Droom en Daad. Jaargang 1

[p. 217]

Johannes Vermeer
door N.P.M.aant.

HET is altijd verblijdend wanneer de ‘Bijlage’ een reproductie geeft van een schilderij dat wij in ons land hebben mogen behouden, en waar wij allen wel eens naar toe kunnen gaan, om het rustig te bezien. - Ik zeg rustig omdat men schilderijen nooit gehaast moet gaan zien. Ge moet er u volkomen eenigen tijd aan overgeven, en ge doet verstandiger telkens in een groot museum èen kunstwerk lang en ernstig te bestudeeren, dan doelloos langs al die kostbaarheden te loopen en niet te ‘zien’, alleen maar te ‘kijken’. Zoo staan wij dan nu eens langer stil voor dit groot-fijne werk van Johannes Vermeer in het Rijks-museum. Wij moeten dan twee dingen leeren onderscheiden. De stoffelijke waarde en de geestelijke waarde van dit werk. Met het eerste raken wij aan de techniek, het ‘kunnen’ van den meester, met het tweede den gemoedskant van een kunstwerk, de vizie welke de kunstenaar op zijn onderwerp heeft.

Vermeer verdeelt zijn werk hier in een donker voorgrond, en lichter en tweede plan, de hal, waardoor hij een sterk ruimte-begrip u geeft èn waardoor zijn licht te sterker spreekt. Wondermooi houdt hij nu de kleuren in 't eerste plan gedempt vast, om die van het tweede beter te laten spreken. Vermeer's licht is dat van pure, klare rust. Hij doortrekt zijn kleur met een helderheid, een klare kracht die ons hem doen voelen als groot colorist. Wat een tinteling van fijne kleuren in dit werk - en geen enkele kleur tè fel, tè veel! Alles in rijke harmonie, een goed gestemd orkest waarvan de tonen u toevloeien. Het kostelijke geel van het met hermelijn omzoomd jakje, het even lichten van de parels tegen de vleeschkleur van het kopje, de bruine luit, de lichtplek op den rok waarvan de kleur weer mooi afgedempt wordt in het groote schaduwvlak, het blauw (Is er wel intenser blauw dan dat van Vermeer?) van den rok der dienstmaagd, met het bruine jak en de lichtende hals en hoofddoek, alles is zuiver doordacht, glad gepenseeld, groot gezien door dezen meester. Maar er is meer, de omgeving is bij hem van niet minder belang! Hij weet zijn figuren te plaatsen! Het goudleer tegen den muur gespannen bloeit in rooden gloed, terwijl de lijsten van de schilderijen blauw zwart zijn, en het valletje van de schouw een geestig fijn groen vertoont tegen den eikenhouten rand, en 't gebeeldhouwde renaissance zuiltje. De mand, misschien juist even neergezet door de dienstmaagd pakt even het licht dat over den rand streelt

[p. 218]

in helderen hoogen toon - en 't stukje overhangend linnen breekt ovaal daardoor. Het kussen is weer blauw naast de mand een donkere fluweelige tint prachtig van stofuitdrukking tegen de harde emailachtig-geschilderde tegels van geaderd blauwwit marmer. Op den voorgrond (slecht zichtbaar op deze reproductie), twee slofjes zòo mooi geschilderd dat men dit als apart stilleventje genieten kan, en met de veger een kostelijk stukje techniek vormend!

In de schaduw een open deur links, een stoel met wat aardig geschikte papieren en een doekje over de leuning, alles heel stil gedempt, als tweede belang, vormen met het zware opgenomen gordijn een rustig geheel. Dit gordijn is een uiting van de barok, die men veelvuldig op de schilderijen van 17e-eeuwsche meesters ziet.

Wij staan dus in ons Rijksmuseum voor dit kostbaar kleurenspel, en wij bewonderen; maar er is toch meer dan dit alles, daar spreekt bovenal de geest van den titel uit dit werk ‘de Brief’ genoemd.

De gezichten toonen ons heel een wereld van stille dingen. Het even verbaasde opkijken van de vrouw, met een vraag op de lippen, het lachende geestige gezicht van de meid, vol kwalijk verholen nieuwsgierigheid; het gebaar van deze twee vrouwen, de lachende nonchalance van het staan van haar die brengt en afwacht met èen hand in de zij, en de ander nog met de eene aan de luit met de andere hand den brief aanvaardend! Dit alles is zòò levendig, zoo ten eenen male ‘belevend’ zijn onderwerp, dat wij wel mogen vragen wie deze meester is, deze Johannes Vermeer! - En enkele hoofdgrepen uit zijn leven moeten hier volgen. 31 Oct. 1632 werd Vermeer te Delft geboren, en stierf in 1675 in dezelfde stad waar hij begraven ligt in de Oude Kerk. Hij leefde in groote armoede, mede door een talrijk gezin, zoodat hij dikwijls zijn schulden aan leveranciers met werken moest voldoen. Men vermoedt dat hierdoor ook veel kostbaars verloren is gegaan, daar van dezen meester niet zoo veel werken zijn bewaard gebleven, als van andere 17e-eeuwers.

Hij schildert veelal figuren in binnenhuizen. Beroemd om de kleur, vooral zijn blauwen en gelen, maar ook om de stilte, de rust, den klaren geest die uit zijn werken spreekt. Hij blijft alles groot zien, niettegenstaande zijn klein formaat van schilderijen. Ons Rijksmuseum bezit, behalve ‘de Brief’, nog een ‘brief’ ‘het Melkmeisje’ en ‘het Straatje’. Het Mauritshuis een meisjeskopje en een stadsgezicht. Dit laatste toont mèt ‘het straatje’ hoe deze schilder behalve het binnenhuis, de stemming en verdroomde atmosfeer van oude gevels en een stadje wist weer te geven.