De Achttiende Eeuw. Jaargang 46

[voorplat]

[2014/2]

[p. 3]

Explanation of the frontispiece
Eveline Koolhaas-Grosfeld

Bernard Picart, frontispiece to Frans van Mieris Jr, History of the Dutch Princes from the Houses of Bavaria, Burgundy and Austria who ruled the Netherlands from the reign of Albert, Count of Holland, to the death of the Emperor Charles V. The Hague, published by Pieter de Hondt, 1732-1735. Etching and engraving, 34.2 × 22.2 cm. Amsterdam, Rijksprentenkabinet (with caption in French).

‘HISTORY here hands a pen to PAINTING and urges her to depict the fortunes of the princes that [...] have ruled the Netherlands’. Thus begins the caption (in the Dutch version) beneath the print. We see winged History reaching the pen with one hand and with the other pointing at the tapestry held up by Time and Fame. It shows the Maid of Holland, recognizable by her sheaf of arrows and the lion at her feet. To the right of her throne are Liberty, holding a staff with liberty hat, and Religion. In front of them sits Thetis, who is faced by Mars, while above them hovers Mercury: allegories, respectively, of the Dutch naval power, national courage and military art, and extensive trade. The tapestry is bordered with portraits of the princes whose fortunes Painting is asked to ‘describe’. By using this word Picart alludes to the fact that Frans van Mieris Jr. (1687-1763) was a painter as well as a historian, the grandson of the much more famous genre painter Frans van Mieris Sr. The historian Frans Jr. was well served by this talent for painting. He was one of those early eighteenth-century historians who dealt with historical Pyrrhonism by putting forward ‘genuine pieces of evidence’ which particularly included visual source materials. For the History of the Dutch Princes he reproduced more than a thousand historical medals. Picart has visualized this by having Numismatics accompany Painting as ‘help in providing her works of art to strengthen this History’. Also the putti in the foreground are assisting. As the poem that accompanies the frontispiece has it:

The foreground of this scene	From which Painting completes
Gives a task and role to each figure	A work useful to State and Church
To examine writings, bulls, seals,	Of the Netherlands and its neighbours,
Books and ancient coins;	Which will endure envy and the ages.

[p. 4]

Verklaring der Plaat
Eveline Koolhaas-Grosfeld

Bernard Picart, Titelpagina voor Frans van Mieris jr., Histori der Nederlandsche vorsten uit de huizen van Beijere, Borgonje, en Oostenryk; welken, sedert de regeering van Albert, graaf van Holland, tot den dood van keizer Karel den Vyfden, het hooggezag aldaar gevoerd hebben. 's-Gravenhage, bij Pieter de Hondt, 1732-1735. Ets en gravure, 34,2 × 22,2 cm. Amsterdam, Rijksprentenkabinet (met onderschrift in het Frans).

‘De HISTORIE geeft de SCHILDERKUNST hier eene pen in de hand en noopt haar de gevallen der vorsten, welken [...] over de Nederlanden geheerscht hebben, te beschryven’. Aldus opent (in de Nederlandse versie) de toelichting onder de prent. We zien hoe de gevleugelde Historie met haar ene hand de pen aangeeft en met haar andere wijst op het tapijt dat de Tijd en de Faam ophouden. Daarop is de Nederlandse Maagd afgebeeld, herkenbaar aan de pijlenbundel en de leeuw aan haar voeten. Rechts van haar troon staan de Vrijheid, met staf met vrijheidshoed, en de Godsdienst. Voor hen zit Thetis, tegenover haar staat Mars en daar boven zweeft Mercurius, respectievelijk de ‘magtige zeevaart’, de ‘dapperheid en krygskunde van deezen landaard’ en de ‘uitgebreide koophandel’ verbeeldend. De rand van het tapijt is omzoomd met portretten van de vorsten waarvan de Schilderkunst gevraagd wordt de geschiedenis te beschrijven. Schrijven? Dat klinkt inderdaad vreemd, maar Picart zinspeelt hier op het feit dat Frans van Mieris jr. (1687-1763) behalve geschiedschrijver, ook schilder was, kleinzoon van de veel beroemdere genreschilder Frans van Mieris sr. Dit schildertalent kwam Van Mieris jr. als geschiedschrijver goed van pas. Hij behoorde tot die vroeg-achttiende-eeuwse historici die het historisch Pyrrhonisme van hun tijd te lijf gingen met ‘echte bewijsstukken’, waartoe zij vooral ook concrete, visuele bronnen rekenden. Zo tekende hij voor de Histori der Nederlandsche vorsten meer dan duizend historiepenningen na. Picart heeft dit verbeeld door de Schilderkunst te laten vergezellen door de Penningkunde, als ‘hulp in 't verschaffen van haare konststukken ter versterking deezer Historie’. Ook de putti op de voorgrond helpen mee. Het gedicht dat bij deze titelplaat hoort zegt het zo:

De voorgront van dit tafereel	Waer uit de Schilderkunst een werk
Geeft yder beelt zyn werk en deel	Voltooit ten nut van Staet en Kerk
Om schriften, bullen, zegels, boeken	Van Nederlant en zyn gebueren,
En oude munten te onderzoeken;	Dat nydt en eeuwen zal verdueren.