Droom en Daad. Jaargang 4

[p. 258]

Zijn taak
door Rie van Helden

WE maakten kennis toen we naast elkaar stonden te kijken naar twee vechtende jongens, die rollend over de straatsteenen en omringd door ontelbare schreeuwend aanmoedigende makkers, vol vuur op elkander lostimmerden. De één overtrof den ander verre in lengte en kracht en mijn rechtvaardigheidsgevoel begon in opstand te komen. Juist wilde ik tusschenbeiden treden, toen de oude man naast me naar voren trad, in iedere hand den kraag van een vechtend jongetje nam en ze overeind sjorde.

‘Ziezoo, kwaje rakkers, nou is 't uit’, kraakte zijn oudemannetjesstem.

Verschrikt keken de strijders naar den vredestichter, maar toen ze inplaats van den instinctmatig verwachten politieagent slechts een klein, oud mannetje zagen, verdween hun vrees op slag en dadelijk stemden ze met het koor der toeschouwers in:

‘Bemoeial....! Ouwe gek....! Steekneus....!’ en natuurlijk het scheldwoord, dat geen enkele Rotterdamsche straatjongen ooit vergeet: ‘Rotvent!’ Boos keerde het oudje zich om en brommend wilde hij weggaan, zich niet opgewassen voelend tegen die bende joelende sprinkhanen. Maar ik kon het niet over m'n hart verkrijgen, dezen miskenden vredesengel zoo te laten vertrekken en voegde hem vergoelijkend toe:

‘Och, ze meenen het zoo kwaad niet en het voornaamste heeft u toch bereikt; ze zijn hun geheele vechtpartij vergeten. Dankbaar voor het beetje waardeering, tikte hij aan z'n sjofele petje en wandelde, belust op een praatje, met me mee.

Ja, juffrouw, maar 't is toch geen doen voor zulke kwaje rakkers, zulke snotneuzen, om een ouwe man als ik zoo te behandele. Meelije heb ik met d'r kleere, waar d'r ouwers hard voor motte werreke. En zullie....? Zullie legge d'r mee op de straat te dweile.... En wat krijg ie voor dank....? Niks, niks as scheldwoorden.’

Ik knikte toestemmend. Van zijn standpunt had de man gelijk en je mag van iemand op dien leeftijd niet verwachten, dat hij zich het geval van een paar tienjarige menschjes, die het oneens zijn, kan indenken. Maar ik ben nog lang geen tachtig en geen zeventig ook, nog op geen stukken na en ik kan me best voorstellen, dat twee Hollandsche jongens, een strijd voerend,

[p. 259]

waar hun schooljongenseer of het bezit van een knikker mee gemoeid is, als dat gevecht plotseling wordt verbroken, niet door een pootigen diender, maar door een ongevaarlijk oud mannetje met grijs haar, niet hun pet afnemen en beleefd voor de bemoeiingen dankzeggen, ook al hebben ze op school een schrift vol geschreven met: ‘Hebt eerbied voor den ouderdom’. Maar om toch ook iets te beweren zei ik: ‘Ach ja, ondank is 's werelds loon.’ Nu was het de beurt van mijn metgezel heftig te knikken. Blijkbaar had hij op dit punt bittere ervaringen, maar ik voelde, dat het gesprek den pessimistischen kant zou opgaan en afleidend vroeg ik:

‘Is u vroeger wel kinderen gewend geweest?’

‘Kinderen gewoon....! Nou of ik. Zelf heb ik d'r tien gehad, nou al allemaal groot en getrouwd en zelf alweer kinderen. 'k Woon nou bij me dochter in...., 'n goeie meid en 'n brave man hêt ze en die hebben ook twee spruiten. Hij is schoenmaker van ze vak, net as ik gewees ben.... nou nie meer.... zoo'n enkel keertje hellep ik me schoonzoon nog wel is, as 't ie 't druk heef, maar ik ben eigenlijk te oud om nog 'n goeie zool of 'n net stukkie op te zette. Ja, ja, 'k wor oud. Me vrou is al lang geleje gestorreve en twee kinderen ook, maar de rest is nog in leve en allemaal gezond hoor...., brave kinderen, beste kinderen.... nooit niks geen verdriet van gehad.’

Hij verschoof zijn gelapte hoofddeksel en z'n oogen glansden me achter de brilleglazen tevreden toe.

Ik kreeg van binnen een warm gevoel. Het doet altijd goed naast een tevreden menschenkind te loopen, want die zijn spaarzaam gezaaid.

‘En nu maakt u zeker een morgenwandelingetje, terwijl uw dochter de kamer doet’, vischte ik, me de situatie indenkend.

‘Ja, ja, 's morgens zijn ze me het liefst kwijt, dan heeft het vrouwvolk het te druk, maar 's middags ben ik ook altijd van de vloer, want ik zit eigenlijk de heele dag in de bibeloteek, daar heb ik zoo sinds jare me vaste plaassie.’

‘In de leeszaal?’ vroeg ik me bezinnend, ‘o, maar dan heb ik u wel eens zien zitten, achteraan in den hoek.’

‘Juist’, knikte hij glunder.

‘Maar.... e.... leest u dan zooveel?’

‘Ja, dat ga wel, maar ik kan het niet erg vlug, het gaat langzaam, dat begrijp ie wel, me ooge worre slecht.... en ik heb het vroeger weinig gedaan, altijd te druk in de schoenmakerij.’

‘Nou, maar u kunt nu uw hart ophalen. Zeker leest u boeken van Van Lennep of Justus van Maurik?’

[p. 260]

‘Nee, die ken ik nie, ik hou erg veel van vlinders en bloemetjes en zoo en daar lees ik van.’

‘Zoo’, zei ik een weinig verbaasd, ‘dat is interessant.’

Graag had ik iets naders over zijn leespartij vernomen, maar we stonden vlak voor de bibliotheek en ik had me al schandelijk verlaat, dus groette ik hem vlug en wenschte hem het beste.

Hij knikte vriendelijk. ‘Dag juf’, en op m'n schoenen wijzend, ‘as u soms te repareere hêt, mot u het maar late wete, prompte bediening en niet duur hoor!’ En toen ik al een eindje weg was, riep hij nog: ‘Wagenstraat 16!’ En langzaam beklom hij het breede, hooge bordes, bij elke trede voorzichtig een stram been opheffend.

In den loop van den dag vergat ik de geheele ontmoeting, maar een week later moest ik in de leeszaal iets opzoeken en zette me even aan één van de lange tafels, waaraan slechts ijverig lezende en studeerende menschen gezeten waren. Toen ik het gezochte gevonden had, keek ik rond en nam de rest van het publiek eens op. 't Waren meest jongelui, hard blokkend boven stapels boeken, die een visioen van griezelige examens en onverbiddelijke examinatoren opwekten. Opeens ontdekte ik naast een gapenden student een kaal hoofd met een grijs plukje haar.

‘Wacht, m'n vriend, de schoenmaker.’

Aandachtig door het brilletje turend, woord voor woord bijwijzend met den vinger, zat hij daar, gebogen over een wonderlijk dik foliant. Het blauwe boezeroen slechts weg gedacht en je zou zweren, dat daar een oude, geleerde professor zat. Een poosje keek ik nieuwsgierig naar hem. Geen oogenblik zelfs zag hij op en langzaam, heel langzaam verschoof de vinger; 't was of hij ieder woord eerst spelde, voordat zijn bewegende lippen het lazen. Met stijgende verbazing bedacht ik, hoelang de man er over gedaan moest hebben, eer hij zóóver in het boek gevorderd was. Zeker driekwart had hij ervan gelezen en stellig was het vijf, zeshonderd bladzijden dik. Op 't laatst hield ik het niet langer uit en naar hem toegaand, tikte ik hem zacht op den schouder. Verstrooid keek hij op en glimlachte me toen herkennend toe.

Fluisterend, om niemand te storen, vroeg ik:

‘Is dit het boek over de bloemetjes en vlinders?’

Hij knikte: ‘Ja, ja, 'n mooi boek.’

‘Je zult er toch zeker wel lang over doen, 't is 'n heele kluif dunkt me.’

‘Ja, och, ik kan 't niet zoo gauw. Meer dan twee bladzijden op een dag krijg ik gewoonlijk nie af, dus 'n jaartje heb ik wel noodig.’

[p. 261]

‘Een jaar....?.... mag ik eens kijken?’

Ik bladerde het geweldige werk eens door. 't Was een boek over natuurlijke historie. 't Leek me erg wetenschappelijk en 'n beetje ouderwetsch; geschreven door een paar onbekende proffen. ‘'t Zou wel taai zijn.’ En m'n bewondering voor den leeslust en de volharding van het schoenmakertje steeg.

Waarvan zou de man, die zijn heele leven in een dompig stadsschoenmakerijtje had doorgebracht, die liefde voor de natuur hebben? Mogelijk had hij voor zijn venster een geranium en een varenplantje staan, maar kapelletjes zouden er wel niet in zijn werkplaats hebben rondgefladderd.

Plotseling ontdekte ik op het titelblad, met kleine letters gedrukt: ‘Deel IV’. Verschrikt wees ik er naar.

‘Het vierde deel....? Bent u daarmee begonnen? U heeft toch zeker.... niet....?’

‘Ja, ja’, mompelde hij, goedig lachend, ‘ja, die heb ik al uit...., maar.... e.... 'n paar jaartjes heeft het wel geduurd.’

Ontdaan schoof ik hem het boek weer toe en, heel zacht, het bijna niet durvend uit vrees voor het antwoord, fluisterde ik:

‘Komen er.... na dit.... nog....?’

Tot antwoord wees hij naar de boeken aan de wanden en dadelijk had ik zijn rij gevonden, de rij waaruit deel IV ontbrak. Daar stonden in statig gelid naast elkander twaalf dikke boekdeelen, alle hetzelfde formaat en hetzelfde ongezellige, geleerde voorkomen.

Bijna kreunde ik. ‘Twaalf.... twaalf zulke boeken en nu aan het vierde deel bezig, dus nog acht.... en twee bladzijden per dag....?’

En opeens doorschokte het me.

‘Hemel, hij was al zoo oud.... als hij die maar....’

En alsof hij mijn gedachten raadde, zei hij vertrouwelijk:

‘Weet u, waarover ik me nou alleen maar bezorgd maak....?.... Dat ik nie klaar kom vóór Onze Lieve Heer me bij Zich roept. Zie je, zoo graag zou ik ze allemaal uitleze, enne,.... as ik nou middenin uit moes scheie...., dat zou net weze, of ie iets onafgemaakt moes late en 'k heb altijd de boel zoo graag heelemaal klaar gehad, in de schoenmakerij ook vroeger.... Maar,.... nou bid ik maar dikwijls, of ik nog zoo lang hier mag blijve tot het klaar is, hè, as.... e.... ten minste me ooge het uithouwe.’

Stil ben ik weggegaan, terwijl hij zich weer over zijn boek heenboog.

Er zijn van die gevallen, waar de tragiek niet tragisch en de humor niet humoristisch meer is.

[p. 262]

Sinds dien dag heb ik een zorg meer in het leven: als ik in de bibliotheek kom is mijn eerste blik naar de hoekplaatsen ik slaak een zucht van verlichting, als het grijze hoofd er is en dan kijk ik naar de twaalf folianten en zucht zwaarmoedig.... omdat ook zij er nog zijn.