Droom en Daad. Jaargang 3

[p. 87]

Bij de Van Gogh-reproductie
door N. Posthumus Meyjesaant.

WANNEER wij een reproductie in handen krijgen van Vincent van Gogh, of wanneer wij voor een van zijn werken staan is de eerste gedachte welke bij ons opkomt hoe de kunstenaar hier zoekt naar uitdrukking in zijn werk. - Nooit behoeft men zich onverschillig af te wenden, bij het zien van zijn kunst. - Men kan het er mede eens zijn of niet, gepakt heeft het ons, sterk en intens. Vincent van Gogh heeft altijd iets te zeggen, - hij is een van die menschen welke nooit de dingen weergeven zuiver en alleen om de bevrediging van het weergeven, neen, hij zoekt den innerlijken kant der dingen op, hij wil het karakter, het wezen naar voren brengen. Wanneer hij een portret teekent of schildert is het er voor hem geheel om te doen, de persoonlijkheid sterk te doen spreken. Wij voelen dan hoe liefdevol hij, de gevoelige mensch, tegenover zijn modellen staat, en hoe fijn hij de uitdrukkingen van zijn koppen weet vast te leggen. Altijd weer treft hem de mensch. Daar is zooveel verscheidenheid in hen die ons omringen, - daar is zooveel dat de gewone mensch niet opmerkt, maar dat door den kunstenaar niet alleen wordt opgemerkt, maar ook uitgebeeld. En merkwaardig is het dan om te zien, hoe juist de heel gewone menschen, schijnbaar onbelangrijk, zoo hèèl belangrijk worden. Hoe weet Vincent de boeren en boerinnen van het land uit te beelden. Men leeft geheel de sfeer mee van hun harde strijd met de natuur, men ziet het afgetobde, het zwoegende in hun uitdrukkingen, en dan ineens is er een groote sterke liefdevolle blik die ons boeit, en dien wij voelen als echt beleefd. Want het is alles zoo van uit de diepte beleefd bij Vincent. Zelf heeft hij een heel moeilijk leven gehad. Eerst kon hij na harde jaren van strijd, zich zelf vinden. Maar die jaren zijn voor hem niet vergeefsch geweest. Hij heeft er de menschen zoo hèel bizonder door leeren kennen. En als hij eindelijk op een warmen Julinacht, onder de stille bekoring van een sterrenhemel, voelt, hèel sterk dat hij schilderen moèt, dat er voor hem geen andere weg is dan de kunstenaarsloopbaan, dan is het alsof er een groote ontspanning komt, en met al de liefde van zijn onstuimige

[p. 88]

hartstochtelijke natuur, werkt hij. Steeds is het de mensch, figuur en portret, dien hij zoekt weer te geven, en al zijn zijn uitingen dikwijls heel onvolmaakt van techniek, al voelen wij dat hij worstelt met zijn ‘kunnen’, Vincent is nooit onbelangrijk, hij heeft altijd iets te zeggen. Hij beeldt het innerlijk leven uit, omdat hij zelf een sterk karaktervol mensch is, niet tevreden met de oppervlakte der dingen.

Maar behalve figuur heeft Van Gogh bloemen, stillevens, een enkel intérieur en landschap geschilderd en geteekend. Vooral zijn teekeningen waarin de lijn zoo krachtig spreekt, treffen door hun directe weergave, en door hun waarheidszin. Er is bij deze teekeningen nooit eenig effectbejag, nooit een zekere opgesmuktheid, die een holle ijdele weergave, zou genoemd kunnen worden, integendeel, Vincent van Gogh geeft heel eenvoudig en waar, het héel ware eenvoudige. Wanneer wij ons het even voor den geest brengen in welken tijd hij leefde, zullen we beter beseffen hoe alleen hij moet hebben gestaan, hoe anders zijn uitingen zijn dan van de kunstenaars om hem heen. In Den Haag waren Mauve, Maris, de Bock, en de andere schilders van de Haágsche school, terwijl in Amsterdam Breitner met zijn inpressionistisch werk Vincent wèl boeide maar hem toch sterk deed beseffen dat er een andere kant in de kunst naar voren kon gebracht worden - een meer van uit het innerlijk gerichte kunst. De impressionisten toch, onderscheiden zich juist sterk door hun manier van ‘zien’. Het is een kunstrichting welke gebaseerd is op het waarnemen van licht en lichtwerking, kleur en toon. Vincent van Gogh laat dit alles in zijn werk niet onbestudeerd maar hij wil verder zoeken, en komt in zijn latere werken, wanneer hij in Parijs en in 't Zuiden van Frankrijk de andere richtingen welke dit ook zoeken ontmoet, - tot een veel sterker uitbeelding waar het niet is het ‘zien’ dat hem leidt doch het denken, het voelen - en zoo schept hij in die werken de sfeer ‘van binnen uit,’ niet ‘van buiten af’. Hij wordt de expressionist, hij die de uitdrukking, boven alles wil. Wanneer wij een teekening als bijgaande, van hem, goed bekijken, treft ons ook alweer onmiddellijk, de krachtige uitdrukkingsvolle weergave van dezen winterdag. Alles is hier winter. Wij denken aan niets anders. De kale weg, waar het figuurtje tegen den wind optornt, de ijle naakte stammetjes, bevend in de kille lucht, de tuintjes daarachter, afwachtende stukjes grond, waar wij in 't voorjaar de nette rijtjes groenten ons kunnen voorstellen, de matten

[p. 89]

omheiningen, waar je den wind hoort fluiten, en daar achter wat struikgewas, met de kerk als massaal vormbegrip, terwijl ver de duinen in 't verschiet teer en zilveriglicht een gezichteinder geven zooals alleen 't Hollandsch landschap die kent!

En dit alles belicht van onder een zware wolkenmassa. Zoo kennen wij onze laat-winter luchten, als de wolken door den bollen wind tot massa's gedreven worden, en als het late middaglicht nog fel en scherp den horizont en het verschiet voor ons verscherpt en heel die atmosfeer ons naar buiten jaagt, in den wind en de zon en den regen straks, met de blijde gedachte dat tòch de dagen lengen, en alles in de lucht verborgen ligt!

Vincent van Gogh is geboren 1853 te Gr. Zundert in Nr. Brabant, opgeleid voor den kunsthandel, werkt hij eerst in Holland, later in Londen en Parijs, daarna weer in Den Haag - in 1876 is hij onderwijzer aan een Engelsche kostschool voor jongens, daarna weer in Holland korten tijd bij een boekhandelaar in Dordrecht. Maar handel is niets voor hem en hij werpt zich ten slotte met groote energie op de studie voor predikant, doch ook hierin ligt voor hem geen bevrediging, na een moeitevollen tijd in Amsterdam, predikte hij onder de armsten der armen in Brussel en in de mijnstreek de Borinage, en bestudeert altijd den mensch. De mensch in al zijn ellende, maar ook in zijn vreugden - en 't is tenslotte dat hij zichzelf vindt, besluit zijn leven voortaan aan de kunst te wijden. Zijn kunstenaarsloopbaan is kort maar hevig, ruim tien jaar schildert hij, maar zoò fel, zoo onstuimig productief dat al zijn werken een dertig veertig tal jaren zouden kunnen vullen, en dan zou men nog kunnen spreken van véél arbeid. Een hevig zenuwlijden door de groote spanning drijft hem rusteloos de laatste jaren door het leven, maar in de kalme uren ondergaat hij sterk de rust van de natuur, en de kracht van het werken. In 1890 sterft hij zoekend in den dood de eeuwige rust voor zijn afgetobd lichaam. En om hem heen stonden al zijn werken sterke getuigen, geestkracht en diepe naastenliefde.