Droom en Daad. Jaargang 1

[p. 182]

Een dag uit het leven van Matilde Wrede
door P.G. van Slogteren

VAN 19-26 Juli is op Nyborg (Denemarken), op uitnoodiging van de ‘Brotherhood of Reconciliation’ in Londen een ‘verzoeningsconferentie’ gehouden, waaraan 250 à 300 personen van verschillende nationaliteiten deelnamen.

Op deze conferentie was ook aanwezig Matilde Wrede, bekend door haar heldhaftigen arbeid in de gevangenissen van Finland en Rusland. Matilde Wrede is groot, een rijzige, voorname gestalte, met de mooiste oogen die ik - zoo vertelt Lily du Bois-Reymond in de Frankfurter Zeitung - ooit gezien heb. Zij draagt een grijs kleed naar de mode der vrouwelijke kwakers, met als eenig versiersel een broche, bestaande uit een zilveren schild, waarop in het Finsch de woorden staan: Genade en Liefde. Zij vertelde dat deze woorden bij de gevangenen reeds dadelijk een stemming van vertrouwen wekten. Zij had als negentienjarig meisje, dochter van een voorname en rijke familie, in welke de strenge God des Ouden Testaments in vrees en onvrijheid vereerd werd, een metanoia (bekeering) beleefd, waarin de God der liefde gestalte voor haar kreeg, die haar sindsdien, naar zij vertelde, bij al haar doen heeft geleid, en men behoeft haar slechts aan te zien om de waarheid dezer woorden te gevoelen. Terwijl zij tijdens het congres in de kerk in het Zweedsch had gesproken, waarin velen der aanwezigen haar niet hadden kunnen volgen, verzocht men haar op den laatsten congresdag iets uit haar leven te vertellen, wat zij, in het Engelsch, als volgt deed:

Het was in 1917/18 - tijdens de Finsche burgeroorlog. Hij werd vrijheidsoorlog genoemd, maar zij beteekende vervolging en gevangenschap voor 80.000 mannen en vrouwen - het was geen oorlog der bevrijding, het was een oorlog van het geweld en van de onrechtvaardigheid. In dien tijd heb ik zeer eigenaardige dingen beleefd. Het was een oorlog tusschen de witten en de rooden. Door geboorte, opvoeding, verwant- en vriendschap hoorde ik tot de witten, en heel een leven van arbeid en liefde had ik aan de rooden gegeven, aan het volk. Mijn witte familie had ik lief; mijn arme roode kinderen, zooals ik ze uit de gevangenissen kende, had ik ook lief - ik was de brug tusschen beide kampen en de afgrond daartusschen was zeer diep.

Het was op een dag in het laatst van Jan. 1918. Den vorigen dag waren in Helsingfors erge dingen gebeurd; de rooden, die toen de macht in handen

[p. 183]

hadden, hadden zich aan tal van wreedheden schuldig gemaakt. Ik was vroeg opgestaan. Men had mij verteld dat de rooden den vorigen dag vele gevangenen hadden gemaakt, en nu hadden de arme families der witten mij gevraagd te trachten gewaar te worden, waar deze gevangenen heengebracht waren en hoe men hen behandelde. Ik wilde er juist op uit gaan, toen er luide werd gescheld en de



anders niet gauw bange oude vrouw, die toentertijd in mijn keuken woonde, kwam binnenvliegen, bleek van schrik en riep: ‘Nu gaan ze ons doodslaan! Daar staan drie rooden met bloed aan hun handen en aan hun kleeren en willen ons doodslaan!’ Ik zei: ‘Hou je mond, en ga daar op die stoel zitten - ik zal met hen spreken’ en ik ging naar buiten. Daar stonden drie sterke jonge kerels die niets zeiden maar zich een zoo woest mogelijk voorkomen trachtten te geven. Ik zei: ‘Goeden morgen, jongens - hoeden af!’ In een oogwenk ontblootten alle drie hun hoofd. ‘En wat kom jullie hier doen?’ - ‘Wij willen geld!’ - ‘Ik geloof niet dat jullie hier in dit huis geld krijgen zult!’ - ‘Is hier dan geen geld?’ - ‘Doorgaans is hier maar heel weinig geld. Wel is hier juist vandaag veel geld, maar niet voor jullie! Het is nog vroeg en jullie bent jonge, sterke mannen. Jullie kunt werken en hoeft geen geld op te eischen dat voor hulpbehoevende, hongerige menschen, voor kinderen en grijsaards bestemd is.’ - ‘Wij hebben ook honger!’ - ‘Ik ook, ik heb vandaag nog niets gegeten, kom er maar in, dan zullen wij eens zien of er genoeg is voor ons allemaal!’ Zij gingen mee naar binnen - wij vonden slechts weinig en ik was blij dat er niet veel was - alleen maar wat oud brood en eenige rapen.

[p. 184]

Ik zei: ‘Jullie ziet, het is te weinig om het onder velen te verdeelen. Jullie bent nog jong, ik ben oud. Jullie hebt den tijd en ik heb het heel erg druk, en daarom is het 't beste dat ik dat alles voor mij houd - nu moet ik eten en daarna uitgaan. Maar als jullie vanavond terug wilt komen dan zal ik zien of ik jullie koffie geven kan’.

Toen zei een van hen tot zijn makker: ‘Het schijnt wel, dat wij bij Matilde Wrede terecht zijn gekomen!’ - ‘Dat ben jullie ook’, zei ik, ‘en nu moet jullie weggaan’.

Ik gaf hun allen een hand en alle drie namen zeer beleefd afscheid. Toen zij weg waren en ik mij ook klaarmaakte om te gaan, begon mijn oude Maria in haar stoel te lamenteeren: ‘Als gij nu weg zijt dan zullen ze terugkomen en mij doodslaan!’ - ‘Daar geloof ik niets van’, zei ik, ‘jij bent veel te kwaad. Ze kunnen jou in den hemel toch nog niet gebruiken en daarom zullen ze je ook niet doodslaan!’

Nu ging ik de straat op en vroeg een roode, dien ik tegenkwam, waar het hoofdkwartier was. Hij zei het mij, maar waarschuwde mij meteen er niet heen te gaan, dat was voor mij te gevaarlijk. - ‘Ik moet er heen’.

Eindelijk ben ik er. Vele roode soldaten - allen trachten er zoo krijgshaftig mogelijk uit te zien. ‘Goeden morgen!’ zeg ik. Niemand antwoordt. Ik vraag: ‘Is hier een leider?’ - ‘Wat voor een leider?’ ‘Dat komt er niet op aan, als het maar de opperste leider is’. - ‘Er is er nu geen’. - ‘Dan zal ik wachten, maar hoor eens, ik ben oud en het staan valt mij moeilijk. Jullie kent mij immers - ik weet dat hier binnen een heel goede bank staat - ga wat opzij, dan kan ik daar gaan zitten!’

Zeer verbaasd zien ze mij aan, maar ze gaan toch links en rechts op zij zoodat de weg naar de bank vrij komt. Ik zit. Zij fluisteren met elkaar en een gaat heen om den aanvoerder te halen. Hij komt - en zie, het is een van mijn goede vrienden uit de gevangenis - hij had zeven jaren moeten zitten wegens een moord!

Ik zeide: ‘Zoo, je bent nu aanvoerder geworden? Ik moet je spreken. Maar ik heb mijn stok niet en kan niet staan’. Hij biedt mij zijn arm en brengt mij naar zijn kamer. ‘Ik zou willen weten hoe jullie de gevangenen behandelt. Gij weet zelf, dat ik mijn heele leven aan het werk voor de gevangenen gegeven heb. Vroeger waart gij de gevangenen, nu heb jullie anderen gevangen gezet. - Hier is wat geld - veel heb ik niet te missen - koop daarvoor wat levensmiddelen voor de gevangenen. - ‘Houd dat geld, Matilde Wrede, wij zullen de gevangenen goed voeden en behandelen’.

[p. 185]

Gerustgesteld ging ik heen. Toen ik in een zeer nauwe straat kwam, zag ik dat een schildwacht der rooden mij wenkte. Ik ging op hem toe. Hij zei met tranen in zijn oogen: ‘Weet gij nog wel wat gij mij, een-en-twintig jaar geleden, toen ik in de gevangenis zat, van God verteld hebt? Ik heb het nooit vergeten!’ - ‘Waarom ben je dan hier?’, vroeg ik. - ‘Ze hebben mij gedwongen’. Met een handdruk namen wij afscheid en ik ging verder.

Een jonge man trad op mij toe en groette: ‘Gij zijt Matilde Wrede, ik moet u iets zeggen!’ - ‘Ik heb het vandaag heel druk’, zei ik, ‘is het kort zeg het mij nu; is het lang kom dan later eens bij mij’. - ‘Het is heel kort; wij rooden vertrouwen u en gelooven in u, ofschoon gij een christen zijt!’ Dat klonk zoo vreemd. - ‘Hoe kun jullie roode socialisten mij vertrouwen, als ik een christen ben?’ - ‘Omdat uw lange levenswerk bewijst, dat gij werkelijk de vriend zijt der armen en lijdenden!’ Het was de eerste en de laatste maal dat ik dezen man zag.

Laat kwam ik thuis; mijn woning had twee kleine kamers met een gang daartusschen. De eene kamer vond ik reeds heelemaal vol met vrouwen en moeders van senatoren, professoren en ambtenaren, die mij kwamen vragen mijn invloed bij de rooden aan te wenden, dat zij hun gevangengenomen verwanten goed zouden behandelen. Plotseling werd er gescheld en een deputatie der rooden stond buiten om mij te spreken. Ik bracht hen in de tweede kamer en verzocht: ‘Blijf hier en kom niet in de andere kamer, daar zijn de witten, zij zijn mijne vrienden en gij zijt mijne vrienden, maar het is beter dat gij elkaar thans niet ontmoet, uw beider verbittering is te groot’.

Terwijl ik nog met hen sprak kwamen er twee officieren van het Leger des Heils. Ik liet hen in de gang tusschen de beide kamers. Zij zeiden hoeveel gedoode witten nu begraven moesten worden, zij hadden de lijkkisten al en nu wilden zij graag de familileden in de gelegenheid stellen, later hun dooden te halen. Maar zij waren zoo verminkt, hoe moesten zij dat nu aanleggen? Heel snel moest ik iets bedenken, om de families der gedooden te helpen; hier de jammerende witten, daar de opgewonden rooden, in de nauwe gang het Leger des Heils en ik arme daartusschen. Ik bad intusschen aldoor tot den hemelschen Vader om leiding, om liefde en dat ik volmaakt rechtvaardig zou mogen zijn; ik geloof dat in deze oogenblikken de goddelijke liefde in mij was, mijn hart vervulde en daarvan uitstroomde, ik geloof het omdat ik het voelde. Ik zei: ‘Haal een photograaf, bedek de gezichten en laat de dooden zoo photografeeren, de verwanten zullen ze herkennen aan hun kleeren, schrijf cijfers op de photografiën en dezelfde cijfers op de lijkkisten’.

[p. 186]

Eindelijk waren allen weg en ik was doodmoe door den langen zwaren dag. Daar kwam nog een man, die vijf en dertig jaren in de gevangenis had gezeten, eigenlijk niet een van de besten. Hij kwam terwijl het donker was, om mij drie liter melk te brengen en dat in een tijd toen er haast geen melk te krijgen was. Hij bracht het in een kist, opdat de anderen het niet zouden zien. ‘Neem mij niet kwalijk’, zei ik, ‘maar heb je deze melk werkelijk betaald?’ Hij antwoordde: ‘Aan Matilde Wrede zou ik nooit gestolen melk brengen’. Nu wilde ik gaan slapen. Maar daar kwam nog een van de ergste moordenaars van Finland. Ik zei: ‘Wat wil je hier?’ - ‘Ik durf de straat niet op’, zei hij, ‘waar moet ik vannacht blijven?’ - ‘Blijf maar in deze kamer’, zei ik, ‘ik zal je een kussen geven’. Het was een pijnlijke zaak, want gij kunt u niet voorstellen wat voor een man het was en mijn kamer had geen deur, die ik af kon sluiten, en nu begon hij ook nog te rooken. Toen riep ik hem toe: ‘Ik kan en ik wil geen rook verdragen, en deze slechte gewoonte moet je afleeren’. Toen vroeg hij mij om verontschuldiging, hield op met rooken en wij sliepen in.

Dat was een dag uit mijn leven, maar ziet: ik had slechts de liefde van mijn eigen hart kunnen geven en had de liefde van al deze vele harten gewonnen, en voelde mij bijna verpletterd onder de liefde Gods, die over mij gekomen was en mij geheel had vervuld. Als uw hart voor dezen stroom van liefde zich opent, dan behoeft gij u geen moeite meer geven de menschen lief te hebben, uw hart vloeit van zelf over.