal, het vocht in klaarheid doorschijnend, is dit het meest gevoelige van het geheele schilderij. De schikking van de borden is weer diagonaalsgewijze en wordt afgesloten door de twee voorste welke met den tafelrand

[p. 320]

een, in het geheel knappe schikking vormen. Mes, brood, kop met aardbeien, zijn tusschen de vlakken schotels een weer even oploopende lijn die er ook weer op wijst hoe wel overwogen deze kunstenares haar weg gaat in haar schikking.

En tòch vraagt men zich af, is niet onder dit alles de eenheid verloren gegaan? Is er niet toch een gemis aan atmosfeer in dit stilleven? Ten slotte is toch ieder ding daar in zijn isolement, en zingt te veel een eigen stem. Maar de stem is zuiver! Met een innig doordringen in de stof zijn het porcelein, de kersen, het mes, de houten tafel geschilderd. Een Fransch aanvoelen van teere kleureffecten, naar het decoratieve overhellend. Zie de verschillen in eerste bord links, tinnen bord met den donkeren ondergrond en lichtende vruchten, het achterste bord in stilleren toon zonder deze contrasten.

Louyse Moillon is een kunstenares die de fijne observatie verstaat, dit bewijzen nog beter enkele schilderijen in Grenoble, maar ook ons bezit in het Rijksmuseum toont hoe de eenvoudige dingen, door een kunstenaarshand omgewerkt worden tot een geheel, dat boven de werkelijkheid uit gaat, en een verheugenis voor alle tijden worden kan.