Droom en Daad. Jaargang 4

[p. 281]

Zestien jaar
door Geertruida Carelsen

KORT na mijn zestienden verjaardag gebeurde er iets, dat een diepen indruk op mij maakte, en dientengevolge een grooten invloed had op mijn gedrag in den loop van de paar volgende jaren. 't Was een heel dood-eenvoudig gebeuren.

Een heer van middelbaren leeftijd, die mijn vader kwam spreken, en wien ik toevallig de deur opendeed, lichtte zijn hoed op, en begrijpend dat ik een dochter van den huize was, sprak hij mij aan als ‘jonge dame.’

Als ik er aan terugdenk, voel ik nog, eenige seconden, de intense gewaarwording van dat oogenblik.

Nu zeg ik hier dadelijk, dat het niet de persoon van den bezoeker zelf was, die mij zoo onvergetelijk is gebleven. Zijn naam ben ik vergeten; zijn gezicht kan ik mij niet meer voorstellen; wat hij bij ons aan huis kwam doen, heb ik nooit onderzocht. Ik heb hem later nooit teruggezien, of iets omtrent hem vernomen, en ben daar ook nooit verlangend naar geweest.

Wat mij in dat moment had aangegrepen, ja ontroerd, was zuiver en alleen het feit: dat een heer, - en het was in houding en bewegingen en spreektoon echt een heer - mij, opgeschoten bakvisch, had betiteld op een wijze, die toonde dat hij mij voor een volwassen jonge dame aanzag.

Zonderling, dat die kleine, laag-bij-de-grondsche ervaring mij zoo pakte; dat zij dagen lang niet uit mijn gedachten was, en telkens weer opdoemde om uit een nieuw gezichtspunt bekeken te worden....

Of eigenlijk, neen, zoo heel zonderling was dit niet. Want het hing samen met mijn geheele ontwikkeling.

Meermalen had mij in den laatsten tijd, van de zijde mijner moeder zoowel als van anderen, de welgemeende waarschuwing toegeklonken:

‘Je bent nog zoo'n echte bakvisch; je dient nu toch zoetjes aan een jonge dame te worden!’

Ik begreep heel goed wat dit beteeekende. Ik voelde duidelijk welke soort van verandering er in deze woorden van mij werd geëischt. Ik gaf toe dat daarin een deel waarheid stak; maar ik was nog in het geheel niet bereid, aan den mij gestelden eisch toe te geven. En ik was mij bewust dat die tegenzin niet

[p. 282]

kwam uit een slechte bron. Niet b.v. uit zelfzucht. Als het gold iemand uit mijn omgeving een genoegen te doen of een verdriet te besparen, dan was ik daartoe doorgaans gereedelijk te vinden; maar ik behield mij graag het recht voor, daarover zelve, naar mijn beste weten te beslissen; niet te buigen voor de uitspraak dat iets ‘hoort’ of ‘niet hoort’. Voor de stem van het ‘hooren’ was ik zooveel mogelijk doof. Aan het bakvisch-zijn was in mijn ziel de beoefening van eigen gezond oordeel verbonden, aan het jonge-dame-worden de dienst der conventie.

Tot dusver hadden mijn ouders die vrije oordeel-oefeningen steeds aangemoedigd, dikwijls toegejuicht. Dat zij mij in den laatsten tijd meer en meer achting voor conventie trachtten in te boezemen, deed mij ernstiger over de zaak nadenken. Soms vroeg ik mij zelf af, of ik verkeerd deed, den dienst van het ‘hooren’ zoo te minachten; maar telkens kwam ik tot de conclusie, dat daaraan blindelings te gehoorzamen, een geestelijke achteruitgang voor mij wezen zou. ‘Goed voor een kuddedier!’ zei ik binnensmonds. Of: ‘Opgeplakte mooiigheid, om naar buiten toe een fijn effect te maken!’ Alleen voor wat blijkbaar van binnen uit eigen karakter komt had ik eerbied. Ik wenschte aan die uiterlijke effectjagerij te ontkomen, zag daarvan alleen de egoïstische zij, en verklaarde, aan ieder die luisteren wou, dat ik in mode, maatschappelijke vormen en al wat daarmee samenhangt, evenals in gewichtiger dingen, alleen vragen zou naar de uitspraak van mijn eigen eerlijke, innerlijke ingeving.

Zoo stond het met mij, toen die vreemde bezoeker plotseling, waarschijnlijk geheel onwillekeurig, door zijn paar minuten van hoffelijk tegemoet treden, mijn gedachtengang op dit punt in nieuwe richting stuurde.

Een beschaafd man had mij in allen ernst begroet en toegesproken zooals hij dat iedere volwassen jonge dame zou gedaan hebben. Had ik dus heusch al iets jonge-dame-achtigs over mij, - ik die er zoo prat op was, nog een eerlijke bakvisch te zijn?

Maar was jonge-dames-achtigheid dan een schande? Was het niet veeleer een onbewust blijk van het voorrecht, te zijn opgegroeid in beschaafd familieleven?

En ik begon na te denken over dat voorrecht en over den zin van ‘beschaving’.

Wat ‘manieren’, zegge lichamelijke zelfbeheersching, betreft, daarvan had ik mij gelukkig reeds lang het noodigste tot gewoonte gemaakt. Ongemerkt

[p. 283]

en zonder veel tegenstand, had ik mij in dit opzicht laten leiden door de beste voorbeelden rondom mij, reeds vroeg inziende, dat goede smaak gaat boven ruwheid, plompheid en ‘ongemanierdheid’.

Wat mijn tegenstand prikkelde was: dwang tot ‘beleefdheid’. Ik was van nature den meesten menschen, met wie ik in aanraking kwam, wèlgezind. Ik wou gaarne goed jegens hen zijn, en hulpvaardig en vriendelijk; maar niet ‘beleefd’, zegge in voorgeschreven vormen. Als ik deze en gene vlotte spreekster, b.v. bij een felicitatie, allerlei liefs hoorde zeggen in door beschaafd gebruik geijkte frasen, dan lachte ik ze in mijn hart uit en, profiteerend van mijn bakvisch-leeftijd, deed ik er het zwijgen toe. Beter niets dan zoo iets papegaai-achtigs, dacht ik dan; maar tegelijk kwam een vaag vermoeden in mij op, dat ik, eenmaal een jonge dame geworden, ook soms tot die papegaaiachtigheid zou moeten vervallen.

Het ergste vocht ik, inwendig, en af en toe ook wel met luider stemme, tegen de Mode. In de eerste plaats wat kleeding betreft. Dat wij verplicht zouden zijn, kleeren te dragen naar het model zooals ze twee jaar geleden te Parijs of Londen in gebruik waren gekomen en één jaar later naar Amsterdam en Den Haag afgezakt; en dan allemaal hetzelfde, dat vond ik kortaf: mal. ‘De Mode is je bête noire!’ placht mijn moeder te plagen.

Een ander vroeg, hoe of ik dàn, onafhankelijk van mode, mijn kleeding wenschte te dragen. En daar wist ik niet zoo precies een afdoend antwoord op te geven.

Eindelijk deed iemand mij den grooten dienst: eens kalmweg met mij te bespreken: wáárin eigenlijk die geheimzinnige macht Mode, niet alleen in kleeding, maar in alle andere dingen, bestaat.

Voor een deel, - zoo leerde ik bij die gelegenheid inzien, - wortelt haar wezen in de zeer menschelijke zucht naar afwisseling. Men wil telkens iets nieuws. ‘Dat houdt er het leven in.’ Altijd-door hetzelfde zou ‘vervelend’ worden: zou dat woord niet samenhangen met: ‘ergens te veel van krijgen’? Van dit in de menschelijke zielsbehoeften wortelend verschijnsel profiteeren nu, op ieder gebied, de deskundigen in verschillende producties, die, met langer of korter tusschenpoozen, iets nieuws opwerpen, voortbrengen, aanbevelen. Om er succes aan te beleven, beginnen zij met het te presenteeren aan het invloedrijkste deel van het publiek. Vroeger was dat aan de hoven te vinden; thans is het verdeeld over verschillende kringen, naar den aard van het stoffelijke of geestelijke artikel, dat aan de markt gebracht wordt. Het is er om te doen, het koopkrachtige publiek er voor te winnen, liefst op

[p. 284]

de hoogste sporten van de maatschappelijke ladder. Is het daar in genade aangenomen, dan zakt het van zelf deze ladder wel af. Al naar onze sociale positie komen wij wat vroeger of wat later aan de beurt. Wel, dan staat het aan ons, het te accepteeren of het te laten voorbijgaan. In den regel zal 't het best zijn, er een compromis mee te sluiten: met den tijd mee te gaan en nochtans geen afstand te doen van ons eigen karakter, onzen persoonlijken smaak....

Het was mij een ontspanning, mijn ‘bête noire’ eens op deze wijze tot in haar hol gerelanceerd te hebben.

Werkelijk leerde ik van dien tijd af een compromis met haar te sluiten, al naardat het noodig was, op verschillend terrein. Ook op dat van maatschappelijke vormen. Maar het heeft lang geduurd, eer ik den bakvisch-aard en het bakvisch-gedrag had afgelegd.

Eerlijk gezegd is daarvan altijd iets in mij overgebleven; en daarom schrijf ik zoo graag voor Droom en Daad.