Droom en Daad. Jaargang 4

[p. 193]

Chillon
door C.M. van Hille-Gaerthé

ONLANGS las ik in een verslag over de nieuwe stroomingen in het gevangeniswezen, die toegepast werden in de Rotterdamsche gevangenis o.a.: ‘De directeur van de gevangenis liet door een der gevangenen schaakstukken draaien uit eenvoudig hout en het resultaat is, dat in de gevangenis alhier thans met enkele gedetineerden bij tijd en wijle wordt geschaakt.... Voorts werd aan sommige gevangenen vergunning verleend zich in den niet voor den arbeid

het kasteel chillon

bestemden tijd onledig te houden met huisvlijt, als houtsnijden en nettenbreien. Eén hield zich onledig met cartonnage en toonde voorts een zekere gave voor boetseeren.... Het bezoek heeft en had ook vroeger te Rotterdam reeds plaats in gewone, daarvoor geschikte kamers.... Aan enkele gedeti-

[p. 194]

neerden, die hun verlangen daartoe te kennen gaven en overigens daarvoor in de termen vallen, werd een aquarium in de cel gegeven.... De vereeniging van aquaria- en terrariahouders was zoo vriendelijk een abonnement op haar tijdschrift beschikbaar te stellen.... Door de zorg van het Genootschap

gevangenis van bonivard

(tot zedelijke verbetering der gevangenen) kwam het gevangenisbestuur in het bezit van een groot aantal legkaarten, pl. m. 60 puzzles en dergelijke....’ En ineens zag ik weer de onderaardsche verschrikkelijke gevangenis van het kasteel Chillon, dat in een der bekoorlijkste hoekjes van het meer van Genève ligt.

Een afbeelding hebt ge er licht allen van gezien en velen van u hebben misschien op school Byron's gedicht: ‘The prisoner of Chillon’ (de gevangene van Chillon) gelezen:

My hair is grey, but not with years,

Nor grew it white

In a single night....’

(Mijn haar is grijs, maar niet (geworden) door de jaren, ook is het niet in één enkelen nacht wit geworden).

[p. 195]

Deze gevangene was Bonivard (1493-1570) prior van St. Victor te Genève. Hij werd in 1530 gevangen genomen, omdat hij protesteerde tegen de misbruiken in de Roomsche kerken en omdat hij partij getrokken had voor het opstandige volk in de dalen van Léman, dat toen onderhoorig was aan de prinsen van Savoye. Ofschoon reizend met een vrijgeleide, werd Bonivard - slachtoffer van een complot - uitgeleverd aan den Hertog van Savoye, die hem te Chillon gevangen zette.

In de eerste jaren genoot hij daar een betrekkelijke vrijheid, de kapitein van het kasteel, Antoine de Beaufort, dezelfde, die z'n gevangenschap bewerkt had, gaf hem een kamer in de nabijheid van de zijne en hoewel zij op velerlei gebied tegenstanders waren, bespraken ze samen gaarne de groote gebeurtenissen van hun tijd.

In die kamer van Chillon met de hooge vensterbanken en de open ramen naar het zonnige, blauwe meer, omkranst door de witgetopte bergen, moet het zelfs in gevangenschap goed zijn geweest te praten over wat belangrijk was en de winteravonden bij de houtvuren onder de groote schouw, waarin de boomstammen in hun geheel gebrand werden, deden zeker veel ontbering vergeten. Maar in 1532, nadat de Hertog van Savoye, Charles III, Chillon bezocht had, verloor Bonivard de betrekkelijke vrijheid, die hij in het kasteel had mogen behouden en hij werd naar de onderaardsche kelders gevoerd.

Oorspronkelijk dienden die kelders voor wapenbergplaats, in tijden van oorlog vonden vrouwen en kinderen daar een schuilplaats. Door de zeer smalle openingen in den muur werd de burcht wel tegen aanvallen van den kant van 't meer verdedigd.

Want Chillon is gebouwd op een rotsachtig eilandje, dat eenige meters van de kust verwijderd ligt, de weg tusschen de kust en den voet der steile bergen is smal, zoodat in oude tijden de bewoners van Chillon onbeperkt meester waren van den weg, die liep van Italië naar Zwitserland, den weg, waarlangs de kooplieden en de pelgrims gingen.

Lang voor het kasteel gebouwd werd heeft op dit rotseilandje (derde of vierde eeuw) waarschijnlijk een kapelletje gestaan; een verweerd, heel primitief steenen altaar, dat in de vorige eeuw bij het doorbreken van een muur gevonden is, is nog een overblijfsel uit dien tijd.

De rots, waarop later het kasteel gebouwd werd, bleef zooals zij was, ongelijk en ruw; ook later, toen de kelders met het overwelfde zuilendak als gevangenis werden gebruikt, bleven de steenen onveranderd; een smal rotsblok úitstekend boven de andere, was immers een uitgezochte peluw voor een

[p. 196]

gevangene - meer behoefde hij niet; de zeden waren hard voor wie geen meester was.

De voeten van eeuwen hebben den vloer aan den voorkant van dit somber verblijf wel uitgesleten, de langwerpige spleten in den dikken muur zijn nu,

smalle gang die toegang geeft tot de toren met schietgaten

om meer licht te verkrijgen, wat verbreed, maar verder is er niets veranderd en we behoeven niet over een krachtige verbeelding te beschikken, om huiverend te weten, hoe onmenschelijk hier geleden is.

‘There are seven pillars of Gothic mould
In Chillon's dungeons deep and old....’

(Er zijn zeven Gothische zuilen in Chillon's diepe, oude kerkers).

Zes jaar heeft Bonivard doorgebracht in deze gevangenis; gedurende vier jaar is hij vastgeklonken geweest aan den vijfden pilaar.

[p. 197]

‘Hij was een geleerd man, vroolijk, levendig, geestig, hij bezat veel persoonlijken moed.’ Zijn misdaad was, dat hij met woord en daad gestreden heeft voor de zaak, die hem heilig was.

Byron heeft in z'n beroemd geworden gedicht het leed van dezen gevangene

eertijds vertrek van de hertogin, later martelkamer, aan de paal werd de veroordeelde gebonden terwijl zijn voeten werden gebrand

uitgeklaagd, maar Bonivard zelf heeft - behalve het feit van z'n gevangenneming - geen woord over deze vreeselijke jaren nagelaten.

‘Hij was een dier getrouwe, ootmoedige mannen uit de zestiende eeuw, die in den grooten strijd voor hun geloof, opgeheven door het werk, dat ze volvoerden, er niet aan dachten te spreken over hun beproevingen of hun persoonlijk lijden.’

De gruwelen in de kerkers van Chillon waren vele; nog ziet men het kleine,

[p. 198]

stikdonkere vertrek, waarin sommige gevangenen werden gesloten; tastend gingen zij langs de muren tot ze een smalle, steenen trap vonden.... twee,

ridderzaal

drie treden gingen omlaag.... dan was er een niets, een ledig en daaronder, peilloos diep, het meer.

Byron laat Bonivard zeggen:

‘With spiders I had friendship made,
had seen the mice by moonlight play....’

(Met spinnen had ik vriendschap gesloten, de muizen had ik zien spelen in het maanlicht).

Maar de spinnen en muizen, die iets van verlichting in z'n leven brachten, waren hem zeker niet, als het aquarium in Rotterdam, door het bestuur van de gevangenis toebedeeld.

Boven ligt de gerechtszaal, waarvan een smalle, steenen trap recht de gevangenis invoert, daar liggen de vertrekken van den hertog en hertogin, de groote ridderzaal, de eetzaal, die alle uitzien op het heerlijke meer. Het is alles gebleven zooals het was en er is met zorg gerestaureerd, ook zijn weer veel mooie, oude meubels in de vertrekken gebracht; chronologisch is het met

[p. 199]

die meubileering niet heelemaal in orde, maar al dat solide, oude tin en koper, de zware, eikenhouten en ingelegde meubels geven een sfeer van gezelligheid aan die groote vertrekken. Men leeft er weer in den droom van het verleden, nu de hooggerugde stoelen klaar staan om de machtige, sterke edelen van

gedeelte van den duizendjarigen rozenstruik

vroeger eeuwen te ontvangen, men heeft even een visioen van de jonge riddervrouw, die, gezeten in de hooge vensternis zich buigt naar den meerkant, waar de glanzende bark komt aanzeilen.... ze hoort wat getokkel, een guitaar, een lied, waarvan ze de woorden vermoedt....

Aan de lange tafel, waar het damspel kunstig is ingelegd, spelen de oudere heeren hun partij en de kindertjes zijn gebannen naar den anderen kant van de tafel, waar het ingelegde Mühlespel altijd klaar staat voor wie spelen wil. Op het buffet staan de tinnen drinkkannen gereed voor de dorstige

[p. 200]

monden en prachtig blinken nu nog in de keuken de groote, koperen potten, onder de schouw, de pots au feu staan er op hun eigenwijze beentjes als schildwachten bij te kijken en hebben zeker in vroeger jaren een heel kasteel vol gasten van geurige koffie of warm bier voorzien.

Er hing een echt rookerig keukengeurtje in dat groote vertrek en op de schouwplaat smeulde een houtskoolvuurtje waarboven nu nog de portier z'n spek en rookvleesch hoog in den schoorsteen rookte.

En in den binnenhof bloeit nu met al z'n geurende bloemen de duizendjarige rozenstruik. Hij is gestut en waar z'n oude stam gescheurd is, is hij verbonden als een verzorgde zieke. Duizend jaar heeft hij gebloeid op de plaats, waar de manschappen zich verzamelden tot den strijd, waar de ridders en edelvrouwen uitreden, waar zij bijeenkwamen om af te dalen naar de weelderige booten, dien hen zouden voeren over het zonnige, blauwe water van het groote meer, boven al het leed en de ellende, die geleden werd in de donkere kerkers.

Nooit zag ik een oud kasteel, waar de herinneringen aan wreedheid en lieflijkheid zoo schrijnend dicht naast elkaar liggen.

bark op het meer