Droom en Daad. Jaargang 3

[p. 44]

In mijn veertienden winter
door Geertruida Carelsen

DE winter, die aan mijn veertienden verjaardag voorafging, staat mij nog heel duidelijk voor den geest.

Om te beginnen hadden wij Sint Nicolaas, met de daaraan voorafgaande toebereidselen. Er werd daarvan altijd heel wat werk gemaakt in ons druk buiten-huishouden. Mijn ouders achtten het een kostelijke gelegenheid tot oefening in de kunst van goedaardige grappen te bedenken en in de nog grootere kunst van die dan niet kwalijk te nemen. Zij gingen vóór in ‘plagerijen’. Wij mochten soms hen-zelf wel eens terug ‘plagen’, met kleine liefhebberijen, mits het niet grof of plomp ging. Van wat ik ontving heugt mij het best een aanval op mijn doorgaans nogal wildebrassig kapsel: een ‘surprise’, waarin een zijden lintje met het dichterlijk bijschrift:

Twintig losse haartjes
Maken zeven staartjes;
Sint Niklaas zendt een keurig lint,
Dat z' allen bij mekander bindt.

Een klein, beetje netter dan vroeger maakte ik de eerstvolgende ochtenden mijn haar op, maar in den loop der namiddagen......?

Daarna kwam het Kerstfeest, dat ook heel gezellig was. Want toen kregen wij logées. Maar een Kerstboom kwam er nog niet bij te pas; die is eerst na 1870, met allerhande andere Duitsche dingen, over de Nederlandsche grenzen gewipt.

In Januari begon het aanstonds hard te vriezen. 't Was echt een verwezenlijking van 't oude rijmpje:

Als de dagen lengen,
Gaan de nachten strengen.

Dat gaf sneeuw en ijs, zoo sterk als men het in jaren niet had bijge-

[p. 45]

woond. Hierover verheugen zich doorgaans alleen die menschen, die meedoen aan het echte ijsvermaak. Doch daartoe heb ik nooit behoord. Ik heb nooit leeren schaatsenrijden. Mijn vader had in zijn jeugd, op een schijnbaar veilige ijsbaan, twee zijner vrienden zien verdrinken; daarbij kwam dat, rondom onze woonplaats, dikwijls door de molens het water van onder het ijs weggemalen werd, zoodat er tusschen ijs en water een heel gevaarlijk luchtlaagje ontstond. Ik begreep deze vaderlijke bezwaren, erkende ze en legde er mijn hoofd bij neer. Minder glad ging dit als mijn moeder aankwam met haar angst voor ‘kouvatten’, bij gelegenheid van invitaties voor sleê- of arretochten. O, dat kouvat-getob! Mijn arme moeder leed in onze vochtige landstreek veel aan koorts; zat daarom meest in huis, zoolang de thermometer onder 60^o F. stond en kon zich blijkbaar moeielijk verplaatsen in de behoeften van mijn warm, jong bloed. Mijn grootste zonden bestonden destijds dààrin, dat mijn dikste kleeren, met veel zorg voor mij aangeschaft, doorgaans ergens anders waren dan mijn lichaam; en als ik daarop werd betrapt gaf het ‘standjes’. Ik heette dan ‘een ondeugend kind, dat eenvoudig had te gehoorzamen, zoolang zij niet beter geleerd had, zelve op haar gezondheid te passen’. Ik werd dan heftig. Want ik was mij bewust, wèl degelijk op mijn gezondheid te passen, zonder er over te spreken, zonder zelfs er veel over te denken. Ik wist b.v. vrijwel mijn maat wat het eten en drinken betrof en gedroeg mij daarnaar, omdat ik het veel erger vond, door gulzigheid of lekkerbekkerij je maag te overladen, dan je jurk vuil te maken of te scheuren. Ook op het stuk van het veelgewraakte kou-vatten, redde ik mij wel bij intuïtie: als ik b.v. bezweet zijnde ergens op den tocht stond en niet weg kon loopen, beschutte ik mij zoo gauw mogelijk met rokken of haren of wat maar het naast voor de hand was. Reeds toen haatte ik ziekte en had ik gezondheid lief, en achtte het een schande, iets wat men van binnen uit beheerschen kan, langs den langen omweg der wetenschap uit de handen van een dokter te moeten ontvangen. ‘Uit dokters klauwen’, placht ik te zeggen, in reactie op mijn moeders gevoelens in dit opzicht. Mijn tegenstribbelingen tegen hetgeen zij mij op dit gebied ‘om bestwil’ opdrong, was een bron van velerlei onaangename conflicten in dien tijd. De zaak was, dat ik wel omtrent sommige dingen, mij zelve betreffend, een zuiver oordeel had, maar nog niet had geleerd, dit met de noodige kalmte en zachtmoedigheid te bepleiten.

[p. 46]

Zoodra sneeuw en ijs verdwenen waren, trok ik naar hartelust de velden in, nieuwsgierig of er al leeuweriken zouden te zien en te hooren zijn.

O, die heerlijke leeuwerikenzang, waarvan in alle talen de beste dichters beproefd hebben, den indruk weer te geven! Het gelukkigst dunkt mij dit benaderd door den ouden Franschman Ronsard, die van dat liefelijk vogeltje getuigt:

‘Qui rit, guérit, et tire l'ire
Des esprits mieux que je n'écris’......

Want ik zelve heb het dikwijls ondervonden, dat, als mij iets was tegengeloopen, of ik bezig was op iemand boos te worden, deze kleine vliegenier binnen heel korten tijd alle ‘ire’, zegge vertoornheid, ontstemming of aanverwante akeligheden, wist uit mijn ‘geest te trekken’. 't Kan wel wezen dat de open lucht en de vrije beweging en de ruime horizon daar het hunne toe bijdroegen; maar ik laat er graag den leeuwerik de eer van. Het verheugt mij altijd als ik hem ergens mag ontmoeten, waartoe in ons vaderlandsch bouwland en weiland, van Maart tot October, ruimschoots gelegenheid is.

Mijn zwerftochten langs wegen en weiden hadden, vroeg in het voorjaar, een bepaald doel: het zoeken van molsla. Mijn vader hield veel van deze groente, die uit de mode is geraakt, sinds het in smaak daarmee veel overeenstemmende cichoreilof, - eerst de gewone en daarna de ‘Brusselsche, of ‘witlof’, daarvoor in de plaats gekomen zijn. Sedert deze laatste in massa tot groote struiken opgekweekt en aan de markt gebracht wordt, loont het de moeite niet, de bescheidener molsla in het wild te gaan zoeken.

Destijds, toen dat nog wel het geval was, zocht ik plaatsen op, die mij bekend waren als het rijkst aan paardebloemen-planten en het sterkst bewoond door mollen. Ik ging daar dan heen eer de paardebloemen-planten bloeiden, ja nog grootendeels onder den grond verscholen zaten, evenals de mollen zelf. Als ik eens een enkelen keer een mol te zien kreeg, vond ik dat het een vrij leelijk diertje is, met zijn donkergrijs lijfje en zijn zes uitsteeksels, waarvan één de kop (een varkenskop in 't klein), één een korte staart en de vier anderen de pooten zijn: twee lange om te loopen en twee korte om te wroeten, alles heel wat minder

[p. 47]

bevallig dan die van een muis. Zijn voorpootjes waren voor mij het belangrijkst, want zij zijn het, die middellijk de molsla leveren. Hij graaft daarmee gangen, die men met militaire loopgraven pleegt te vergelijken. Menigeen, die zich de moeite heeft gegeven, die gangen na te gaan, bewonderde het instinctmatig plan, waarmee het kleine dier te werk gaat, om zijn hol zoo veilig mogelijk te maken. Ik ben nooit zoo diep in zijn geheimen doorgedrongen; mijn kennis van zijn arbeid bepaalt zich tot de oppervlakte, namelijk tot de molshoopen, die hij gaandeweg omhoog werpt. Hoe meer paardebloemen-loten zich daarin ontwikkelden, hoe liever het mij was. Want deze onderaardsche loten, uitgerekt door den langen weg dien zij, bleek en week, hadden afteleggen, alvorens aan den top van zoo'n rullen heuvel aan het daglicht te komen en groene blaadjes voort te brengen, dat was de eigenlijke molsla, waarmee ik de meegenomen mand hoopte te vullen. Merkwaardig, welk een oefening men er in krijgen kan, te bespeuren, op vele meters afstand, of er een groen puntje bezig is zich uit zoo'n zwart aardhoopje los te werken!......

Tusschen deze en dergelijke vrije-veld-genoegens, brak mijn veertiende verjaardag aan, hartelijk en feestelijk gevierd. Tot de geschenken, die ik ontving, behoorde mijn eerste horloge. Dat was een eigenaardige ervaring. Ik had een gevoel alsof ik een levend wezen onder mijn beheer had gekregen, met al de daaraan verbonden verantwoordelijkheid. Er werd mij op het hart gedrukt, er goed voor te zorgen: het dagelijks voorzichtig op te winden met het sleuteltje (Remontoir-horloges waren toen nog zeldzaam) en het te laten overnachten op iets wolligs, nooit op een marmeren plaat. Er gingen onder de omstanders stemmen op, die meenden dat ik nog veel te jong was en te wild voor zulk een bezitting. Dit ergerde mij natuurlijk zeer, toen ik het toevallig hoorde. Maar het bleek toch eigenlijk wel dat zij gelijk hadden. Want binnen veertien dagen was het sleuteltje weggeraakt, en het glas van 't horloge gebroken, doordien het, onbeschermd, aan een veel te lang koord, uit mijn ceintuur had gebengeld......