Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 1991

[p. 215]

Recueil des pieces curieuses et nouvelles

De bedoeling van deze rubriek is door middel van korte besprekingen, signalementen en mededelingen aandacht te schenken aan recente publicaties, tentoonstellingen, evenementen e.d. op het gebied van de achttiende-eeuwse geschiedenis, kunst en literatuur. Recensie-exemplaren, aankondigingen en andere informatie kunnen worden gezonden aan de samensteller, P.G. Hoftijzer, p/a Sir Thomas Browne Institute, Postbus 9515, 2300 RA Leiden.

Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman

Toen de Stichting Jacob Campo Weyerman in 1977 in het leven werd geroepen, noemde ze als een van haar voornaamste taken ‘het bevorderen van de kennis van leven en werk van Jacob Campo Weyerman’. Wie een blik in bijvoorbeeld de Bibliografie van Nederlandse taal- letterkunde werpt, of in de internationale bibliografie op het gebied van de boekwetenschap, de Annual bibliography of the history of the book, kan niet anders dan tot de conclusie komen dat Weyerman sindsdien tot de beter gedocumenteerde Nederlandse auteurs uit de historische letterkunde is gaan behoren: tekstuitgaven, studies, een mededelingenblad. Wat overigens niet weg neemt dat nog vele jaren interessant onderzoek naar Weyerman en zijn geschriften kan worden gedaan.

Toch heeft de redactie van de Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman heeft gemeend in het najaarsnummer van 1989 te moeten aankondigen dat men plaats ging inruimen voor bijdragen die in het verlengde liggen van het Weyerman-onderzoek. Velen verrichten onderzoek - bijvoorbeeld in het kader van een doctoraalscriptie - naar personen of letterkundige verschijnselen die ook voor de liefhebbers van Weyerman boeiend kunnen zijn. Lang niet alle studies vinden hun weg naar een vaktijdschrift, en als dat al gebeurt, kan het lang duren voor ze gepubliceerd worden.

De Mededelingen zijn kwalitatief gezien een uitstekend blad geworden in de loop der jaren, terwijl de publicatiedrempel toch niet hoog is. Het blad is in de ogen van de redactie uitermate geschikt om studies die niet direct met Weyerman te maken hebben, maar qua periode, qua genre of anderszins wel in de lijn van het Weyerman-onderzoek liggen een mogelijkheid tot publicatie te bieden.

[p. 216]

Ook langs deze weg wil de redactie potentiële auteurs op deze mogelijkheid attent maken.

Redactie Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman p/a Adèle Nieuwenboer, Pomonaplein 28, 2564 XR 's-Gravenhage

Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland, 1500-1800.

Samengesteld door E.O.G. Haitsma Mulier en G.C.A. van der Lem, met medewerking van P. Knevel, 's-Gravenhage, 1990. ISBN 90-73069-04-1. Uitgave van het Nederlands Historisch Genootschap, Postbus 90406, 2509 LK 's-Gravenhage. Geb., ledenprijs ƒ 105,-, handelsprijs ƒ 135,- (incl. verzendkosten).

Met naslagwerken op het terrein van de achttiende-eeuwse historiografie was Nederland tot nu toe niet rijk gezegend. Eigenlijk is er voor deze periode geen uitgebreide bibliografie meer verschenen, sinds Christophorus Saxe zijn Onomasticon literarium (1775-1803) uitgaf. S. de Wind, die in de jaren dertig van de negentiende eeuw een Bibliotheek der Nederlandse geschiedschrijvers opzette, kwam niet verder dan 1648. De verschijning van het Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland, 1500-1800 van Haitsma Mulier, Van der Lem en Knevel is dan ook een bijzondere mijlpaal. Niet alleen historici, maar ook neerlandici, rechtsen kerkhistorici zullen de bewerkers buitengewoon dankbaar zijn voor de inspanning en het doorzettingsvermogen die achter dit boekdeel schuilgaan.

Het is niet zo simpel het terrein van een historiografisch repertorium af te bakenen en de vergaarde gegevens op een inzichtelijke manier te presenteren. In het laatste zijn de samenstellers wellicht nog beter geslaagd dan in het eerste. Zoals als zo vaak hebben pragmatisme en compromis de idealen ingehaald. Niettemin is een buitengewoon bruikbaar naslagwerk ontstaan. Het uitgangspunt van het Repertorium zijn de geschiedschrijvers, niet de verschenen boeken als zodanig. Dit betekent echter niet dat alle werken van de opgenomen auteurs voor vermelding in aanmerking kwamen. Gelukkig hebben de samenstellers alle criteria voor de keuze van deze schrijvers en voor de selectie van hun werken opgesomd. Met enig denkwerk kan de gebruiker zich daarom een goed beeld van de inhoud van het Repertorium vormen. Dit denkwerk is echter wel onontbeerlijk, omdat de genoemde criteria nogal van aard verschillen. Ze zijn deels formeel, deels chronologisch, dan weer onderwerpmatig of zuiver door de omstandigheden ingegeven.

De behandelde periode loopt van 1500 tot 1800. Het beginjaartal diende zich als vanzelf aan, omdat het eveneens door het Nederlands Historisch Genootschap uitgegeven Repertorium van verhalende bronnen uit de middeleeuwen van M. Carasso-Kok bij dat tijdstip eindigt. Het eindjaar 1800 is daarentegen willekeurig. Overigens is een vervolgdeel

[p. 217]

voor de negentiende en twintigste eeuw elders in bewerking. De lezerskring van het Documentatieblad dient er op verdacht te zijn, dat de scheidslijn van 1800 niets te maken heeft met het geboortejaar van een auteur, met het jaar van ontstaan van een historiografisch werk of met de datum van publicatie: ‘het uiteindelijke criterium is ... dat auteurs die meer dan de helft van hun historische werk vóór het einde van de achttiende eeuw hebben gepubliceerd met het gehele oeuvre zijn opgenomen.’ De overigen komen in een vervolgdeel terecht.

Wat biedt het Repertorium? Kort gezegd omvat het gedrukt werk van auteurs die werkzaam zijn geweest op het grondgebied van het huidige koninkrijk der Nederlanden of in de gebieden van de Oostindische en Westindische Compagnie. Alleen voor het tijdvak van 1500 tot 1609 zijn zuid-nederlanders opgenomen. Bij de afbakening is derhalve een modern geografisch criterium gekoppeld aan de plaats waar de geschiedschrijvers actief waren. De feitelijke plaats van uitgave van het boek blijft buiten beschouwing. In Nederland uitgekomen edities van buitenlanders ontbreken dus voor zover de auteurs zich niet persoonlijk op onze vaderlandse bodem hebben gewaagd. Deze opzet maakt het mogelijk, Nederlandse geschriften over andere landen op te nemen. Dit lijkt mij, ook uit cultuurhistorisch oogpunt, verkieslijker dan een repertorium van de historiografie betreffende Nederland. Nu wordt de bestudering van de klassieke oudheid door Nederlandse geleerden ook in kaart gebracht. Kennis daarvan is onmisbaar voor een goed begrip van de ontwikkelingen in de Nederlandse historiografie.

Andere gekozen selectiecriteria zijn misschien wat minder gelukkig. Tamelijk ondoorzichtig, hoewel ontwapenend eerlijk, is het beleid om handschriften alleen te vermelden als zij ‘ons toevallig bekend zijn’. En van de laatste regel blijken universitaire collegedictaten over historische onderwerpen in de praktijk uitgezonderd te zijn. De reden voor deze aanpak ligt voor de hand. De bewerkers hebben er voor gekozen geen systematisch onderzoek naar handschriften te verrichten. Het gaat dus om gedrukte werken. Binnen dat kader zijn echter weer alleen integraal uitgegeven teksten in het Repertorium opgenomen. Dit criterium lijkt de gebruiker onvoldoende houvast te bieden, al gaat het in de praktijk blijkbaar om onbelangrijke fragmenten.

Maar terug naar de hoofdlijnen. De samenstellers van het Repertorium stonden voor de moeilijke taak, te bepalen wat tot de geschiedschrijving behoort en wat niet. Zij lieten de opvattingen uit de tijd zelf de doorslag geven. Mijns inziens is dat een juiste benadering. Theoretische verhandelingen over de aard van de geschiedenis en van de geschiedschrijving zijn daarom in het repertorium opgenomen, evenals chronologische werken. Afzonderlijke levensbeschrijvingen kwamen gelukkig eveneens in aanmerking. Weglating van politiek-theoretische literatuur wordt verdedigd met een verwijzing naar de Bibliography of

[p. 218]

Dutch seventeenth century political thought. Hetzelfde geldt voor edities van oorkonden, handvesten enz. met beroep op het Overzicht van oud-Nederlandse rechtsbronnen van Fockema Andreae, maar uitzonderingen zijn hier wel zeer ruim genomen.

Omdat is uitgegaan van de contemporaine opvattingen, kon een bruikbare nadere werkhypothese worden gevonden:

Als historisch wordt dat beschouwd dat tenminste in zijn geheel of in een aaneengesloten gedeelte een bewust aangebrachte rangschikking van geschied- en/of oudheidkundig materiaal bevat met de primaire bedoeling het (nabije) verleden als zodanig getrouw weer te geven. Het werk moet in proza zijn geschreven en mag niet de vorm van een samenspraak hebben.

Deze omschrijving houdt terecht rekening met de toenmalige genres in wetenschap en literatuur. Arcadia's en gedichten worden niet vermeld, evenmin als preken en verzamelingen van rechtsgeldige teksten. Maar er zijn natuurlijk vele grensgevallen. De historische beschrijving in dichtvorm van de krijgsdaden van Willem de Zwijger, door Georgius Benedicti Wertelo, valt buiten het kader. Toch kan een prozaschrijvende auteur zich er tegen hebben afgezet. Het criterium kan dus problemen opleveren, zeker ook als binnen het oeuvre van een in het Repertorium opgenomen auteur op deze manier wordt geselecteerd. Inderdaad is daarom op dit laatste punt van de stelregel afgeweken.

Er zijn ook enkele categoriën boeken waaraan Haitsma Mulier en Van der Lem stilzwijgend voorbijgaan. Behalve universitaire oraties over recente gebeurtenissen, meestal in verband meet wederwaardigheden van het stadhouderlijk huis, hebben zij ook de vele juridische en oudheidkundige dissertaties weggelaten. Nu is het ondoenlijk van al deze werkjes de betekenis en de naam van de werkelijke auteur te bepalen. Maar het probleem had wellicht in de inleiding aangesneden kunnen worden, zeker omdat in het aansluitende deel over de negentiende eeuw dissertaties niet kunnen worden gemist. Verder ontbreken enkele werken over de geschiedenis van universiteiten, zoals dat van Vriemoeth over Franeker en de rede van Ravius over Utrecht.

Door de schat aan informatie die het Repertorium biedt, zal het stellig tot in lengte van jaren een onmisbaar naslagwerk blijven. De opgenomen auteurs zijn alfabetisch gerangschikt. Voor het korte overzicht van hun levensloop werden de geboorte- en sterfdatum zo nodig aangevuld of verbeterd. Daarna volgen de relevante titels. Deze zijn volledig overgenomen, zij het niet volgens de semi-facsimile methode, en gaan, wat de eerste druk betreft, vergezeld van opgave van het aantal bladzijden en het formaat, het jaar van uitgave en de plaats. Niet vermeld wordt de drukker. Ook anderszins is bewust niet voldaan aan de strenge eisen van de moderne bibliografie. De doelgroep van historiogra-

[p. 219]

fen en neerlandici heeft in eerste instantie echter zeker genoeg aan het gebodene. Na de titels volgt een opgave van over de auteur verschenen literatuur.

In plaats van hier over vraagtekentjes en aanvullinkjes te vitten, wil ik de auteurs en de uitgever graag van harte feliciteren met de totstandkoming van het Repertorium. Velen zullen hen uitermate dankbaar zijn. En ook al wordt de achttiende eeuw weer verlaten, de aansporing om vooral voort te gaan, mag hier niet ontbreken!

J. Roelevink

Geschiedenis van de taalwetenschap, nationaal en internationaal

Sinds enkele jaren functioneert in Nederland het Interuniversitair Werkverband Geschiedenis van de Taalkunde als discussieplatform voor onderzoekers die werkzaam zijn op het gebied van de geschiedenis van de taalkunde. Bij het Werkverband zijn zowel universitaire als niet-universitaire onderzoekers aangesloten. Regelmatig vinden bijeenkomsten plaats waarop de resultaten van onderzoek inzake uiteenlopende perioden en verschillende taalgebieden worden besproken. Ook heeft het Werkverband in de afgelopen tijd op verscheidene congressen een historiografische sectie verzorgd.

Met buitenlandse vakgenoten zijn er goede persoonlijke contacten opgebouwd, niet alleen door het uitnodigen van buitenlandse gastsprekers, maar ook door het mede-organiseren van een jaarlijks internationaal colloquium. Het nieuwe tijdschrift Beitrage zur Geschichte der Sprachwissenschaft, dat in 1991 gaat verschijnen bij Nodus Publikationen te Münster, zal mede als orgaan van het Werkverband functioneren.

Om de activiteiten van het Werkverband waar nodig een formeel kader te verschaffen is medio 1990 de Stichting Geschiedenis van de Taalwetenschap opgericht. Deze stichting heeft tot doel het stimuleren van het onderzoek op het gebied van de geschiedenis van de taalkunde. Voor nadere informatie kan men zich richten tot Mw. Dr. M.J. van der Wal, Willem de Zwijgerlaan 1, 2341 EG Oegstgeest.

J. Noordegraaf