Droom en Daad. Jaargang 1

[October 1923]

[p. 161]

Toen ik dertien jaar was
door Geertruida Carelsen

DERTIEN jaar oud te zijn, dat is voor mij zeven-en-zestig jaar geleden. Maar de herinnering daaraan staat mij nog duidelijk genoeg voor den geest. En om die te verlevendigen heb ik een heel eenvoudig toovermiddeltje: de geur van dingen die mij toen omringden.

Zoo bijvoorbeeld van een bosje witte klaverbloemen. Als ik die ruik, doemen eensklaps uit lang vervlogen dagen niet alleen allerhande feiten, maar ook de daaraan toen verbonden gevoelens voor mijn verbeelding op.

Want wij waren toen pas buiten gaan wonen; en velerlei eigenaardigheden van het buitenleven maakten diepen indruk op mij. Ik keek rond, spitste mijn ooren, vroeg en kreeg antwoorden en dacht over alles, op mijn manier, na. Mijn schooltijd had ik toen reeds achter den rug. Het zitten op houten banken, in gesloten gelederen, met al zijn lief-en-leed onder het leeren lezen, schrijven, rekenen en wat daar verder aan vast hing, behoorde toen al tot de opgeborgen ervaringen, waarvan ik blij ben ze doorleefd te hebben. Ik dacht graag aan mijn schooltijd terug, zooals ik dat nog doe, vooral omdat het ‘hoofd’ (toen ‘bovenmeester’) zulk een goed verteller was. Het aangenaamst bestaan in mijn geheugen de aardrijkskunde-lessen, die steeds dààrop uitliepen, dat wij, hangend aan 's mans lippen en met den blik gevestigd op het puntje van zijn langen tooverstaf, als touristen de kaart van Europa bereisden. Toen ik, veel later, den waterval van Schafhausen in werkelijkheid te zien kreeg, dacht ik, over alles wat daartusschen lag, heen, het eerst aan wat ons daaromtrent bij zoo'n gelegenheid op school verteld was.

Ik kreeg nu verder les in huis. Er werd trouw de hand aan gehouden dat ik dagelijks mijn werk afmaakte, meestal bestaande uit vertalingen en opstellen. Ik had daar doorgaans wel plezier in; maar aangezien ik op dit stuk geen kameraadjes van mijn leeftijd had - ik was de oudste van 't gezin - vond ik het wèl zoo gezellig, met de groote menschen mee, aan huiselijke bezigheden te helpen... Ons buiten-huishouden was destijds groot en druk; er viel veel te beredderen; mijn moeder hield bij alles zelve het bestuur in handen over den arbeid van het personeel. Ik behoefde niet mee te doen; maar ik mocht wel, als ik wou.

Ik herinner mij een prachtigen September-namiddag, midden in den slaboonen-inmaak. Men was daarmee bezig in den tuin, onder een grooten

[p. 162]

boom. Het zag er zoo aanlokkelijk uit, tusschen al die mandjes en die witte doeken en die groene boonen. Breken had ik vroeger wel al meer gedaan; nu mocht ik voor het eerst mee-afhalen: nauwkeurig viermaal elke boon en ter dege op de ‘haren’ passen en zorgen mij niet in de vingers te snijden. Ik genoot innig die bedrijvigheid. - Zoo ging het meer en meer. En ik dank het aan die voortdurende afwisseling van hoofd- en handenwerk, dat ik in geen van beiden tegenzin gekregen heb.

Ik las veel. 's Wintersavonds las ik mijn moeder voor, meest uit geschiedkundige werken of wetenschappelijke artikelen uit tijdschriften, voorzoover die binnen mijn bevatting vielen. En ook voor mij zelve, ontspanningslektuur; maar dan liefst in de oorspronkelijke talen. Viel dit soms moeielijk, dan werd mij aangeraden, er een dictionnaire bij te nemen, en van elke bladzij minstens één woord op te zoeken. En nog een andere raad werd mij door mijn ouders gegeven, namelijk om telkens als ik een boek uit had, op te schrijven hoe ik het gevonden had. Zoo leerde ik mij rekenschap geven van mijn eigen meeningen, - een oefening die mij later zeer te stade is gekomen.

Behalve op boeken, oefende ik natuurlijk ook kritiek op wat ik om mij heen zag gebeuren. Ik vond dat de meeste menschen veel dingen verkeerd deden. Af en toe kreeg ik een waarschuwing, als ik mij waagde op terreinen, die boven mijn bereik gingen. Dan klonk het: ‘je praat naardat je verstand hebt!’ Maar overigens had ik groote vrijheid in het uiten van mijn oordeel, ook waar dit ongunstig uitviel. Meestal betrof dat de overbodige behoeften, die zooveel personen zich scheppen, en waaraan zij zich verslaven, tot last van zichzelf en anderen.

Bij intuïtie vermeed ik dien last. Veeleischend op het punt van licht, lucht en vrijheid van beweging, was ik het heel weinig ten opzichte van weeldeverwenningen. Ik at wat de pot schafte en mijn levenslust was onafhankelijk van kleine wederwaardigheden. Voor luxe-artikelen voelde ik weinig, omdat ik ze per slot van rekening veel minder mooi vond dan levende natuur-voorwerpen: dieren, planten en de blauwe hemel met zijn wolken en zijn avondtinten. Gekleed was ik het liefst zoo, dat ik onbezorgd tegen weer en wind kon, zonder om ‘mode’ te geven.

Een geliefkoosd mikpunt voor mijn jeugdige kritiek was een span volwassen jonge dames, die juist bijzonder veel aan mode-artikelen hechtten, er van op de hoogte waren en er mee paradeerden. Zoo vaak zij voorbij kwamen, terwijl ik in den tuin bezig was, overviel mij de lust, ze met mijn hark te enteren, een bloempot op haar hoofd te zetten of mijn schoffel aan haar hoed op

[p. 163]

te hangen. Dat was niet om haar pijn te doen, maar alleen om mijn bloed te koelen aan een holheid, die ik minachtte en waarin zij haar kracht zochten en vonden. Ik heb zulk een inval nooit ten uitvoer gebracht; daarvoor zorgden ontzag voor mijn ouders en dergelijke kalmeerende drijfveeren. Maar ééns, toen, bij een bezoek, eene dezer schoonen zich erg gewichtig maakte over het fijne onderscheid tusschen ik weet niet welke nouveautés, zei ik, hardop, om het hoekje van de deur, haar gemaniereerde spraak met overdrijving nabootsend:

‘Weet u het fijne onderscheid tusschen een pauw en een uil?’...

Daarvoor was ik dertien jaar. Later heb ik er wel een beetje spijt over gehad, toen ik de ervaring opdeed, dat die twee modepoppen per slot goedige wezens waren. En vooral toen ik inzag: dat haar holheid minder aan hààr te wijten was dan aan den kring, waarin zij opgevoed waren, - zooveel enger en saaier dan dien, waarin ik het voorrecht had op te groeien.