Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 1983

[p. 21]

Literaire genootschappen 1748-1800

Inhoud

Verantwoording		p. 21
Noten bij de verantwoording		p. 28
I	Lijst van genootschappen
	1 Genootschappen met de beoefening van letterkunde als hoofddoelstelling (nrs. 1.1-1.35)	p. 30
	2 Genootschappen met de beoefening van letterkunde als nevendoelstelling (nrs. 2.1-2.15)	p. 36
	3 Marginale genootschappen (nrs. 3.1-3.7)	p. 38
	4 Apocriefe genootschappen (nrs. 4.1-4.16)	p. 40
	5 Twijfelgevallen (nrs. 5.1-5.21)	p. 41
	6 Niet-literaire genootschappen die abusievelijk als literair vermeld zijn (nrs. 6.1-6.22)	p. 45
II	Lijst van uitgaven
	1 Werken van genootschappen met letterkunde als hoofd- of als nevendoelstelling, en van marginale genootschappen	p. 49
	2 Werken met betrekking tot de categorie twijfelgevallen	p. 63
III	Lijst van prijsvragen	p. 64
Geraadpleegde literatuur
	A Algemene werken	p. 82
	B Literatuur over specifieke genootschappen	p. 86

Verantwoording

1 Inleiding

Ofschoon niemand zal bestrijden dat gedurende de tweede helft van de 18e eeuw het culturele leven in ons land in belangrijke mate gestalte kreeg in de activiteiten van vele en veelsoortige genootschappen, is het evenmin aanvechtbaar dat dit terrein van onderzoek allerminst uitputtend is geëxploreerd. In het bijzonder geldt dat voor het domein van de letterkunde. Het is algemeen bekend dat in de genoemde periode het

[p. 22]

fenomeen ‘dichtgenootschappen’ floreerde, maar veel studie is op dit terrein niet verricht. Als overzicht is nog steeds het beste het hoofdstuk Dichtgenootschappen in Te Winkel^1*, terwijl Höweler² zeer uitvoerig verslag heeft uitgebracht omtrent de organisatie van het Haagse dichtgenootschap Kunstliefde spaart geen vlijt. Voor het overige dient men naarstig te zoeken naar wat verspreid te vinden is in uiteenlopende studies en artikelen. Zelfs een inventariserende lijst van literaire genootschappen - zoals Visser³ en Buursma⁴ die voor de wetenschappelijke genootschappen hebben samengesteld - en van genootschapswerken, stond de onderzoeker van de 18e-eeuwse letterkunde tot nog toe niet ter beschikking. In deze documentaire leemte nu hopen wij met deze bijdrage te voorzien. Het spreekt vanzelf dat aanvullingen en correcties uiterst welkom zijn.

1 J. te Winkel, De ontwikkelingsgang der Nederlandsche letterkunde, 2e dr., dl. V p. 516-537.

* Noten zie p. 26

2 H.A. Höweler, ‘Uit de geschiedenis van het Haagsche dichtgenootschap “Kunstliefde Spaart Geen Vlijt” 1772-1818’. In: Tijdschrift voor Nederlandsche taalen letterkunde 56 (1937) p. 97-184.

3 R.P.W. Visser, ‘De Nederlandse geleerde genootschappen in de achttiende eeuw’. In: Documentatieblad Werkgroep 18e eeuw nr. 7 (1970) p. 7-18.

4 J.H. Buursma, Nederlandse geleerde genootschappen opgericht in de 18e eeuw. Uithoorn 1978. Bibliografische bijdragen 7.

2 Beperkingen van de inventarisatie

De inventarisatie omvat genootschappen die activiteiten op literair gebied hebben ontplooid gedurende enige tijd tussen 1748 en 1800.

Alvorens de verschillende componenten van deze omschrijving nader te verantwoorden, moet er op gewezen worden dat de hier geboden verzameling onmogelijk kan pretenderen volledig te zijn. Waarschijnlijk hebben er vele genootschappen bestaan die binnen het hierboven aangegeven kader vallen, maar die, doordat ze geen werken hebben uitgegeven of anderszins op de voorgrond zijn getreden, verdwenen zijn zonder een spoor na te laten. Men denke aan een dichtersbent als Van Lennep beschrijft in Ferdinand Huyck - hoeveel kunnen er daarvan niet geëxisteerd hebben zonder dat ergens het bestaan ervan is vastgelegd.⁵

Opmerkelijk is dat de door ons gelocaliseerde genootschappen vrijwel zonder uitzondering gevestigd waren in Holland en Utrecht. Kwam het verschijnsel ‘genootschap’ pas later algemeen tot bloei in de rest van Nederland, of vertekent hier een gebrekkige overlevering het beeld? In ieder geval vindt men pas na 1800 op grote schaal genootschappen in ‘de provincie’ vermeld.

5 J. van Lennep, Ferdinand Huyck, 19e hoofdstuk. Het gaat hier om een gezelschap van dichters van zeer gering allooi.
Interessant is in dit verband een geleding van genootschappen die Wolff en Deken geven in hun Brieven over verscheiden onderwerpen, ('s-Hage 1780-81) dl. II p. 112-113. De Hollandsche Maatschappij der wetenschappen wordt daar vergeleken met ‘de Staaten Lotery’, de geleerde genootschappen met loterijen ‘van Porcelein’, de dicht- en taalkundige genootschappen met loterijen ‘van Schrynwerkerswaren, van Lakwerk, van galanteryen, van allerhande snuisteryen’, en tenslotte zijn er de ‘Lik Collegies’ die te vergelijken zijn met loterijen ‘van schellings Koeken, taaije Koek, Biesjes, en Peperneuten’.

3 Criteria bij de inventarisatie

De zojuist gegeven omschrijving ‘genootschappen die activiteiten op literair gebied hebben ontplooid gedurende enige tijd tussen 1748 en

[p. 23]

1800’ vergt een nadere verantwoording op drie punten: a. het begrip ‘genootschap’, b. de bepaling ‘activiteiten op literair gebied’, en c. de periode 1748-1800.

a het begrip ‘genootschap’

Het begrip ‘genootschap’ werd gebezigd voor gezelschappen van zeer onderscheiden aard, waardoor een scherpe begripsbepaling moeilijk te geven is. Het W.N.T. omschrijft: ‘eene vereeniging, onder eigen bestuur naar eigen wetten beheerd, eene maatschappij, aan de bevordering van wetenschap of kunst gewijd’ (dl. IV kol. 1576). Als een ook voor de 18e eeuw geldig criterium lijkt men in ieder geval aan te kunnen houden het min of meer geïnstitutionaliseerd karakter, tot uiting komend in een gereglementeerde organisatievorm en het voeren van een naam.⁶ Op grond hiervan zijn informele literaire kringen als bijv. de Utrechtse ‘genialische vrienden’ buiten beschouwing gelaten. (Veel genootschappen - het ligt voor de hand - zijn overigens uit zo'n vriendenkring ontstaan.⁷)

Overigens zijn van maar betrekkelijk weinig genootschappen wetten overgeleverd. In de overige door ons opgenomen gevallen bleek uit het werk (een enkele maal uit een andere betrouwbaar te achten bron) dat het betreffende gezelschap zich expliciet als genootschap betitelde, dan wel alle kenmerken van een genootschap bezat.⁸

Het feit dat genootschappen doorgaans een programmatische spreuk als naam voerden, heeft vroegere onderzoekers en catalogusbeschrijvers er soms toe gebracht zich al te veel op dit soort naamgeving te verlaten. Vele zinspreuken die in secundaire literatuur en in catalogi aan genootschappen worden toegeschreven, blijken bij raadpleging van de betreffende werken toe te behoren aan individuele auteurs, aan samenwerkingsverbanden ad hoc, etc. Deze gevallen zijn in aparte rubrieken opgenomen: onder marginale genootschappen zijn een paar gezelschappen verzameld die blijkbaar geen genootschap waren in de eigenlijke zin des woords; apocriefe genootschappen noemen we zinspreuken waarachter een of enkele ‘ongeorganiseerde’ auteurs schuilgaan. De door ons als zodanig achterhaalde apocriefe genootschappen bestonden uit ten hoogste drie auteurs. Voor zover we van de echte genootschappen het ledental vermeld vonden, was dat nooit minder dan zes.

Ten slotte hebben we bij het onderzoek een aantal namen van genootschappen vermeld gevonden waaromtrent we - hetzij omdat we er geen werken van konden vinden, hetzij omdat de gevonden werken onvoldoende uitsluitsel gaven - niet genoeg gegevens konden verzamelen om ze onder te brengen in welke rubriek ook. Vandaar de afzonderlijke rubriek twijfelgevallen.

6 Over het geïnstitutionaliseerde karakter als kenmerk van een genootschap o.a. N. Chomel, Algemeen, huishoudelijk -, [...] en konstwoordenboek (Leyden 1778²) dl. II i.v. genootschap, p. 845. Cf. bijv. ook het ‘Voorberigt’ van Mengelingen van het genootschap Vlijt is de voedster der wetenschappen, waarin gezegd wordt dat het oorspronkelijk een vriendenkring betrof, die met de invoering van wetten ‘eigenlijk eerst den vorm van een Genootschap verkreeg’.

7 Van een dergelijke ontstaansgeschiedenis wordt melding gemaakt in de werken van onder meer Kunst wordt door arbeid verkreegen, Hierna volmaakter, Vlijt is de voedster der wetenschappen, Dulces ante omnia musae, Studium scientiarum genetrix.

8 Overigens blijkt de organisatievorm geen hermetisch criterium te zijn: In de werken van Diligentiae omnia, Hier na volmaakter en Volmaakter door den tijd wordt vermeld dat men strikte reglementering afwijst. Omdat zij zichzelf niettemin als genootschap aanduiden, zijn ze toch opgenomen.

b de bepaling ‘activiteiten op literair gebied’

In vrijwel álle genootschappen is bij allerlei feestelijke gelegenheden

[p. 24]

wel eens aan de muzen geofferd, maar het gaat ons om genootschappen waarvan het letterkundig bezigzijn de hoofd- of een nevendoelstelling was. Letterkunde is hierbij niet genomen in de ruime 18e-eeuwse betekenis van geesteswetenschappen, maar ook niet te nauw afgebakend: we rekenen ertoe de creatieve beoefening van literatuur, en het reflecteren over literaire en aanverwante (bijv. taalkundige) problemen. Voornamelijk om praktische redenen is evenwel het toneel buiten beschouwing gelaten. Genootschappen die uitsluitend op het gebied van de toneelpoëzie werkzaam waren, zijn dus niet opgenomen.

Het begrip ‘activiteiten’ is ruim gehanteerd. Niet alleen zijn de genootschappen geïnventariseerd waarbij het literaire bezigzijn heeft geresulteerd in de publicatie van genootschapsbundels en bekroonde prijsstoffen, maar ook zijn de genootschappen opgenomen waarvan bekend is dat er werd gedicht, of getheoretiseerd over literatuur, zonder dat de resultaten daarvan te boek gesteld zijn. Criterium is inderdaad het actief bezigzijn met literatuur; leescolleges, die in principe een meer passief karakter hadden, zijn niet opgenomen. Overigens zal de grens tussen ‘actieve’ en ‘passieve’ gezelschappen in de praktijk vloeiend zijn geweest.⁹

De genootschappen waar het hier om gaat kan men indelen in twee categorieën: genootschappen waarvan de letterkundige activiteit de enige of de hoofddoelstelling vormde, en genootschappen waarin de letterkunde werd beoefend naast andere takken van kunst of wetenschap. De eerste categorie bestaat voornamelijk uit de eigenlijke dichtgenootschappen, maar ook de ietwat anders geaarde genootschappen als Minima crescunt, Dulces ante omnia musae en de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde zijn er in ondergebracht. De tweede categorie omvat in de eerste plaats de algemene maatschappijen in wier brede scala van activiteiten ook plaats was ingeruimd voor de letterkunde,¹⁰ en voorts genootschappen waarvan de hoofddoelstelling niet literair was, maar waarin de letterkunde toch een zekere aandacht kreeg.

9 Over leesgezelschappen en de activiteiten daarvan: P.J. Buijnsters, ‘Lesegesellschaften in den Niederlanden’. In: Otto Dann (hrsg.), Lesegesellschaften und bürgerliche Emanzipation. Ein europäischer Vergleich (München 1981) p. 143-158.

10 Volgens H.H. Zwager, Nederland en de Verlichting (Haarlem 1980²) p. 110 werd de term ‘maatschappij’ meestal gereserveerd voor genootschappen die of plaatselijke afdelingen hadden buiten de stad van oprichting, of die verschillende afdelingen bezaten die naast elkaar aparte doelstellingen nastreefden. Wij hebben beide begrippen evenwel ook als volstrekt synoniem gevonden, bijv. bij Chomel t.a.p. (zie noot 6).

c de afbakening 1748-1800

De inventarisatie omvat genootschappen die blijkens hun publicaties of blijkens vermeldingen van tijdgenoten actief zijn geweest in de jaren tussen 1748 en 1800. Dit impliceert dat niet zijn opgenomen genootschappen waarvan na 1747 geen levenstekenen gesignaleerd zijn ofschoon ze mogelijk nog niet verdwenen waren. In veel gevallen is immers een exacte sterfdatum niet aan te geven: ‘they just fade away’. Nil volentibus arduum is in dat opzicht een karakteristiek voorbeeld: het jaar van verscheiden is nauwelijks bij benadering te geven.

Aan de andere kant kunnen er ook genootschappen ontbreken die al voor 1800 zijn opgericht maar die pas na de eeuwwisseling openlijk optreden of vermeld worden.

[p. 25]

De terminus post van 1748 markeert niet een opvallend moment in de genootschapsontwikkeling. Algemeen wordt aangenomen dat de hausse van genootschappen pas in de tweede eeuwhelft plaats heeft.¹¹ Evenwel ook in de eerste decennia van de 18e eeuw lijken er al vrij veel genootschappen gebloeid te hebben. Joannes Lublink spreekt - over- igens zonder namen te noemen - van meer dan 30.¹² Mogelijk betreft dit, gezien de context van deze opmerking, voornamelijk toneelgenootschappen. Zeker is dat in deze vroege fase nog veel vruchtbaar onderzoek verricht kan worden, waarbij misschien ook relaties tussen de genootschappen en de hier en daar nog levende rederijkerskamers aan het licht gebracht zouden kunnen worden.¹³ Hoe dit alles ook zij, als betrekkelijk willekeurig beginjaar is voor deze documentatie 1748 gekozen, het jaar van oprichting van Concordia et libertate te Amsterdam.

Het jaar 1800 als terminus ante is in zoverre niet helemaal willekeurig, dat tegen het eind van de eeuw de genootschappen duidelijk moeilijke tijden doormaken, en weinig activiteiten (kunnen) ontplooien. Vele genootschappen laten niets meer van zich horen en lijken een zachte dood gestorven te zijn. Precies in 1800 gaan drie van de aanzienlijkste genootschappen: het Amsteldamsch dicht- en letteroefenend genootschap, het Leidse Kunst wordt door arbeid verkreegen en het Rotterdamse Studium scientiarum genetrix samen op in de Bataafsche maatschappij van taal- en dichtkunde, en deze fusie is wel symptomatisch voor de toen heersende malaise in het genootschapsleven. Pas in de twintiger en dertiger jaren van de 19e eeuw lijkt er weer een opleving plaats te hebben.

11 In zijn ‘Veertig jaar cultuurbevordering’ (p. 67) stelt Mijnhardt dat in Nederland de literaire genootschappen eerder, en vanuit een andere traditie, tot bloei zijn gekomen dan de andersoortige genootschappen. In zijn recente ‘Het Nederlandse genootschap’ nuanceert hij deze zienswijze in zoverre, dat hij daar de institutionalisering van de literaire genootschappen als kenmerkend voor de tweede helft van de achttiende eeuw ziet; wat betreft deze institutionalisering staan ze dan wél in dezelfde traditie als de overige genootschappen. (W.W. Mijnhardt, ‘Veertig jaar cultuurbevordering: Teylers Stichting 1778-±1815’. In: ‘Teyler’ 1778-1978. Studies en bijdragen over Teylers Stichting naar aanleiding van het tweede eeuwfeest (Haarlem/Antwerpen 1978) p. 57-111. W.W. Mijnhardt, ‘Het Nederlandse genootschap in de 18e en vroege 19e eeuw’. Te verschijnen in: De negentiende eeuw, in 1983.)

12 J. Lublink de jonge, ‘Over het vergelijken van de oude en de hedendaagsche dichters’ (In: Algemeen magazijn van wetenschap, konst en smaak I (1785), 2 p. 867.)

13 In 1785 werd de in verval geraakte rederijkerskamer De goudsbloemen te Gouda gereactiveerd als dichtgenootschap. In ieder geval tot het midden van de 18e eeuw gaven in Haarlem de rederijkerskamers In liefde getrouw, Liefde boven al en Trouw moet blijken nog tekenen van leven.

4 Opzet van het onderzoek

Het door ons verrichte onderzoek vond plaats in drie rondes. Allereerst werden op namen van genootschappen doorgenomen de literatuurgeschiedenissen van Jonckbloet, Kalff, Te Winkel, Baur en Knuvelder, een aantal vroege voorgangers daarvan, het biografisch woordenboek van Witsen Geysbeek, alsmede de belangrijkste literaire en historische monografieën betreffende de tweede helft van de 18e eeuw, en de literatuur die wordt genoemd in de inventarisaties van Visser en Buursma.¹⁴ In deze ronde werd tevens een namenregister aangelegd van personen die als betrokken bij bepaalde genootschappen worden genoemd. Dit register is op verzoek op het Instituut De Vooys te consulteren.

In de tweede ronde werden bronnen uit de tijd zelf geraadpleegd: woordenboeken en encyclopedieën, de tijdschriften de Boekzaal en de Konst- en letterbode, en de bibliografieën van Abkoude/Arrenberg en Saakes. Mede op basis van het aldus gevonden materiaal werd een

14 De belangrijkste geraadpleegde literatuur is te vinden in de bij dit artikel opgenomen literatuurlijst.

[p. 26]

checklist opgesteld van een 25-tal titels waaronder naar genootschapswerken gezocht zou kunnen worden in de alfabetische catalogi van de Koninklijke Bibliotheek, de Universiteitsbibliotheken van Utrecht, Leiden en Amsterdam, en in de C.C. (De werken zijn zelden onder de naam van het genootschap gecatalogiseerd.) Tevens werd de chronologische catalogus van de UB-Amsterdam gedepouilleerd.

In de derde ronde zijn de aldus opgespoorde werken geraadpleegd op informatie betreffende het genootschap: oprichtingsdatum, wetten, ledenlijsten etc.

Het zal duidelijk zijn dat de hier beschreven systematiek geen volledigheid garandeert. Allereerst zijn naar alle waarschijnlijkheid niet alle door of onder auspiciën van genootschappen uitgegeven werken door de checklist afgedekt. Voorts zijn belangrijke collecties niet onderzocht; met name lijkt het aannemelijk dat in gemeente-archieven nog aanvullingen op het hier gebodene te vinden zijn. Bovendien is het onderzoek beperkt gebleven tot gedrukte werken; een speurtocht naar handschriftelijk overgeleverd materiaal is derhalve nog een desideratum.¹⁵ En tenslotte zij er op gewezen dat bijv. bundels met in een bepaald genootschap gehouden verhandelingen niet zelden gepubliceerd zijn zonder de vermelding van het genootschap op de titelpagina. - Overigens zijn alle min of meer toevallige ‘treffers’ in deze categorieën wel opgenomen.

Markant is de uiterst predominante plaats die in deze lijst van werken wordt ingenomen door twee genootschappen: het Haagse Kunstliefde spaart geen vlijt en vooral het Leidse Kunst wordt door arbeid verkreegen. Met het Amsteldamsch dicht- en letteroefenend genootschap en Studium scientiarum genetrix te Rotterdam, werden zij algemeen als de voornaamste dichtgenootschappen beschouwd,¹⁶ maar qua kwantiteit van productie steken ook de beide laatstgenoemden schraal af bij KSG V en KWDA V.

15 Een onderzoek van Thobokholt in de handschriftencatalogus van de Universiteitsbibliotheek van Leiden en in het gemeentearchief aldaar bracht nog waardevolle aanvullingen, in het bijzonder met betrekking tot Kunst wordt door arbeid verkreegen. Deze zijn in de documentatie verwerkt. (B. Thobokholt, Het taal- en dichtlievend genootschap ‘Kunst wordt door arbeid verkreegen’, 1766-1800. Doctoraalscriptie Instituut De Vooys, 1982.)
Ook danken we enkele aanvullingen en correcties aan drs. W.W. Mijnhardt, die zo vriendelijk was een kritisch oog te laten gaan over de kopij van dit artikel.

16 Bijv. door J. van Dijk, Verhandeling over den oorsprong, voortgang en tegenwoordigen staat der Nederduitsche dichtkunst (Nagelatene schriften, Amsterdam 1832-1834, dl. I) p. 203. (Deze verhandeling dateert uit ca. 1792.)

5 Opzet van de inventarisatie

De inventarisatie bestaat uit drie delen: In I vindt men de genootschappen zelf, in II genootschapswerken, in III door genootschappen uitgeschreven prijsvragen. Een beknopte bibliografie sluit het geheel af.

De eerste lijst is weer onderverdeeld. Rubriek 1 bevat genootschappen waarin de beoefening van de letterkunde de hoofddoelstelling was (ten minste de helft van het werk wordt ingenomen door literaire bijdragen). Rubriek 2: genootschappen waarin de beoefening van letterkunde een nevendoelstelling was. In 3 zijn de marginale genootschappen opgenomen, met enigszins afwijkende werkzaamheden en/of organisatievorm. Rubriek 4 omvat de apocriefe genootschappen: zinspreuken

[p. 27]

ten onrechte aan genootschappen toegeschreven. In 5 zijn de twijfelgevallen verzameld; bij de hier vermelde namen hebben we geen zekerheid kunnen krijgen of het inderdaad om een genootschap gaat, c.q. of het om een literair genootschap gaat. Ten slotte is in 6 een aantal nietliteraire genootschappen bijeengebracht. Het gaat hier om genootschappen (en apocriefe genootschappen) die we vermeld hebben gevonden als actief op literair gebied, maar die dat bij nadere beschouwing níet bleken te zijn. Uit heuristisch oogpunt leek het ons wenselijk deze namen ook op te nemen. Achterwege gelaten hierbij zijn evenwel genootschappen waarvan de naam ondubbelzinnig wijst op activiteiten uitsluitend op toneelgebied.

In alle rubrieken zijn de genootschappen alfabetisch geordend op hun gebruikelijke naam; in de meeste gevallen is dat de zinspreuk.

Deel II bestaat uit twee rubrieken. In de eerste zijn opgenomen alle gevonden werken van genootschappen uit I.1, I.2 en I.3, althans voor zover te rekenen tot het domein van de literatuur (in zeer ruime zin opgevat), inclusief het toneelwerk. De werken zijn geordend naar genootschap, de genootschappen staan in alfabetische volgorde zonder onderscheid naar rubriek van herkomst. Alleen de opgedolven titels van genootschappen uit de rubriek 1.5 twijfelgevallen zijn apart opgenomen, onder II.2. Om de lijst niet tot voor het Documentatieblad onaanvaardbare proporties te laten uitdijen is ervan afgezien de geconsulteerde werken uit 1.4 (apocriefe genootschappen) en 1.6 (niet-literaire genootschappen) op te nemen. Indien titel en vindplaats wel beschreven zijn in ons archief, is dit aangegeven door een asterisk achter de naam van het betreffende genootschap. Dit materiaal is voor belangstellenden te raadplegen.

Van de opgenomen werken wordt geen inhoudelijke beschrijving gegeven. Wél is ten behoeve van verder onderzoek er melding van gemaakt indien in het werk een ledenlijst en/of wetten zijn opgenomen.

In III tenslotte zijn verzameld alle publiek uitgeschreven prijsvragen van genootschappen vallend onder I.1, en de op literaire en aanverwante onderwerpen betrekking hebbende prijsvragen van genootschappen opgenomen in 1.2.

De inventarisatie werd gedurende het tweede semester van de cursus 1981-82 samengesteld door een doctoraalwerkgroep van studenten Nederlands aan het Instituut De Vooys te Utrecht. Deze groep werd gevormd door Leon van den Berg, Lia van Gemert, Frank Hochstenbach, Marieke van Oostrom, Kees Singeling, Bert Thobokholt en stond onder leiding van J.J. Kloek.

[p. 29]

I Lijst van genootschappen

Per genootschap wordt de volgende informatie gegeven:

-	plaats van vestiging. Als deze niet bekend is, wordt voor zover wél bekend de plaats vermeld waar de werken zijn uitgegeven; in dat geval is de plaatsnaam met een vraagteken gemarkeerd. Bij de apocriefe genootschappen is geen plaatsnaam vermeld.
-	periode van bestaan. Als de exacte jaartallen niet bekend zijn, wordt de periode vermeld waarin het genootschap in elk geval tekenen van leven heeft gegeven; de jaartallen zijn dan gegeven als ‘in of voor...’ resp. ‘in of na...’. Is er slechts één jaartal met zekerheid te geven, dan staat dit vermeld als ‘rond...’.
-	genootschapsuitgaven. Bij de categorieën 1, 2 en 3 wordt met de opmerking ‘zie lijst van uitgaven’ verwezen naar de beschrijving van de betreffende werken onder II.1, bij categorie 5 naar II.2. Van de apocriefe genootschappen en de niet-literaire genootschappen is geen werk

[p. 30]

	opgenomen. Een asterisk achter de naam van het genootschap geeft daar aan dat er werken van beschreven staan in het archief van de werkgroep. Indien er geen uitgaven zijn gevonden, wordt de belangrijkste bron genoemd waaraan de gegeven informatie is ontleend.
-	eventuele aanvullende gegevens. Hier wordt melding gemaakt van naamsveranderingen, fusies met andere genootschappen etc. Voorts wordt van de genootschappen die letterkunde niet als hoofddoelstelling hadden, aangegeven op welke terreinen zij zich bewogen.

1 Genootschappen met de beoefening van letterkunde als hoofddoelstelling

-. Aan het vaderland en de zanggodinnen: zie 1.24.

1.1	Amsteldamsch dicht- en letteroefenend genootschap Wij streeven naar de volmaaktheid
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1784-1800
	werk	: zie lijst van uitgaven
	In 1800 door fusie met ‘Kunst wordt door arbeid verkreegen’ (1.14) en ‘Studium scientiarum genetrix’ (1.27) opgegaan in ‘Bataafsche maatschappij van taal- en dichtkunde’ (1.2). Soms aangeduid, ws. ten onrechte, als ‘Wij streeven naar de verbetering’.
1.2	Bataafsche maatschappij van taal- en dichtkunde
	plaats	: Amsterdam, Leiden, Rotterdam
	datering	: 1800-1806
	werk	: zie lijst van uitgaven
	In 1800 ontstaan door fusie van ‘Amsteldamsch dicht- en letteroefenend genootschap’ (1.1), ‘Kunst wordt door arbeid verkreegen’ (1.14) en ‘Studium scientiarum genetrix’ (1.27). In 1806 werd de naam veranderd in ‘Hollandsche maatschappij van fraaye kunsten en wetenschappen’. Ook genoemd als ‘Bataafsche maatschappij van fraaye kunsten en wetenschappen’.
1.3	Conamur tenues grandia
	plaats	: Vlissingen
	datering	: rond 1752
	werk	: geen werk gevonden bron: Witsen Geysbeek II p. 439 vermeldt het als ‘taelen dichtlievend kunstgenootschap’.

[p. *10]

[p. *11]

[p. 31]

1.4	Concordia et labore
	plaats	: Dordrecht
	datering	: rond 1755
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.5	Democriet
	plaats	: Haarlem
	datering	: 1789-in of na 1822
	werk	: geen werk gevonden vóór 1800 bron: Witsen Geysbeek IV p. 210.
1.6	Diligentiae omnia
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1765 of 1766-in of na 1784
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.7	Door natuur en kunst
	plaats	: Groningen
	datering	: 1787-in of na 1792
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.8	Door oeffening werd veel verkreegen
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1778-in of na 1781
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.9	Door yver bloeid de wetenschap
	plaats	: Rotterdam
	datering	: 1783-in of na 1784
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.10	Dulces ante omnia musae
	plaats	: Utrecht
	datering	: 1759-1790
	werk	: zie lijst van uitgaven
	In 1790 door fusie met ‘Vlijt is de voedster der wetenschappen’ (1.31) opgegaan in ‘Tot vlijt vereenigd’ (1.29). Rond 1780 was ‘Vlijt kweekt kunst’ (1.32) in ‘Dulces’ opgenomen.
1.11	Fabricando fabri fimus
	plaats	: Den Haag
	datering	: 1797-1802
	werken	: zie lijst van uitgaven

[p. 32]

1.12	de Goudsbloemen
	plaats	: Gouda
	datering	: 1785-in of na 1792
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.13	Hierna volmaakter
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1774-in of na 1816
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.14	Kunst wordt door arbeid verkreegen
	plaats	: Leiden
	datering	: 1766-1800
	werk	: zie lijst van uitgaven
	In 1800 door fusie met ‘Amsteldamsch dicht- en letteroefenend genootschap’ (1.1) en ‘Studium scientiarum genetrix’ (1.27) opgegaan in ‘Bataafsche maatschappij van taal- en dichtkunde’ (1.2).
1.15	Kunstliefde spaart geen vlijt
	plaats	: Den Haag
	datering	: 1772-1818
	werk	: zie lijst van uitgaven
	In 1818 opgegaan in ‘Hollandsche maatschappij van fraaye kunsten en wetenschappen’ (1.2).
1.16	Laus deo, salus populo
	plaats	: Amsterdam
	datering	: in of voor 1759-in of na 1775
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Door Betje Wolff spottenderwijs ‘Het likkersveem van den Vijgendam’ genoemd.
1.17	Libere modeste tamen
	plaats	: ?
	datering	: ?
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Op grond van de in de betreffende bundel opgenomen gelegenheidspoëzie kan vermoed worden dat het genootschap rond 1750 actief was, mogelijk in Nijmegen.
1.18	Linguaque animoque fideles
	plaats	: Leiden
	datering	: 1757-1761

[p. 33]

	werk	: (alleen handschriften) zie lijst van uitgaven
	In 1761 werd de naam veranderd in ‘Minima crescunt’ (1.21).
1.19	Maatschappij der Nederlandsche letterkunde
	plaats	: Leiden
	datering	: 1766-heden
	werk	: zie lijst van uitgaven
	In 1766 ontstaan uit ‘Minima crescunt’ (1.21).
1.20	Magna molimur parvi
	plaats	: Hoorn
	datering	: 1759-in of na 1766
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.21	Minima crescunt
	plaats	: Leiden
	datering	: 1761-1766
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Nieuwe naam vanaf 1761 van ‘Linguaque animoque fideles’ (1.18). In 1766 omgezet in ‘Maatschappij der Nederlandsche letterkunde’ (1.19).
1.22	Natuur begaaft, oefening beschaaft
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1774-in of na 1778
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.23	Oeffening kweekt kunst
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1786-in of na 1790
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Het genootschap geeft zelf als jaar van oprichting 1786. Twee jaar voordien was een bundel toneelpoëzie verschenen: Aanspraak, aan de leden van het toonneellievend genoodschap, onder de zinspreuk: Oeffening kweekt kunst [... ] op den VIIIsten van den Oogstmaand des jaars 1784. (UBA: 216 F 1^3) Mogelijk waren er dus twee genootschappen met deze naam.
1.24	Patriae et musis
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1751-in of na 1823
	werk	: geen werk gevonden bron: Van Lennep II, p. 29 noot 1.

[p. 34]

	Ook vermeld als Patriae. Met het door Kalff VI p. 4 genoemde genootschap ‘Aan het vaderland en de zanggodinnen’ is wel ‘Patriae et musis’ bedoeld (cf. Mnemosyne VIII (1820) p. 32 en 96). Men dichtte vrijwel uitsluitend in het Latijn.
1.25	Prodesse canendo
	plaats	: Rotterdam
	datering	: 1772-in of na 1775
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.26	Sine labore nihil
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1776-in of na 1782
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.27	Studium scientiarum genetrix
	plaats	: Rotterdam
	datering	: 1773-1800
	werk	: zie lijst van uitgaven
	In 1800 door fusie met ‘Amsteldamsch dicht- en letteroefenend genootschap’ (1.1) en ‘Kunst wordt door arbeid verkreegen’ (1.14) opgegaan in ‘Bataafsche maatschappij van taal- en dichtkunde’ (1.2).
1.28	de Surinaamse lettervrinden
	plaats	: Paramaribo
	datering	: 1785-in of na 1787
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Oorspronkelijke doelstelling was een algemene maatschappij naar het voorbeeld van ‘Felix meritis’ (2.5); in de praktijk echter alleen letterkundige activiteiten.
1.29	Tot vlijt vereenigd
	plaats	: Utrecht
	datering	: 1790-?
	werk	: geen werk gevonden bron: Nijland, Jacobus Bellamy II, p. LXXIX - LXXX.
	Ontstaan in 1790 door fusie van ‘Dulces ante omnia musae’ (1.10) en ‘Vlijt is de voedster der wetenschappen’ (1.31).
1.30	Ultra posse nemo obligatur
	plaats	: Leiden
	datering	: rond 1778

[p. *12]

[p. *13]

[p. 35]

	werk	: zie lijst van uitgaven
1.31	Vlijt is de voedster der wetenschappen
	plaats	: Utrecht
	datering	: 1784-1790
	werk	: zie lijst van uitgaven
	In 1790 door fusie met ‘Dulces ante omnia musae’ (1.10) opgegaan in ‘Tot vlijt vereenigd’ (1.29). In 1789 was ‘Volmaakter door den tijd’ (1.35) in ‘Vlijt is de voedster der wetenschappen’ opgenomen.
1.32	Vlijt kweekt kunst
	plaats	: Utrecht
	datering	: rond 1779
	werk	: geen werk gevonden bron: Tweede proeve van oudheid-, taal- en dichtkunde, door het genootschap Dulces ante omnia musae (zie lijst van uitgaven).
	In het voorbericht wordt meegedeeld dat het dichtlievend genootschap ‘Vlijt kweekt kunst’ met ‘Dulces’ (1.10) verenigd is. Uit de formulering is niet duidelijk of ‘Vlijt kweekt kunst’ in 1779 is opgericht, dan wel in dat jaar de fusie plaats vond.
1.33	Vlijt moeder der weetenschappen
	plaats	: Haarlem
	datering	: 1779-in of na 1782
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.34	Vlijt volmaakt
	plaats	: Schiedam
	datering	: rond 1781
	werk	: zie lijst van uitgaven
1.35	Volmaakter door den tijd
	plaats	: Utrecht
	datering	: 1776-1789
	werk	: zie lijst van uitgaven
	In 1789 opgegaan in ‘Vlijt is de voedster der wetenschappen’ (1.31).
--.	Wij streeven naar de volmaaktheid: zie 1.1.

[p. 36]

2 Genootschappen met de beoefening van letterkunde als nevendoelstelling

2.1	Bataviaasch genootschap van kunsten en wetenschappen
	plaats	: Batavia
	datering	: 1778-in of na 1928
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Genootschap ter bevordering van kunsten en wetenschappen.
2.2	Concordia et libertate
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1748-1806
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Algemeen cultureel (later sterk patriottisch gezind) genootschap. Oorspronkelijke naam ‘Ridders van 't heelal’. In 1806 werd de naam veranderd in ‘Bellevue en concordia’.
2.3	Doctrina et amicitia
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1788-in of na 1888
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Algemeen cultureel genootschap. Voortzetting van het politieke gezelschap ‘Vaderlandsche sociëteit’, in 1787 ontbonden.
2.4	Door natuur en kunst
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1786-in of na 1787
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Hoofddoelstelling was toneelkundig.
2.5	Felix meritis
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1777-1889
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Het genootschap bestond uit een aantal departementen, waarvan een voor letterkunde.
2.6	Genootschap ter bevordering van waaren godsdienst, deugd, kunst en wetenschap
	plaats	: Grave
	datering	: in of voor 1797-in of na 1798
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Hoofddoelstelling was zedekundig.

[p. 37]

2.7	Prodesse conamur
	plaats	: Arnhem
	datering	: 1792-1937
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Natuur- en letterkundig genootschap.
2.8	Provinciaal Utrechtsch genootschap van kunsten en wetenschappen
	plaats	: Utrecht
	datering	: 1778-heden
	werk	: geen literair werk
	Genootschap ter bevordering van kunsten en wetenschappen. Het enige teken van min of meer letterkundige activiteit is slechts één - weer ingetrokken - prijsvraag (zie lijst van prijsvragen). Voortgekomen uit ‘Besteedt den tijd met konst en vlijt’ (6.2).
2.9	Tandem fit surculus arbor
	plaats	: Utrecht
	datering	: 1765-1778
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Werkzaamheden op het terrein van het recht, de theologie, de oudheid- en de letterkunde. Fuseerde in 1778 met ‘Tendimus ad idem’ (2.10), ‘Concordia’ (5.3) en ‘Summo sine numine nihil’ (5.17) tot ‘Tendimus ad idem et Tandem fit surculus arbor’. Blijkens de in 1782 uitgegeven bundel (zie lijst van uitgaven) is dit laatste genootschap geheel theologisch van aard. Alle bijdragen zijn in het Latijn.
2.10	Tendimus ad idem
	plaats	: Utrecht
	datering	: 1763-1778
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Hoofddoelstelling theologisch. Zie verder de aantekening hierboven bij ‘Tandem fit surculus arbor’. Alle bijdragen zijn in het Latijn.
2.11	Teyler's tweede genootschap
	plaats	: Haarlem
	datering	: 1778-heden
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Genootschap ter bevordering van natuurkunde, dichtkunde, geschiedenis en penningkunde.

[p. 38]

2.12	Tot leerzaam vermaak
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1774-in of na 1800
	werk	: geen werk gevonden bron: Van Eeghen, in Amstelodamum 47 (1960), p. 8 - 16.
	Hoofddoelstelling theologisch.
2.13	Verscheidenheid en overeenstemming
	plaats	: Rotterdam
	datering	: 1760-in of na 1835
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Algemeen cultureel genootschap.
2.14	Voor het menschdom
	plaats	: Weesp
	datering	: 1791-in of na 1798
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Hoofddoelstelling zedekundig.
2.15	Zeeuwsch genootschap der wetenschappen
	plaats	: Vlissingen, (na 1801:) Middelburg
	datering	: 1767 of 1768-heden
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Genootschap ter bevordering van kunsten en wetenschappen. Zeer weinig literaire activiteiten.

3 Marginale genootschappen

3.1	Door arbeyd en yver
	plaats	: Leiden
	datering	: 1766-ws. 1769
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Meer tijdschriftredactie dan genootschap.
3.2	Genootschap van godgeleerden, taal- en dichtminnaars
	plaats	: -
	datering	: in of voor 1762- in of na 1763
	werk	: zie lijst van uitgaven
	In de opdracht bij het werk wordt gesproken over de ‘verspreidheid van het Genootschap door Nederland’. Blijkbaar is het niet

[p. 39]

	zozeer een echt genootschap als wel een samenwerkingsverband ter wille van een nieuwe psalmberijming.
3.3	Libertate et concordia
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1734-in of na 1811
	werk	: geen werk gevonden bron: Van Lennep 1 p. 193-195
	Meer literaire vriendenkring dan echt genootschap. Ook aangeduid als ‘Vrijdag's gezelschap’.
3.4	Nobis et aliis
	plaats	: Rotterdam?
	datering	: rond 1763
	werk	: zie lijst van uitgaven (alleen titel gevonden, werk zelf niet)
	Zeer waarschijnlijk meer tijdschriftredactie dan genootschap.
3.5	Nut vermaek
	plaats	: Leiden
	datering	: 1770-ws. 1775
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Meer tijdschriftredactie dan genootschap.
3.6	Suum cuique
	plaats	: Leiden
	datering	: rond 1776
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Meer tijdschriftredactie dan genootschap. Volgens Van Doorninck en De Kempenaer gaat achter deze zinspreuk E.J.B. Schonck schuil, hetgeen door Schoncks biograaf Kolkhuis Tanke in zijn eerste stelling ontkend wordt.
3.7	Vita brevis, ars longa
	plaats	: onbekend
	datering	: rond 1761
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Meer tijdschriftredactie dan genootschap.
--.	Vrijdag's gezelschap: zie 3.3.

[p. 40]

4 Apocriefe genootschappen

4.1	l'Art croit par zèle*
	datering	: 1780
	Blijkens het werk zinspreuk van twee personen.
4.2	χρυοϵα χαλκϵιων, ϵͦκατομβοι 'ϵννϵαβοιων
	(Chrusea chalkeioon, hekatomboi enneaboioon)*
	datering	: 1766
	Blijkens het werk zinspreuk van Kornelis Vermyne en Arnoldus Soek.
4.3	Genootschap van de zevenstar*
	datering	: 1772
	Blijkens het werk schertsgenootschap.
4.4	Gunst baard kunst*
	datering	: 1779
	Achter dit zogenaamde kunstgenootschap ging in werkelijkheid Onno Zwier van Haren schuil (J. van Vloten, Leven en werken van Willem en Onno Zwier van Haren (Deventer 1874) p. 466).
4.5	Lingua patriae excolendi amore*
	datering	: in of voor 1781-in of na 1785
	Volgens Van Doorninck en De Kempenaer zinspreuk van Jan Steenwinkel en Jacob Arnold Clignett.
4.6	Miscuit utile arti*
	datering	: 1758
	Blijkens het werk zinspreuk van Jacobus Loveringh.
4.7	Natuur en kunst*
	datering	: 1770
	Blijkens het werk zinspreuk van één persoon.
4.8	Non ut voluimus, sed ut potuimus*
	datering	: rond 1763
	Blijkens het werk een schertsgenootschap.
4.9	Nosce te ipsum*
	datering	: 1778
	Volgens Van Doorninck en De Kempenaer zinspreuk van Jac. Bremer. Alleen titel gevonden, werk zelf niet.

[p. 41]

4.10	Pro virtus et mores*
	Pro virtute et moribus*
	datering	: 1794
	Blijkens werk zeer ws. zinspreuk van één persoon in twee varianten.
4.11	Studium alit artes*
	datering	: 1765
	Blijkens werk zinspreuk van Johan van Hoogstraten, Willem de Bas en Lucas Dyl.
4.12	Tendimus ad coelestam patriam*
	datering	: 1775-1788
	Zinspreuk van W.E. de Perponcher (Reijers p. 6).
4.13	Vlijt doet vorderen*
	datering	: 1768
	Blijkens het werk zinspreuk van één persoon.
4.14	de Vlijt geeft tijd*
	datering	: 1784
	Blijkens het werk zinspreuk van Joan Pieter van Hoogstraten.
4.15	Voor 't vaderland*
	datering	: 1785
	Blijkens het werk zinspreuk van één of enkele personen.
4.16	Vrank en vrij*
	datering	: 1778
	Volgens Van Doorninck en De Kempenaer zinspreuk van J. le Francq van Berkhey.

5 Twijfelgevallen

5.1	Al doende leert men
	plaats	: Amsterdam?
	datering	: 1781
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Alleen titel gevonden, werk zelf niet. Bron is Arrenberg p. 423. Het is onzeker of het een genootschap betreft, dan wel een zin- spreuk van een of enkele auteurs.

[p. 42]

5.2	Al oeffenende vordert men
	plaats	: Amsterdam?
	datering	: 1783
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Alleen titel gevonden, werk zelf niet. Bron is Arrenberg p. 423. Het is onzeker of het een genootschap betreft, dan wel een incidenteel samenwerkingsverband.
5.3	Concordia
	plaats	: Utrecht
	datering	: na 1765-1778
	werk	: geen werk gevonden
	Fuseerde volgens het voorbericht van Opuscula societatis cui tessera Tendimus ad idem et Tandem fit surculus arbor (zie lijst van uitgaven onder ‘Tendimus’) in 1778 met ‘Tendimus ad idem’ (2.10), ‘Tandem fit surculus arbor’ (2.9) en ‘Summo sine numine nihil’ (5.17). Over de aard van de activiteiten van ‘Concordia’ en ‘Summo’ wordt niets meegedeeld.
5.4	Fabricando fabri sumus
	plaats	: onbekend
	datering	: onbekend
	werk	: geen werk gevonden
	Bron is De Vries III p. 98. Misschien abusievelijk voor Fabricando fabri fimus (1.11).
5.5	Genootschap tot beoefening van deugd en kunde
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1795-na 1924 (Het tweede departement, waartoe de letterkunde behoorde, is opgeheven in 1837)
	werk	: geen werk gevonden
	Bron is Van den Hoek Oostende. Ook genoemd ‘Genootschap anno 1795’. De te behandelen onderwerpen lagen op het terrein van de zedekunde, de natuurkunde, de geschiedenis en de letterkunde. In hoeverre er op literair gebied werkelijk activiteiten zijn ontplooid is niet bekend.
5.6	Gezelschap beminnaaren der vaderlandsche dichtkunst
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1793
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Het is onzeker of het een genootschap dan wel een incidenteel

[p. 43]

	samenwerkingsverband betreft. Duidt zichzelf ook aan als ‘dichten vaderlandlievend gezelschap’.
5.7	Gezelschap van dichtminnaaren
	plaats	: Dordrecht
	datering	: 1773
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Alleen titel gevonden, werk zelf niet. Bron is Arrenberg p. 347. Het is onzeker of het een genootschap dan wel een incidenteel samenwerkingsverband betreft.
5.8	Gezelschap voor letterkunde
	plaats	: Haarlem
	datering	: voor 1752
	werk	: geen werk gevonden
	Bron is Visser nr. 42. Geen verdere gegevens bekend.
5.9	Kunst-yver
	plaats	: Leiden?
	datering	: 1791
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Het is onzeker of het een genootschap dan wel een zinspreuk van enkele personen betreft.
5.10	Meliora latent
	plaats	: onbekend
	datering	: onbekend
	werk	: geen werk gevonden
	Bron is De Vries III p. 98. Alleen de naam wordt daar gegeven.
5.11	Musae noster amor
	plaats	: Utrecht
	datering	: 1761-1765
	werk	: geen werk gevonden
	Bron is Wille p. 87-88. Het genootschap noemde zich ‘taallievend’. Omtrent de activiteiten is zeer weinig bekend.
5.12	Nooit is de vriendschap meerder waard, dan als zij 't nut en 't zoete paart
	plaats	: Zwolle
	datering	: rond 1776
	werk	: zie lijst van uitgaven

[p. 44]

	Het is onzeker of het een genootschap of meer een vriendenkring betreft, en wat de activiteiten waren.
5.13	Nut is ons doel
	plaats	: Zutphen
	datering	: 1796-1834
	werk	: geen werk gevonden
	Bron is Visser nr. 72. Het noemde zich ‘genootschap van liefhebbers der weetenschappen en schoone kunsten’. Letterkundige activiteiten zijn echter eerst na 1800 traceerbaar.
5.14	Oefening tot wetenschappen
	plaats	: Haarlem
	datering	: 1798-na 1808
	werk	: geen werk gevonden
	Bron is Visser nr. 40, en De Koning, Tafereel der stad Haarlem, III, p. 375-379. Aanvankelijk natuurkundig, gaandeweg breder van opzet. In 1804 werd het verdeeld in twee departementen, een voor natuurkunde en een voor letterkunde. De naam is dan Oefening in wetenschappen.
5.15	Pro excolenda eloquentia
	plaats	: onbekend
	datering	: rond 1785
	werk	: geen werk gevonden
	Bron is Letterkundige uitspanningen door [...] de Surinaamse lettervrinden dl. 1 (zie lijst van uitgaven). Alleen de naam en het jaartal worden daar gegeven.
5.16	Saluti hominum
	plaats	: onbekend
	datering	: rond 1792
	werk	: geen werk gevonden
	Bron is de Konst- en letterbode van 27-1-1792, p. 25. Het is onduidelijk of het een genootschap betreft, en op welk terrein de activiteiten lagen. Waarschijnlijk populair-medisch.
5.17	Summo sine numine nihil
	plaats	: Utrecht
	datering	: na 1765-1778
	werk	: geen werk gevonden
	Zie de aantekening bij ‘Concordia’ (5.3).

[p. 45]

5.18	Tempore et studio
	plaats	: Utrecht
	datering	: 1751-?
	werk	: geen werk gevonden
	Bron is Te Winkel V, p. 527. Alleen de naam en het oprichtingsjaar worden vermeld.
5.19	Uit zucht voor Oranje
	plaats	: Sneek?
	datering	: 1790
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Werk niet geraadpleegd. Uit de titel is niet op te maken of het een genootschap betreft dan wel een incidenteel samenwerkingsverband.
5.20	Uno animo
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1751-in of na 1773
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Volgens Visser nr. 23 was het een genootschap van kunstminnende geneesheren. Mogelijk beoefenden zij ook de letterkunde.
5.21	Voor het verstand en hart
	plaats	: Amsterdam?
	datering	: 1796
	werk	: zie lijst van uitgaven
	Alleen titel gevonden, werk zelf niet. Bron is de Boekzaal 1796, II, p. 611. Het is onzeker of het een genootschap betreft, dan wel een zinspreuk van een of enkele auteurs.

6 Niet-literaire genootschappen die abusievelijk als literair vermeld zijn

6.1	Ars superat fortunam*
	plaats	: Den Haag
	datering	: 1733-in of na 1784
	Toneelgenootschap. In de praktijk ws. slechts twee personen: C. Schaef en A. Frese.
6.2	Besteedt den tijd met konst en vlijt*
	plaats	: Utrecht
	datering	: 1773-1778
	Het genootschap behandelde voornamelijk wijsgerige en economi-

[p. 46]

	sche onderwerpen. In 1778 omgezet in ‘Provinciaal Utrechtsch genootschap van kunsten en wetenschappen’ (2.8).
6.3	Constantia et labore*
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1692 of 1693-in of na 1754
	Toneelgenootschap.
6.4	de Deugd en trouw brengt ons bijéén, en strekt tot nut van 't alge- meen*
	plaats	: Edam
	datering	: 1784-1787
	Hoogstwaarschijnlijk patriottisch genootschap.
6.5	Deugd en vermaak
	plaats	: Alkmaar
	datering	: in of voor 1791-in of na 1792
	Bron is Tot middernacht, of list tegen list (...) onder de zinspreuk Kunst wordt door yver aangekweekt. Alkmaar, 1791.
	Toneelgezelschap.
6.6	Dichtlievend welspreekend genootschap
	plaats	: Amsterdam
	datering	: rond 1778
	Bron is Ben Albach, Jan Punt en Marten Corver [...] (Amsterdam 1946) p. 152. Gezelschap dat zich bezighield met voordrachtskunst.
6.7	Door vlijt en kunst*
	plaats	: Leiden
	datering	: in of voor 1761-in of na 1785
	Toneelgenootschap.
6.8	Ex gaudio virtus*
	plaats	: Utrecht en/of Rotterdam?
	datering	: in of voor 1780-in of na 1796
	Toneelgenootschap.
6.9	Floreant liberales artes*
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1769-in of na 1780
	Algemeen wetenschappelijk genootschap. Letterkunde hoorde wel tot de doelstellingen, maar uit de werken blijkt geen enkele literaire activiteit.

[p. 47]

6.10	In omnibus quid utile*
	plaats	: Leiden
	datering	: in of voor 1761-in of na 1764
	De activiteiten waren in elk geval toneelkundig. Het is onzeker of het een genootschap dan wel een zinspreuk van een of enkele personen betreft.
6.11	Kunst wordt door yver aangekweekt*
	plaats	: Rotterdam?
	datering	: in of voor 1773- in of na 1792
	De activiteiten waren in elk geval toneelkundig. Het is onzeker of het een zinspreuk van Abraham Maas betreft, dan wel een echt ge- nootschap. De secundaire literatuur is tegenstrijdig; de uitgavezelf geven geen uitsluitsel. Daarnaast is er in de secundaire bronnen herhaaldelijk verwarring met een iets andere naam: ‘Kunst wordt door yver aangespoord’.
6.12	Kunstmin spaart geen vlyt*
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1773-in of na 1791
	Toneelgenootschap.
6.13	Leerzaam vermaak*
	plaats	: Haarlem
	datering	: rond 1793
	Toneelsociëteit.
6.14	Nostra musa virtus*
	plaats	: Amsterdam
	datering	: rond 1778?
	Alleen titel gevonden, werk zelf niet. Blijkens de titel zeer ws. toneelgezelschap.
6.15	Oefening beschaaft de kunsten*
	plaats	: Amsterdam
	datering	: 1764-in of na 1792
	Toneelgezelschap.
6.16	Pectora mollescunt*
	datering	: in of voor 1774-in of na 1793
	Toneel. Blijkens werk zeer waarschijnlijk zinspreuk van een of enkele personen.

[p. 48]

6.17	Pro patria*
	plaats	: Leiden
	datering	: rond 1785
	Exercitiegenootschap.
6.18	Ridendo decere verunt, opus veritat*
	plaats	: Den Haag?
	datering	: 1796
	Toneel. Blijkens werk zinspreuk van één persoon.
6.19	Solus nemo satis sapit*
	plaats	: Alkmaar
	datering	: 1782-heden
	Natuurkundig-wetenschappelijk genootschap. Pas in 1818 ging het zich ‘Natuur- en letterkundig genootschap’ noemen.
6.20	Utile et amusant*
	plaats	: Amsterdam
	datering	: rond 1786
	Zeer ws. toneelgenootschap.
6.21	Utilitatis et jucunditatis ergo
	plaats	: Groningen
	datering	: rond 1800
	Zeer ws. toneelgenootschap. Bron is Kalff VI, p. 422.
6.22	Veniam pro laude*
	plaats	: Leiden
	datering	: 1761-in of na 1777
	Toneelgenootschap.

II Lijst van uitgaven

Opgenomen zijn genootschapswerken verschenen tussen 1748 en 1800. Van de genootschappen met letterkunde als hoofddoelstelling zijn àlle gevonden uitgaven opgenomen (inclusief toneelwerk), van de genootschappen met letterkunde als nevendoelstelling alleen de werken op literair terrein. Naar archivalia is niet gezocht; voor zover we er toch op gestuit zijn, wordt er gewag van gemaakt.

Bij de werken is - op basis van gegevens in de C.C. - de aanwezigheid vermeld in de K.B. en in de universiteitsbibliotheken. Indien een werk

[p. 49]

uitsluitend aanwezig is in een andere collectie, is die vermeld. Bij niet teruggevonden werken wordt de betreffende bron opgegeven.

Een signatuur achter de naam van een bibliotheek geeft aan dat dat exemplaar door ons is geraadpleegd. Als systeem van afkortingen is gehanteerd: UBA is universiteitsbibliotheek universiteit van Amsterdam etc.

1 Werken van genootschappen met letterkunde als hoofd- of als nevendoelstelling, en van marginale genootschappen

Amsteldamsch dicht- en letteroefenend genootschap (1.1)

-	Werken van het Amsteldamsche dicht- en letteroefenend genootschap Wij streven naar de volmaaktheid. Amsterdam, 1789-1791. 2 dln. UBL: 1186 G 8-9 UBA; KB ledenlijst in deel 1 en deel 2
-	Naamlijst der leden van het Amsteldamsch dicht- en letteroefenend genootschap voor de jaaren 1788-1790. z.pl. en uitg., c. 1788-1790. 3 afln. in portef. Gem. Bibl. Rotterdam
-	Wetten van het Amsteldamsch dicht- en letteroefenend genootschap. Amsterdam, 1790. UBA: 427 C 13^3

Bataafsche maatschappij van taal- en dichtkunde (1.2)

-	Wetten der Bataafsche maatschappij van taal- en dichtkunde. Z.pl. en uitg., 1801. Gem. Bibl. Rotterdam.

Bataviaasch genootschap van kunsten en wetenschappen (2.1)

-	Verhandelingen van het Bataviaasch genootschap der konsten en wetenschappen. Batavia, dl. 1 (1779/1781) - dl. 64 (1923). UBU: V.V. 41 A UBA; UBL; KB
-	Programma van het Bataviaasch genootschap, tot nut van kunsten en wetenschappen in het gemeen [... ] opgericht te Batavia, den 24-4- 1778; onder de zinspreuk: Ten nutte van het gemeen. Batavia, 1778.

[p. 50]

wetten: recensie van Programma enz., met daarin de wetten, in Boekzaal, 1779, II, p. 56 resp. 192.

Concordia et labore (1.4)

-	Proeve van zedepoëzy. Dordrecht 1755. UBL: 1203 G 23 KB

Concordia et libertate (2.2)

	In het gemeente-archief Amsterdam bevindt zich een lijst van namen van redenaars en hun redevoeringen, onder cat. no. PA 9.
-	Feestviering ter 50e verjaardag van het genootschap Concordia et libertate. Amsterdam 1798. UBL: 1495 B 34 UBA; KB ledenlijst
-	J. Lublink de Jonge, Zeven, IIe en IIIe zevental verhandelingen over verschillende onderwerpen, voorgeleezen in het genootschap Concor- dia et libertate. Amsterdam 1783-1784. 3 dln. UBA
-	Redevoering [door Hermanus Gerardus Oosterdijk] en feestzang [door Henri Jean Roullaud] ter gelegenheid der vijf-en-twintigste verjaaring van de oprichting des genootschaps, onder de zinspreuk: Concordia et libertate. Uitgesproken te Amsterdam [... ] den 26sten October 1773. Z.pl., 1773. KB

Diligentiae omnia (1.6)

	In het Gemeente Archief Amsterdam bevinden zich onder cat. no. S.953.102 drie lezingen en een paar brieven. In de KB bevinden zich onder cat. no. KA CLXXX 64 lezingen.
-	Letteröefeningen van het kunstgenootschap, onder de zinspreuk Diligentiae omnia. Amsterdam 1774. UBL: 1202 C 39 UBA

Doctrina et amicitia (2.3)

-	Twee redevoeringen of zoogenaamde voorleezingen, veelal in Hollandsche spreekwoorden, gedaan in het letterlievend genootschap Doctrina et Amicitia in den jaare 1790 en 1793, binnen Amsterdam. Amsterdam 1795. UBA: 427 C 13^7

Door arbeyd en yver (3.1)

-	Dichtlievende uitgaven. 1e dl. 1767 en 1768 [26 Nos]. Leyden 1768.

[p. 51]

	UBL: 1202 C 38; 1187 F 18 UBA
-	Dicht- en tael-lievende uitgaven door een genootschap, onder de spreuk: Door arbeyd en yver 1766-69 [31 Nos.]. Leyden 1774. UBL: 1187 F 17 KB

Door natuur en kunst (1.7)

-	Werken van het dichtgenootschap, onder de zinspreuk: Door natuur en kunst te Groningen. [Groningen, 1788-1792]. Dl. III en IV. UBL: Ltk. 2049-2050 (handschriftenkamer) ledenlijst in dl. III

Door natuur en kunst (2.4)

-	Nederlandsche dicht- en tooneelkundige werken van het genootschap: Door natuur en kunst. Amsterdam 1786-1787. 2 dln. UBA: 307 G 31, 32 UBL (dl. 1)

Door oeffening werd veel verkreegen (1.8)

-	Poëtische mengelstoffen door het dichtlievend kunstgenootschap, onder de spreuk: Door oeffening werd veel verkreegen, en prijsvaarzen, behelzende ‘Het waare kenmerk van een Christen’. Amsterdam 1780-1781. 2 dln. UBA: 424 G 40, 41
-	Zedelyke tooneel-oefening. Amsterdam 1779. Niet gevonden. Bron: Cat. Mij. Nederl. lett. 2 p. XIV.

Door yver bloeid de wetenschap (1.9)

-	Verzameling van mengelstukken door het genoodschap: Door yver bloeid de wetenschap in Rotterdam. Rotterdam, 1784. UBL: 1187 C 15 UBA

Dulces ante omnia musae (1.10)

-	Bestiering en wetten van het genootschap ten opbouw van Neerlands taal- en dichtkunde, onder de zinspreuk: Dulces ante omnia musae. 1759 (handschrift) UBL: Ltk 377
-	Proeve van oudheid-, taal- en dichtkunde, door het genootschap Dulces ante omnia musae. Utrecht 1775. UBU: Z oct. 1752 UBA; UBL; KB ledenlijst

[p. 52]

-	Tweede proeve van oudheid-, taal- en dichtkunde, door het genootschap Dulces ante omnia musae. Z.pl. [Utrecht] 1782. UBU: Z oct. 1752 UBA; UBL; KB ledenlijst Zie ook: MINIMA CRESCUNT.

Fabricando fabri fimus (1.11)

In het gemeente-archief Den Haag bevindt zich een zeer beperkt archief, onder cat. no. 50.

Felix meritis (2.5)

In het gemeente-archief Amsterdam bevindt zich het archief van ‘Felix meritis’ (sign. PA 59).

Genootschap ter bevordering van waaren godsdienst, deugd, kunst en wetenschap (2.6)

-	Eerste proeven van het Genootschap ter bevordering van waaren godsdienst, deugd, kunst en wetenschap. Grave 1798. UBL: 1187 C 10 ledenlijst
-	Werken van het Genootschap ter bevordering van waaren godsdienst, deugd, kunst en wetenschap. Grave 1797-1798. UBL: 1187 C 9, 10 ledenlijst

Genootschap van godgeleerden, taal- en dichtminnaars (3.2)

-	Proeve eener nieuwe berijming van het boek der psalmen, ontworpen door Joannes Eusebius Voet, arts; beschaafd, en dus ver voltooid door een Genootschap van godgeleerden, taal- en dichtminnaars, te samen leden der Gereformeerde Kerk in Nederland. 's-Gravenhage 1762-1763. 4 dln. UBU: F oct. 1536

de Goudsbloemen (1.12)

-	Mengelwerken der kamer van retorica, genaamd De Goudsbloemen, daer men schryft: Uit jonste begrepen. Gouda 1792. UBL: 1203 F 32 UBA; UBG; KB wetten ledenlijst

[p. 53]

Hier na volmaakter (1.13)

-	Gedichten van het genootschap, ter spreuke voerende: Hier na volmaakter. Amsterdam, 1785. [1e deel]. UBL: 1203 E 29 UBA ledenlijst
-	Gedichten van het genootschap, ter spreuke voerende: Hier na volmaakter. Amsterdam, 1791. [2e deel]. UBA: MUZ 222

Kunst wordt door arbeid verkreegen (1.14)

-	Handelingen der jaarlijksche vergadering van het tael- en dichtlievend genootschap Kunst wordt door arbeid verkreegen [...] van 1770-1776; 1782-1797. Met wetten, naemlijst der leden enz. Leyden, z.j. 2 bdn. UBL: 1167 A 12, 13 KB: 296 A 27 (over de jaren 1773-1794) wetten: in 1e band ledenlijst: in 1e en 2e band
-	Mengelzangen door het genootschap Kunst wordt door arbeid verkreegen. Z. pl. z.j. 4 dln. UBL: 1187 G 12-15
-	Prysvaerzen, behelzende: [Willem Bilderdijk] De invloed der dichtkunst op het staatsbestuur en: [ J.C. de Lannoy] De waere liefde tot het vaderland. Z. pl., [ca. 1777]. UBL; KB
-	Prysverhandelingen uitgegeeven door het tael- en dichtlievend genootschap Kunst wordt door arbeid verkreegen. Leyden 1782- [1790]. 4 dln. UBL: 707 D 15-18; 1187 G 16-19 UBA; KB
-	Tael- en dichtlievende oefeningen van het genootschap Kunst wordt door arbeid verkreegen, en prysvaerzen. Leyden 1775-[1790]. Dl. I-VII, 1e stuk. UBL: 707 D 8-14; 1187 G 5-11 UBA; UBG; KB; UBU (incompl.) wetten in dl. I en dl. II
-	Tooneel-poëzy van het kunstgenootschap Kunst wordt door arbeid verkreegen. Leyden 1766-1774. 4 bdn. UBL: 1088 F 27-30; 1088 E 20-23 UBA; KB
-	Wetten van het tael- en dichtlievend genootschap onder de spreuk:

[p. 54]

	Kunst wordt door arbeid verkreegen [Leyden 1766] met aanhangsel 1777. KB
-	Aenspraek van den knecht van het genootschap Kunst wordt door arbeid verkreegen. Na den maeltijd der jaerlijksche vergadering van 1790, 1792 en 1798. Z.p., z.j. 3 stk. UBL: Port. 29
-	Arnoud van Halen's Pan Poëticon Batavum verheerlijkt door lofdichten en bijschriften; grootendeels getrokken uit het stamboek van Michiel de Roode; en nu eerst in 't licht gebragt door het genootschap, onder de spreuk: Kunst wordt door arbeid verkreegen. Leyden 1773. UBA; KB
-	Het boek der psalmen, in dichtmaet gebragt door het kunstgenootschap Kunst wordt door arbeid verkreegen. Leyden 1772. UBA; UBL
-	Het feestvierend Leyden; eeuwspel door het taal- en dichtlievend genootschap, onder de spreuk: Kunst wordt door arbeid verkreegen. Leyden 1774. UBU: Te Winkel 730 UBL
-	Handelingen der beschermheeren en [... ] bestuurderen van het [... ] genootschap [... ] Kunst wordt door arbeid verkreegen. Ter verdediging tegen den hoon hun aengedaen, in zeker stukje getyteld: Twee vliegen in éene slag. Z.pl. 1776. UBL: 1190 E 39 (5) KB
-	De knegt van het genootschap Kunst wordt door arbeid verkreegen, aen de vergaderde leden, op St. Nicolaes-avond 1792. Z.pl. z.j. [1792]. UBL: 1156 E 30 KB
-	Leven der Nederlandsche dichteren en dichteresse, uitgeg. door het genootschap ter spreuke voerende: Kunst wordt door arbeid verkreegen. Leyden 1782. 1e deel. UBA; UBL
-	Lof der tooneeldichtkunde, verval in 't Nederduitsch tooneel, deszelfs oorzaeken, en middelen ter herstelling. [Gedicht,] uitgesproken bij gelegenheid des vijfden verjaerdags van het kunstgenootschap onder de spreuk: Kunst wordt door arbeid verkreegen, op den XI van Slagtmaend des jaers 1771. Leyden 1771. UBA: Port. ton. 36-2; 1741 C 35^3 KB

[p. 55]

-	Mengeldichten, bij bijzondere gelegenheden uitgesproken in het genootschap: Kunst wordt door arbeid verkreegen. Leyden 1785, dl. I, II: 1. UBG; KB
-	Naamlijst der tegenwoordige heeren leden van het tael- en dichtlievend genootschap Kunst wordt door arbeid verkreegen. Leyden 1773-1794. 23 st. KB
-	Nederduitsche spraekkunst, ten gebruike van het genootschap, onder de spreuk: Kunst wordt door arbeid verkreegen. [Leiden 1770]. UBA; UBL; UBU; KB
-	Prysverhandeling over de vereischten in eene levensbeschrijving der dichteren [door Jan Jac. Vereul]. Uitgeg. door het genootschap Kunst wordt door arbeid verkreegen. Leyden 1790. UBL
-	Ter verjaring van het kunstgenootschap Kunst wordt door arbeid verkreegen. Leyden 1768. KB
-	Verwelkoming aan de leden van het genootschap, onder de spreuk Kunst wordt door arbeid verkreegen [door C. van Hoogeveen jr.]. Leyden 1774. UBL: 1206 E 24 KB
-	Yver en vriendschap vertoond als voornaemste zuilen eener maetschappij, aen de leden van het kunstgenootschap, onder de zinspreuk: Kunst wordt door arbeid verkreegen. [Gedicht,] uitgesproken bij gelegenheid deszelfs vierden verjaerdag, den XI van Slagtmaend 1770. Leyden 1770. UBA; KB

Kunstliefde spaart geen vlijt (1.15)

-	Werken van het genootschap Kunstliefde spaart geen vlijt. 's-Gravenhage 1773-1818. 27 dln. UBL: 1203 E 1-27
-	Dichtstukken van het Haagsch genootschap Kunstliefde spaart geen vlijt en bekroonde keurstoffen. 's-Gravenhage 1792-1797. 3 dln. UBU: Z. oct. 608 UBA; UBL; KB ledenlijst in dl. 1 en dl. 2
-	Bekroond dichtstuk op het hoge huwelijk [van Willem Frederik erfprins; door Jan Scharp]. Uitgegeeven door bestuurderen van het dichtlievend genootschap in 's Graavenhaag, onder de spreuk: Kunstliefde spaart geen vlijt. ['s-Gravenhage 1791.]

[p. 56]

UBL

-	Bekroonde dichtstukken op het hooge huwelijk van Carel George August van Brunswijk en Lunenburg en Frederika Louisa Wilhelmina van Orange en Nassau, in wijnmaand 1790. Z.pl. z.j. UBL; KB
-	Nagelaaten gedichten van J.K. Spex. Uitgeg. door de bestuurderen van het genootschap, onder de spreuk: Kunstliefde spaart geen vlijt. Leyden 1779. UBA
-	Proeven van poetischen mengelstoffen, door het dichtlievend kunstgenootschap, onder de spreuk: Kunstliefde spaart geen vlijt en prysvaerzen. Leyden 1773-1796. 13 dln. UBU: Z. oct. 595-607 UBA; UBL; KB ledenlijsten (behalve in deel 13)
-	Dichtkundige proeve[n] over de opvoeding der jeugd ten meesten nutte van dit gemeenebest. [Uitg. door] het Haagsche genootschap Kunstliefde spaart geen vlijt. Leyden 1775-1776. 4 st. in 1 bd. UBL; KB
-	Prijsvaerzen behelzende: Gods goedheid, zichtbaar in het geschapene. [Bekroond door het genootschap] Kunstliefde spaart geen vlijt. Z.pl. [1790]. UBU: Z oct. 3910 KB
-	Verzameling kennisgevingen en convo catiebilletten voor de vergaderingen van het dichtlievend genootschap Kunstliefde spaart geen vlijt. 's-Gravenhage 1773-1787. KB
-	Joannes Eusebius Voet, Nagelaaten stichtelijke gezangen en mengeldichten. Uitgegeeven door de bestuurderen van het genootschap, onder de spreuk: Kunstliefde spaart geen vlijt. Dordrecht 1780. KB
-	Wetten voor het dichtlievend kunstgenootschap [Kunstliefde spaart geen vlijt] in 's Graavenhaage. Z.pl. [ca. 1772-1781]. 2 dln. in portef. Gem. Bibl. Rotterdam
-	Wetten voor het dichtlievend kunstgenootschap [Kunstliefde spaart geen vlijt] in 's Graavenhaage. Z.pl. [ca. 1782]. KB

Laus deo, salus populo (1.16)

-	Het boek der Psalmen, opnieuw in dichtmaat gebracht door Laus deo, salus populo. Z.pl. 1760. KB

[p. 57]

	Uit de kring van ‘Laus deo’, zij het niet op naam van het genootschap:
-	C.F. Gellerts Fabelen en vertelsels, in Nederduitsche vaerzen gevolgd. Amsteldam 1772-1775. 3 dln. UBA: 259 D 15 UBG; UBL; UBN; UBU; KB Cf. Navorscher 1851 X, p. 301.

Libere modeste tamen (1.17)

-	Dichtkundige proeven. Vervattende in zig allerhande zoorten van mengeldichten. Van, en onder opzigt, van 't kunstgenootschap, Libere modeste tamen. Z.pl. z.j. UBA 457 F 14

Linguaque animoque fideles/ minima crescunt (1.18/1.21)

-	Kunstgenootschap Linguaque animoque fideles, later Minima crescunt. Wetten, namen der leden en buitenleden. Oorsprong en handelingen tot 10 oct. 1760. Handelingen van 30 jan 1761 tot 14 juni 1766. Boeken en eigendommen. Lijsten van mengelschriften, vertoogen en dichtwerken, door F. van Lelyveld, H. van Wijn, H.C. Cras e.a. voorgedragen. 44 blz. 4^o. UBL: LTK 376 (handschrift)
-	Kunstgenootschap Linguaque animoque fideles, naderhand Minima crescunt. Gedichten van P. Paludanus, F. van Lelyveld, H. Tollius, H. van Wijn en H.C. Cras 1759-1762. 131 blz. 4^o. UBL: LTK 375 (handschrift)

Maatschappij der nederlandsche letterkunde (1.19)

-	Handelingen van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde te Leyden over de jaren 1766-1799, 1803-1822. Z.pl. z.j. UBL: 1496 C 2, 3 UBA; UBU; KB
-	Werken van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde te Leyden. Leyden 1772-1788. 7 dln. UBU: Z qu. 122 UBA; UBG, UBL; UBN; KB wetten in dl. 1 en dl. 2 ledenlijsten in alle delen
-	Wetten van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde 1771, 1807, 1847 enz. Z.pl., z.j. UBL: 1065 B 52 UBU

[p. 58]

Magna molimur parvi (1.20)

-	De belegeringe van Kalais. Treurspel. Het Fransche van den Heer de Belloy gevolgd, door het kunstgenootschap, onder de zinspreuk: Magna molimur parvi. Hoorn, 1766. UBA: 689 H 99
-	Proeve van mengelpoëzy, door het kunstgenootschap, onder de zinspreuk: Magna molimur parvi. Hoorn, 1763. UBL 1105 E 16 Zie ook: MINIMA CRESCUNT

Minima crescunt (1.21)

	Uit de kring van ‘Minima crescunt’:
-	Tael- en dichtkundige bijdragen. Leyden 1760-1762. 2 dln. (Hieraan is ook bijgedragen door ‘Dulces ante omnia musae’.) UBA; UBL; UBU; KB
-	Nieuwe bijdragen tot opbouw der vaderlandsche letterkunde. Leiden 1763-1766. 2 dln. (Hieraan is ook bijgedragen door ‘Dulces ante omnia musae’ en ‘Magna molimur parvi’.) UBA; UBU; KB Zie ook: LINGUAQUE ANIMOQUE FIDELES

Natuur begaaft, oefening beschaaft (1.22)

-	Mengel-poëzy van het kunstgenootschap, onder de spreuk: Natuur begaaft, oefening beschaaft. Amsterdam 1778. UBL: 1202 D 15 UBA

Nobis et aliis (3.4)

-	Het groot magazijn der loffelijke wetenschappen door een genoodschap onder de zinspreuk: Nobis et aliis voor de maand july en augustus. Rotterdam 1763. Niet gevonden. Bron: Boekzaal aug. 1763.

Nut vermaek (3.5)

-	Schatkamer der Nederlandsche dichteren, geopend door een genootschap van dichtminnaeren, onder de spreuk: Nut vermaek. Leyden 1771-1775. 2 dln. UBL: 1202 D 16-17 UBG; UBN; KB

Oeffening kweekt kunst (1.23)

-	Poëtische mengelingen van het genootschap, onder de zinspreuk: Oeffening kweekt kunst. Amsterdam, 1790.

[p. 59]

UBL: 1203 E 28 UBA

Prodesse canendo (1.25)

-	Carmina societatis cujus insigne est Prodesse canendo anni 1775. Rotterdam, 1775. UBA; UBL; KB
-	Extracten uit wetten en resolutiën van Prodesse canendo. Z.pl. [1774]. Niet gevonden. Bron: Wille p. 90.
-	Mengeldichten van het kunstgenootschap, onder de zinspreuk: Prodesse canendo, voor het jaar 1774. Rotterdam 1774. UBL: 1105 B 14 UBA ledenlijst
-	Vreugdezang. 1774. Niet gevonden. Bron: Haverkorn p. 23.
-	Zoografia, in XII boeken, door het kunstgenootschap Prodesse canendo. Rotterdam, 1773. UBA: 754 G 1 ledenlijst

Prodesse conamur (2.7)

	In het gemeente-archief Arnhem bevindt zich het archief van ‘Prodesse conamur’.
-	Redenvoering van Ewaldus Kist. Als mede dichtregelen van Johannes Cornelis Boot. Beide predikanten te Arnhem. Ter inwijdinge van het natuur- en letterkundig genootschap te Arnhem, onder de zinspreuk: Prodesse conamur, uitgesproken den 15 October 1792. Arnhem 1792. UBL: 1198 D 39 UBA

Sine labore nihil (1.26)

-	Dicht en tooneel oeffeningen door het genootschap Sine labore nihil. Amsteldam 1778-[1782]. 2 dln. UBL 1195 F 12, 13 UBA (alleen incompleet dl. 1)

Studium scientiarum genetrix (1.27)

-	Dichtoeffeningen van het kunstlievend genootschap, onder de zinspreuk: Studium scientiarum genetrix. Rotterdam 1776-1785. 5 dln. UBL: 1187 F 21-25

[p. 60]

UBA; kb

	ledenlijst in dln. 2-5
-	Werken van het dicht- en letterlievend genootschap, onder de spreuk: Studium scientiarum genetrix. Rotterdam 1789-1790. 4 dln. UBL: bibl. Hotz 2470
-	Wetten voor het dicht- en letterlievende genootschap [onder de spreuk: Studium scientiarum genetrix] opgericht te Rotterdam, den 20sten van Louwmaand, 1773. Z.pl. [1789]. KB
-	Dichtstukjes, uitgesproken op het vriendenmael der algemeene vergaderinge van het tael- en dichtlievend genootschap, onder de spreuk: Studium scientiarum genetrix; op den 19den van Oogstmaende 1784. Rotterdam 1784. UBA
-	Het genootschap Studium scientiarum genetrix aen deszelfs honorair lid [...] Mr. Pieter Johan van Berckel, raed, in de vroedschapp' en oud burgemeester der stad Rotterdam; toen zijne Excellentie, als afgezant van dit gemeenebest bij de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, derwaerds de reis aenvaerdde. Rotterdam 1783. KB
-	Mengeldichten bij bijzondere gelegenheden. [Lopende over de jaren 1792-1794.] Z.pl. 1795. 2 dln. KB
-	Verzameling kennisgevingen en convocatiebilletten aan de leden van het dicht- en letterlievend genootschap, onder de spreuk: Studium scientiarum genetrix. Rotterdam 1778-1799. KB
-	Naemlijst der leden van het dicht- en letterlievend genootschap, onder de spreuk: Studium scientiarum genetrix, voor 1789, 1791, 1793. Z.pl. [1790-1794]. 3 dln. KB

De Surinaamse lettervrinden (1.28)

-	Letterkundige uitspanningen van het genootschap De surinaamse lettervrinden, onder de zinspreuk: zo wordt in dit gewest, gelyk aan Bato's strand, de zucht tot weetenschap, en kunsten voortgeplant. Paramaribo 1785-1787. 4 dln. UBL: 1194 E 45-48 ledenlijst in alle delen

Suum cuique (3.6)

-	Tael- en digtkundige mengelstoffen, onder de spreuk: Suum cuique. Leyden 1776.

[p. 61]

UBU: Br. XIV, 1 UBL

Tandem fit surculus arbor (2.9)

-	Opuscula societatis, cui symbolum, Tandem fit surculus arbor. Utrecht 1776. UBU: A oct. 1443 ledenlijst Zie ook: TENDIMUS AD IDEM

Tendimus ad idem (2.10)

-	Opuscula societatis cui tessera Tendimus ad idem. Utrecht 1778. UBG; UBL; KB
-	Opuscula societatis cui tessera Tendimus ad idem et Tandem fit surculus arbor. Utrecht 1782. UBU: A. oct. 1443 UBG; UBL; KB ledenlijst

Teyler's tweede genootschap (2.11)

	Zie voor de letterkundige verhandelingen de lijst van prijsvragen. Ze zijn opgenomen in
-	Verhandelingen, uitgegeeven door Teyler's tweede genootschap. Haarlem 1781-... UBU: A. qu. 171 (1781-1795); Ts. qu. 1235 (1781-...) UBA; UBL; KB

Ultra posse nemo obligatur (1.30)

-	Mengelstoffen van het taal- en dichtlievend gezelschap te Leiden Ultra posse nemo obligatur. Leiden 1778. UBL: 1187 C 14

Verscheidenheid en overeenstemming (2.13)

-	[Werken (?)] van het letterlievend genootschap te Rotterdam, onder de zinspreuk: Verscheidenheid en overeenstemming. Plaats? Jaar? (titelblad ontbreekt.) UBU: Br. XIV, 2

Vita brevis, ars longa (3.7)

-	Vrymoedige bedenkingen over het eerste deel der Tael- en dichtkundige bydragen [door de leden van het genootschap Vita brevis, ars longa]. Z.pl. 1761. UBL 1197 D 1 (2)

[p. 62]

	KB
-	(Zelfde werk) 2e uitgave met ophelderende aenmerkingen vermeerderd. Z.pl. 1761. UBL: 1197 D 1 (3) KB

Vlijt is de voedster der wetenschappen (1.31)

-	Mengelingen van het genootschap Vlijt is de voedster der wetenschappen. Utrecht 1789. UBU: Z oct. 719 UBL ledenlijst
-	Ter gedachtenisse van J. Bellamy [door het genootschap Vlijt is de voedster der wetenschappen te Utrecht]. Amsterdam 1786. UBA; UBG; UBL; UBN; UBU; KB

Vlijt moeder der weetenschappen (1.33)

-

Prijsverhandeling strekkende ter beantwoording der vraag: welke is de reden, dat men zo veele verschillende gevoelens over dezelfde zaaken ontmoet, bij menschen, die met eene zuivere zucht tot waarheid bezield zijn? opgegeeven door het genootschap Vlijt moeder der weetenschappen. Z.pl. 1782. UBL: 709 E 18^1

Vlijt volmaakt (1.34)

-	Proeve van poëzye door het genootschap Vlijt volmaakt. Leyden 1781. UBL: 1202 D 18 UBA

Volmaakter door den tijd (1.35)

-	Mengeldichten van 't genootschap, ter spreuke voerende: Volmaakter door den tijd. Utrecht 1777-1779. 2 dln. UBU: 525 F 9,10 UBA; UBL
-	Nieuwe dichtproeven van het genootschap, onder de spreuk: Volmaakter door den tijd. Utrecht 1782. Niet gevonden. Bron: Arrenberg p. 143.

Voor het menschdom (2.14)

-	Verzameling van verhandelingen en dichtstukken, uitgegeven door het genootschap te Weesp opgericht onder de zinspreuk: Voor het menschdom. Amsterdam 1793-1794. 2 dln.

[p. 63]

	UBA 252 B 35, 36 ledenlijst
-	Herdrukt als: Werken van het genootschap [...] Voor het menschdom. Amsterdam 1798. UBU: B oct. 750 UBA ledenlijst

Zeeuwsch genootschap der wetenschappen (2.15)

-

Verhandelingen uitgegeven door het Zeeuwsch genootschap der wetenschappen te Vlissingen. Middelburg 1769-1792. 15 dln. UBU: A oct. 1251 UBA; UBG; UBL; KB De enige letterkundige bijdrage is van Onno Zwier van Haren, ‘Verhandeling over de nationale of vaderlandsche gedichten’, in dl. 6 p. 225-329. Zie ook de lijst van prijsvragen.

2 Werken met betrekking tot de categorie twijfelgevallen

Al doende leert men (5.1)

-	Proeve van dichtlievende uitspanningen, onder de spreuk: Al doende leert men. Amsterdam 1781.

Al oeffenende vordert men (5.2)

-	Proeve van poëtischen mengelstoffen door een dichtlievend gezelschap, onder de spreuk: Al oeffenende vordert men. Amsterdam 1783.

Gezelschap beminnaaren der Vaderlandsche dichtkunst (5.6)

-

Dichtlauren voor Neêrlandsch helden, bestaande in prijsvaarzen, ter erkentenisse van hunnen moed, gebleeken in de verdeediging der vestingen Maastricht, Willemstad, Klundert, enz., bij de aanval der Franschen [...] MDCCXCIII. Bij eengebracht en verzameld, door een gezelschap beminnaaren der vaderlandsche dichtkunst, binnen Amsteldam. Amsterdam 1793. UBA: 2351 B 34 UBL; KB

[p. 64]

Gezelschap van dichtminnaaren (5.7)

-	Mengelzangen op uitgezogte wijzen/ opgedragen aan de zanglievende Jufferschap/ door een Gezelschap van dichtminnaaren. Dordrecht 1773.

Kunst-yver (5.9)

-	Poezy en proza van Kunst-yver. Leyden 1791. UBL: 1187 C2 UBA

Nooit is de vriendschap meerder waard, dan als zij 't nut en 't zoete paart (5.12)

-

De vergankelijkheid van het heelal, en de voortreffelijkheid van het verstand; ter opening van de jaarlijksche bijeenkomsten van het Zwolsche gezelschap, onder de zinspreuk: Nooit is de vriendschap meerder waard, dan als zij 't nut en 't zoete paart. In dichtmaat uitgesproken op den 24 van Wijnmaand 1776. Door Rhijnvis Feith [...]. Leyden 1777. UBU: Z oct. 3616^1

Uit zucht voor Oranje (5.19)

-	Prysvaerzen op de plechtige zo wel als heuchlijke echtverbintenis van [...] Fred. Louisa Wilhelmina [...] met [...] Carel George August [...]. Uitgegeeven door een dichtlievend gezelschap in Friesland, onder den zinspreuk: Uit zucht voor Oranje. [Sneek 1790]. PB Leeuwarden.

Uno animo (5.20)

-	Aan mijne waarde medeleden van het doctorengezelschap, onder de spreuk: Uno animo, bij gelegenheid van het afsterven van [...] Joannes J. Ostens, med. doct., overl. den 16den van Oogstmaend 1773. Amsterdam 1773. UBA: M.G. Orat. 4^o I, 37

Voor het verstand en hart (5.21)

-	[Mengelingen achter de] Almanach voor het jaar 1797, onder de zinspreuk: Voor het verstand en hart. Amsterdam 1796.

III Lijst van prijsvragen

Opgenomen zijn de in het openbaar uitgeschreven prijsvragen tussen 1748 en 1800. Van de genootschappen met letterkunde als hoofddoel-

[p. 65]

stelling worden alle gevonden prijsvragen vermeld, van de genootschappen met letterkunde als nevendoelstelling alleen de prijsvragen die met letterkunde (in zeer ruime zin) te maken hebben.

De prijsvragen zijn per genootschap chronologisch op het jaar van uitschrijving geordend. Wanneer het jaar van uitschrijving niet bekend is, is uitgegaan van het jaar van bekroning, en in de gevallen waarin dat ook onbekend was, van het jaar van de bron.

In verband met de plaatsruimte hebben we alleen de strikte titels van de prijsvragen opgenomen, zonder de uitbreidende toevoegingen.

Wat betreft de bronvermeldingen: de eerste vermelding geeft steeds het jaar van uitschrijving (indien bekend), de tweede geeft de laatst bekende vermelding van de prijsvraag. Waar meer dan twee bronnen genoemd worden, bevatten die of elkaar aanvullende of elkaar tegensprekende gegevens.

Wanneer bij een prijsvraag wel bekend is dat er bekroning heeft plaatsgevonden, dan wel dat het onderwerp is ingetrokken, maar we niet hebben kunnen vinden in welk jaar dat gebeurde, dan is dat opgenomen als ‘bekroond: datum?’ respectievelijk ‘ingetrokken: datum?’ Wanneer niet bekend is of er bekroning dan wel intrekking heeft plaats gehad, is vermeld: ‘bekroond/ingetrokken:?’

Amsteldamsch dicht- en letteroefenend genootschap (1.1)

De waare christen

-	uitgeschreven: 1784; bekroond: 1785
-	winnaars: P. Moens (goud), J.W. Bussingh (zilver), J. Jordens (zilver)
-	bron: Boekzaal 1784, I, p. 74; 1785, I, p. 557

De geweetensdrang

-	uitgeschreven: 1785; herhaald: 1786; bekroond: 1787
-	winnaar: L.v. Oijen A.Z. (goud)
-	bron: Boekzaal 1785, I, p. 202; 1787, I, p. 553

De lof der Vaderlandsche Zeevaart

-	uitgeschreven: 1786; bekroond: 1787
-	winnaars: M.P. Elter-Woesthoven (goud), W.v. Hasselt (zilver en accessit)
-	bron: Boekzaal 1786, I, p. 198; 1787, I, p. 553

Welke is de beste wijze om Burger-Tooneelspelen van onze Natie te vervaardigen, die een rechtstreekschen invloed op onze Burgerlijke Zeden hebben?

[p. 66]

-	uitgeschreven: 1786; herhaald: 1787; bekroond: 1788
-	winnaar: A.B. Fardon
-	bron: Boekzaal 1786, I, p. 198; Konst- en letter-bode 18-7-1788, p. 21

Tafereel van de echte Nederlandsche Zeden

-	uitgeschreven: 1787; ingetrokken: 1788
-	bron: Boekzaal 1787, I, p. 553; 1788, I, p. 563

Het ware verhevene in de Dichtkunst, gestaafd door voorbeelden van Nederlandsche Dichteren

-	uitgeschreven: 1787; herhaald: 1788; ingetrokken: datum?
-	bron: Boekzaal 1787, I, p. 553; 1788, I, p. 192

De lof van den Vaderlandschen Landbouw

-	uitgeschreven: 1788; herhaald: 1789, 1790, 1791; ingetrokken: 1792
-	bron: Boekzaal 1788, I, p. 192; 1792, I, p. 600

Welke is het verband tusschen de Muzyk en de Dichtkunst? En welke Regelen, uit de eerste afgeleid, zijn ook op de laatste toepasselijk, voornamenlijk zo in de Maat, als in den Trant, het Rijm, de Rust en Snede der verzen?

-	uitgeschreven: 1788; bekroond: 1790
-	winnaar: J. Robbers (buitengewoon zilver)
-	bron: Boekzaal 1788, I, p. 192; 1790, I, p. 655

De Lof der Naarstigheid

-	uitgeschreven: 1789; bekroond 1790
-	winnaars: A. Vereul (goud en zilver), W.v.d. Velde (accessit), J.J. Vereul (buitengewoon zilver)
-	bron: Boekzaal 1789, I, p. 198; 1790, I, p. 655

Hoedanig is de tegenwoordige staat der Nederduitsche Letterkunde in ons Vaderland

-	uitgeschreven: 1789; herhaald: 1790, 1791; ingetrokken: datum?
-	bron: Boekzaal 1789, I, p. 198; 1791, I, p. 517

Jacob Cats, beschouwd als Christen, als Staatsman en als Dichter

-	uitgeschreven: 1790; bekroond: 1791
-	winnaar: J.J. Vereul (goud)
-	bron: Boekzaal 1790, I, p. 290; 1791, I, p. 517

[p. 67]

De Schepping, lierzang

-	uitgeschreven: 1790; herhaald: 1791, 1792, 1793; ingetrokken: datum?
-	bron: Boekzaal 1790, I, p. 655; 1793, II, p. 72

De vereischten in het hekeldicht

-	uitgeschreven: 1790; bekroond: 1792
-	winnaar: M.C.v. Hall (goud)
-	bron: Boekzaal 1790, I, p. 655; 1792, I, p. 600

Nehemia

-	uitgeschreven: 1791; herhaald: 1793; bekroond: 1794
-	winnaar: J.E.v.d. Velde-Helmcke (zilver)
-	bron: Boekzaal 1791, I, p. 517; 1794, I, p. 570

Welk een invloed hebben de Nederlandsche Rederijkeren voornamenlijk op onze Taal en Dichtkunde gehad?

-	uitgeschreven: 1791; herhaald: 1793; ingetrokken: datum?
-	bron: Boekzaal 1791, I, p. 517; 1793, II, p. 72

Eene Dichtkundige Wijsgeerige (Aesthetische) beoordeling van Klopstocks Messias

-	uitgeschreven: 1792; bekroond: 1794
-	winnaars: J.C.A. Grohman (goud), C.F. Benkowitz (zilver)
-	bron: Boekzaal 1792, I, p. 600; 1794, I, p. 570

De Mode, hekeldicht

-	uitgeschreven: 1792; herhaald: 1794, 1796, 1798; ingetrokken: 1798
-	bron: Boekzaal 1792, I, p. 600; 1798, I, p. 534

Welke zijn de vereischten in het beschrijvend gedicht? En in hoe verre hebben onze Nederlandsche Dichters, door hunne Stroomzangen, Land- en Hofdichten, enz., aan die vereischten voldaan? En hoeveel voordeel hebben zij, bij uitzondering van andere Natiën, uit de eigenaartige gesteldheid van ons Vaderland getrokken?

-	uitgeschreven: 1794; herhaald: 1796, 1798; ingetrokken: datum?
-	bron: Boekzaal 1794, I, p. 570; 1798, I, p. 534

De Eendragt

-	uitgeschreven: 1796; herhaald: 1797, 1798; ingetrokken: datum?
-	bron: Boekzaal 1796, II, p. 200; 1798, I, p. 534

[p. 68]

In hoe verre is het hedendaagsch naarvolgen en vertaalen der uitlandsche Dichters aan de Nederlandsche Dichtkunde nuttig of schadelijk? En op welke wijze is het eerste te bevorderen, en het laatste te vermijden?

-	uitgeschreven: 1796; herhaald: 1797; ingetrokken: datum?
-	bron: Boekzaal 1796, II, p. 220; 1797, I, p. 678

De Rhijn, stroomzang

-	uitgeschreven: 1798; ingetrokken: datum?
-	bron: Boekzaal 1798, I, p. 534

Bataviaasch genootschap van kunsten en wetenschappen (2.1)

Uit het beredeneerd plan van alle geleerde Genootschappen in Europa, en de opgave van alle letterkundige en periodique werken, op te geven het beste plan voor een Geleerd Genootschap en voor een letterkundig nieuwspapier

-	uitgeschreven: 1780; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Der Kinderen, bijlage VII

De voortgang der Nederlanderen in alle Kunsten en Wetenschappen, sedert de opkomst der Republiek tot heden, vergeleken met de Engelschen, Franschen en Duitschers

-	uitgeschreven: 1780; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Der Kinderen, bijlage VII

Een spraakkundig opgestel, handleiding of onderrigt ter grondige aanleering van het zogenaamd laagmaleisch, 't welk alhier te Batavia gemeenlijk wordt gesproken

-	uitgeschreven: 1792; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Der Kinderen, bijlage VII

Door natuur en kunst (2.4)

Een treurspel, met als titel ‘De dood van Johanna Gray’
Een toneelspel, met als titel ‘Lyzander of de Dankbare’
Een blijspel, met als titel ‘De Kunstkenner’

Voor deze drie prijsvragen geldt:

-	uitgeschreven: 1786; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Dicht- en tooneelkundige werken 1785-1787, dl. 2

[p. 69]

Door oeffening werd veel verkreegen (1.8)

Het waare kenmerk van een Christen

-	uitgeschreven: datum?; bekroond; datum?
-	winnaars: W. Coertse sr. (goud), W.P. Turnbull de Mikker (zilver)
-	bron: Poëtische mengelstoffen, dl. 1

Het meeste nut van Kerk en Vaderland

-	uitgeschreven: datum?; bekroond: datum?
-	winnaar: U. Huguenin (goud)
-	bron: Poëtische mengelstoffen, dl. 2

Kunst wordt door arbeid verkreegen (1.14)

Op het tweede Eeuwgetijde van Leydens Beleg en wonderbaare verlossing

-	uitgeschreven: 1772; bekroond:?
-	bron: Boekzaal 1773, I, p. 95; 1774, II, p. 55

Op het tweede Eeuwgetijde der Leydsche Hooge Schoole

-	uitgeschreven: 1772; herhaald: 1774; bekroond: 1775
-	winnaars: S. v.d. Waal (goud), I. v. Nuyssenburg (zilver), D.J. v.d. Trappen (zilver), auteur accessit onbekend
-	bron: Boekzaal 1773, I, p. 95; 1775, I, p. 224

Ter eere van drie braave voorstanderen der Vrijheid in den Burgerstaat en in den Godsdienst; Jhr. v.d. Does, heere van Noordwijk, gouverneur; den Heere P.A. v.d. Werff, voorzittende burgemeester; en den Heere J.v. Hout, secretaris; allen binnen de stad Leyden geduurende haare strenghe belegering, in den jaare 1574, deeze diensten met zo groote trouw en waakzaamheid bekleed hebbende, dat aan hun voornamelijk het behoud van deeze stad, en dus ook vervolgens van ons lieve Vaderland, onder Gods hulpe en het schrander en voorzichtig bestuur van 's Lands wijze vaderen, Prins Willem den Eersten en de Staaten van Holland, te danken is

-	uitgeschreven: 1774; bekroond: 1775
-	winnaar: J.C. de Lannoy (goud)
-	bron: Boekzaal 1774, II, p. 55; 1775, I, p. 224

Handleiding [Aenleiding] tot de Nederduitsche Tael- en Dichtkunste. [= Alles wat een jong digter, noodzaekelijk hebbe waertenemen, om eene zuivere tael te schrijven, als meede de kortste, klaerste en leer- zaemste regels, welke bij het maeken van alle soorten van vaerzen in 't

[p. 70]

oog moeten gehouden worden, met opheldering van voorbeelden, en aenwijzingen welke schrijvers en digters van trap tot trap, door den vorderende kunstöefenaer, met vrugt, kunnen en moeten gebruikt worden.]

-	uitgeschreven: 1774; herhaald: 1775, 1776; ingetrokken: 1777
-	bron: Boekzaal 1774, II, p. 33; 1776, I, p. 175; Handelingen

De invloed der Dichtkunst op het bestuur van den Staat

-	uitgeschreven: 1775; bekroond: 1776
-	winnaar: W. Bilderdijk (goud)
-	bron: Boekzaal 1775, II, p. 69; Te Winkel, V, p. 531

De waere liefde tot het vaderland

-	uitgeschreven: 1776; bekroond: 1777
-	winnaars: W. Bilderdijk (goud en zilver), J.C. de Lannoy (zilver), J.P. Broekhoff (accessit), anoniem (accessit)
-	bron: Handelingen

Tweede eeuwgetijde van de Utrechtse Unie

-	uitgeschreven: 1776; ingetrokken: 1778
-	bron: Handelingen

Levensbeschrijvingen der dichteren: Marnix van St. Aldegonde

-	uitgeschreven: 1776; bekroond: 1777
-	winnaar: J. Prins (zilver)
-	bron: Handelingen

De Voortreflijkheid van den Christelijken Godsdienst

-	uitgeschreven: 1777; bekroond: 1778
-	winnaars: O. Porjeere (goud), H. Lussing (zilver)
-	bron: Handelingen; Boekzaal 1778, II, p. 47

Levensbeschrijvingen der dichteren: Janus Secundus

-	uitgeschreven: 1777; bekroond: 1778
-	winnaar: J. Jacobson (zilver)
-	bron: Handelingen

Het heil van den vrede

-	uitgeschreven: 1778; bekroond: 1779
-	winnaar: R. Feith (goud), J. de Stoppelaar (zilver)
-	bron: Boekzaal 1778, II, p. 47; Te Winkel, V, p. 530

Gods wijsheid in Zijne werken

-	uitgeschreven: 1778; bekroond: 1780

[p. 71]

-	winnaars: G.J.G. Bacot (goud), O. Porjeere (zilver), H. Lussing (zilver), J. v. Manen (accessit)
-	bron: Handelingen; Boekzaal 1778, II, p. 47; Te Winkel, V, p. 531; Witsen Geysbeek, IV, p. 260; VI, p. 124

Levensbeschrijvingen der dichteren: Sybrand Feitema

-	uitgeschreven: 1778; bekroond: 1779
-	winnaar: J. de Kruyff (zilver)
-	bron: Handelingen

Het Geweeten

-	uitgeschreven: 1779; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Handelingen

Over de waere vereischten van het Heldendicht

-	uitgeschreven: 1780; bekroond: 1781
-	winnaar: R. Feith
-	bron: Prijsverhandelingen, dl. 1; Te Winkel, VI, p. 29-30

De geschiedenis der Nederduitsche poëzy in ons vaderland

-	uitgeschreven: 1780; herhaald: 1781; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Handelingen

De Vrije Zee

-	uitgeschreven: 1781; bekroond: 1782
-	winnaars: K. v.d. Palm (zilver), Th.v. Limburg (zilver)
-	bron: Tael- en dichtlievende oeffeningen, dl. 4; Te Winkel, V, p. 531-2; Witsen Geysbeek, IV, p. 203; VI, p. 5

De vereischten van het Lierdicht

-	itgeschreven: 1782; herhaald: 1783; bekroond: 1784
-	winnaars: G. Brender à Brandis (goud), D. Erkelens (zilver)
-	bron: Prijsverhandelingen, dl. 2

De regtschapen burgervader

-	uitgeschreven: 1783; bekroond: 1784
-	winnaars: J.P. v. Heel (goud), D. Erkelens (zilver)
-	bron: Handelingen; Te Winkel, V, p. 531

Het waere boertige

-	uitgeschreven: 1783; herhaald: 1785; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Prijsverhandelingen, dl. 1, 2

[p. 72]

De nuttigheid van de handwerksman

-	uitgeschreven: 1782; bekroond: 1783
-	winnaars: Th.v. Limburg (goud), M.G. v.d. Werken, wed. Decambon (zilver)
-	bron: Handelingen; Te Winkel, V, p. 531; Witsen Geysbeek, IV, p. 203

Levensbeschrijvingen der dichteren: Geerardt Brandt

-	uitgeschreven: 1783; bekroond: 1785
-	winnaar: G. Brender à Brandis (zilver)
-	bron: Handelingen

Lof van De Ruyter

-	uitgeschreven: 1784; bekroond: 1785
-	winnaar: R. Feith (goud en zilver)
-	bron: Handelingen; Te Winkel, V, p. 530

Welk een prijs heeft men te stellen op het rijm? Behoort hetzelve tot het weezen der Nederduitsche poëzy?

-	uitgeschreven: 1784; bekroond: 1786
-	winnaars: J. Rochussen (goud); J. v. Dyk (zilver)
-	bron: Prijsverhandelingen, dl. 3

Levensbeschrijvingen der dichteren: Elizabet Koolaart geb. Hoofman

-	uitgeschreven: 1784; bekroond: 1785
-	winnaar: Th. van Limburg (zilver)
-	bron: Handelingen

De vrijheid der drukpers

-	uitgeschreven: 1784; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Handelingen

George Washington

-	uitgeschreven: 1784; herhaald: 1785, 1786; bekroond: 1786
-	winnaar: D. Erkelens (goud)
-	bron: Handelingen; Te Winkel, V, p. 531

Levensbeschrijvingen der dichteren: Adrianus van Royen

-	uitgeschreven: 1785; bekroond: 1786
-	winnaar: G. Brender à Brandis
-	bron: Handelingen

[p. 73]

Heldinnebrief van Maria van Reigersbergen aen Hugo de Groot na zijne ontkoming

-	uitgeschreven: 1785; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Handelingen

De weelde, de kanker der vrijheid

-	uitgeschreven: 1786; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Handelingen

De verëischten in eene levensbeschrijving der Nederlandsche dichteren

-	uitgeschreven: 1786; herhaald: 1787, 1788, 1789; bekroond: 1790
-	winnaar: J.J. Vereul (zilver)
-	bron: Handelingen

De verëischten en kenmerken van den stijl der poezy, in onderscheiding van dien der welsprekendheid

-	itgeschreven: 1786; herhaald: 1788; bekroond: 1790
-	winnaars: P.J. Kasteleyn (goud), J. Rochussen (zilver), D. Erkelens (zilver)
-	bron: Handelingen

De invloed van een vast geloof aen de voorzienigheid

-	uitgeschreven: 1787; bekroond: 1789
-	winnaars: P.J. Kasteleyn (goud), A. Vereul (zilver), M.P. Elter (zilver)
-	bron: Handelingen

Over de vereischten van het herderdicht

-	uitgeschreven: 1787; herhaald: 1789; bekroond: 1791
-	winnaars: J. Kantelaar (goud), A. Vereul (zilver)
-	bron: Konst- en letter-bode 28-5-1790, p. 170; 1-7-1791, p. 2; Handelingen

De onschuld

-	uitgeschreven: 1789; bekroond: 1791
-	winnaars: A. Vereul (goud), P. Moens (zilver), P.J. Kasteleyn (zilver), P. van Heel (accessit)
-	bron: Handelingen

Judas de Maccabeër

-	uitgeschreven: 1789; bekroond: 1790
-	winnaars: L. v. Oyen (zilver en accessit), A.Simons (accessit)
-	bron: Konst- en letter-bode 19-7-1789, p. 194; 28-5-1790, p. 170; Handelingen

[p. 74]

De inenting der kinderziekte

-	uitgeschreven: 1790; bekroond: 1792
-	winnaars: P.J. Kasteleyn (goud), M.P. Elter-Woesthoven (zilver)
-	bron: Konst- en letter-bode 28-5-1790, p. 170; 8-6-1792, p. 177

Welken invloed heeft de thans heerschenden smaak voor het sentimen- tele op de Poëzie in ons Vaderland?

-	uitgeschreven: 1791; herhaald: 1792, 1793; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Konst- en letter-bode 1-7-1791, p. 2; 31-5-1793, p. 170

Wat wordt 'er vereischt tot een dichter?

-	uitgeschreven: 1791; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Handelingen

Benjamin Franklin

-	uitgeschreven: 1792; herhaald: 1793; bekroond: 1794
-	winnaar: P.J. Kasteleyn (goud)
-	bron: Konst- en letter-bode 8-6-1792, p. 177; 4-7-1794, p. 2; Handelingen

De invloed der schoone wetenschappen op het geluk der maatschappij

-	uitgeschreven: 1792; ingetrokken: 1794
-	bron: Konst- en letter-bode 8-6-1792, p. 177; 4-7-1794, p. 2

De Vereischten eener goede Vertaaling, bijzonder van Dichtstukken

-	uitgeschreven: 1794; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Konst- en letter-bode 4-7-1794, p. 2

Eene verhandeling over de zogenaemde woorden van ééne beteekenis (synonimes) in onze Nederduitsche tael

-	uitgeschreven: 1794; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Handelingen

De Verlichting

-	uitgeschreven: 1794; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Konst- en letter-bode 4-7-1794, p. 2

De godsdienst van Jesus onwrikbaer, onder alle aenvallen en onder alle 's waerelds wisselingen

-	uitgeschreven: 1794; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Handelingen

[p. 75]

Kunstliefde spaart geen vlijt (1.15)

De Lof der dankbaarheid

-	uitgeschreven: 1772; bekroond: 1773
-	winnaars: J. Le Francq van Berkhey (goud), J.P. Broeckhoff (zilver)
-	bron: Höweler, p. 140

De waare vereischten in een dichter

-	uitgeschreven: 1773; bekroond: 1774
-	winnaars: S. van der Waal (goud), J.C. de Lannoy (zilver), W. van der Jagt (buitengewoon zilver)
-	bron: Boekzaal 1773, I, p. 440; 1774, I, p. 216

De beste opvoeding der jeugd ten nutte van dit Gemeenebest

-	uitgeschreven: 1774; herhaald: 1775; bekroond: 1775
-	winnaars: H. Houtam (goud), P. van Braam (zilver)
-	bron: Boekzaal 1774, I, p. 216; 1775, II, p. 68

Den heilzaamen invloed der Dichtkunst op den Godsdienst

-	uitgeschreven: 1775; bekroond: 1776
-	winnaars: S. van der Waal (goud), B. Broes (zilver), O. Porjeere (buitengewoon zilver), F.A. de Hartogh (accessit)
-	bron: Boekzaal 1775, I, p. 337; 1776, I, p. 437

Den Lof van den Nederlandschen Koophandel

-	uitgeschreven: 1776; bekroond: 1777
-	winnaars: A.H. Hagedoorn (goud), J. Bakker Aukesz. (zilver en accessit)
-	bron: Boekzaal 1776, I, p. 437; 1777, I, p. 289

Den voordeelen van den Christelijken Godsdienst voor de Burgerlijke Maatschappij

-	uitgeschreven: 1777; bekroond: 1778
-	winnaars: J.C. Mohr (goud), J. Verveer (zilver), J. Groot jr. (accessit), J. de Jongh jr. (accessit)
-	bron: Boekzaal 1777, I, p. 289; 1778, I, p. 143

Een Tafereel van het beste Huuwlijk

-	uitgeschreven: 1778; bekroond: 1779
-	winnaar: A.H. Hagedoorn (zilver)
-	bron: Höweler, p. 140

[p. 76]

De Lof van het Landleeven

-	uitgeschreven: datum?; herhaald: 1780; ingetrokken: 1780
-	bron: Boekzaal 1780, I, p. 165; 1780, I, p. 582

Kenschets onzer Voorvaderen in de eerste tijden van dit Gemeenebest

-	uitgeschreven: 1780; bekroond: 1781
-	winnaars: W. Bilderdijk (goud), I. van Haastert (zilver), T. van Limburg (accessit)
-	bron: Boekzaal 1780, I, p. 165; Höweler, p. 141

De aanspraak van Keizer Karel den Vijfden aan zijn zoon Philips, bij de overdragt van de Regeeringe der Nederlanden

-	uitgeschreven: datum?: bekroond: 1782
-	winnaars: Rhijnvis Feith (goud), J.C. de Lannoy (zilver)
-	bron: Boekzaal 1782, I, p. 194

Tafereel der Vaderlijke Zorge van Nederlands Overheden, ter bevordering van Weetenschappen en Kunsten, sedert de oprichting van dit Gemeenebest

-	uitgeschreven: 1782; bekroond: 1783
-	winnaar: K. van der Palm (zilver)
-	bron: Boekzaal 1782, I, p. 194; 1783, I, p. 216

De verheerlijking van Jezus Christus op den berg

-	uitgeschreven: 1783; bekroond: 1784
-	winnaars: J.H. van der Palm (goud), J. van Dijk (zilver), anonymus (1e accessit), P. Haack, (2e accessit)
-	bron: Boekzaal 1783, I, p. 216; 1784, I, p. 302

De Opwekking van Lazarus

-	uitgeschreven: 1784; bekroond: 1785
-	winnaars: J.W. Bussingh (goud), J.C. Boot (zilver), W. Wouters (accessit)
-	bron: Boekzaal 1784, I, p. 302; 1785, I, p. 318; Höweler, p. 141 (voor de laatste twee namen)

De beste Burger

-	uitgeschreven: 1785; bekroond: 1786
-	winnaars: J.P. van Heel (goud), J. van Dijk (zilver), W. Hofdijk (buitengewoon zilver), J. van Egmond (accessit)
-	bron: Boekzaal 1785, I, p. 318; 1786, I, p. 414; Höweler, p. 141 (voor J.P. van Heel)

[p. 77]

Het verraad van Deventer in 1587

-	uitgeschreven: datum?; ingetrokken: 1787
-	bron: Boekzaal 1787, I, p. 307

De Mensch geschikt voor de eeuwigheid

-	uitgeschreven: 1787; bekroond: 1788
-	winnaars: L. van Oyen (goud), M.P. Elter-Woesthoven (zilver), G. Brender à Brandis (buitengewoon zilver), J. van Os (accessit)
-	bron: Boekzaal 1787, I, p. 307; 1788, I, p. 314

De Verhevenheid van het Evangelie

-	uitgeschreven: 1788; bekroond: 1789
-	winnaars: J. van Egmond (goud), Th. Kaas (zilver)
-	bron: Boekzaal 1788, I, p. 314; 1789, I, p. 321

Gods Goedheid zichtbaar in al het geschapene

-	uitgeschreven: 1789; bekroond: 1790
-	winnaars: J.J. Vereul (goud), J.M. Sobels (zilver), I. van Haastert (buitengewoon zilver), J.E. de Witte jr. (accessit)
-	bron: Boekzaal 1789, I, p. 321; 1790, I, p. 291

Het huwelijk van Mevr. de Prinsesse van Oranje en Nassau enz., met den Heere Erfprinse van Brunswijk enz.

-	uitgeschreven: 1789; herhaald: 1790; bekroond: 1790
-	winnaars: J.M. Sobels (goud), J. van Egmond (zilver), J.E. de Witte jr. (accessit)
-	bron: Boekzaal 1789, II, p. 560; 1790, II, p. 32

De Nederlaag van Sanherib voor Jerusalem

-	uitgeschreven: 1790; bekroond: 1791
-	winnaars: O. Porjeere (goud), J. Scharp (zilver)
-	bron: Boekzaal 1790, I, p. 291; 1791, I, p. 178

Het huwelijk van Prins Willem Frederik van Oranje en Nassau met Prinses Frederika Louisa Wilhelmina van Pruissen

-	uitgeschreven: 1791; bekroond: 1791
-	winnaar: J. Scharp (dubbele zilveren medaille)
-	bron: Boekzaal 1791, I, p. 178; Höweler, p. 148-149

De onoverwinnelijke Spaansche Vloot vernield in 1588

-	uitgeschreven: 1791; herhaald: 1792; bekroond: 1793
-	winnaar: Th. Kaas (zilver)
-	bron: Boekzaal 1791, I, p. 178; 1793, I, p. 301

[p. 78]

De Wetgeeving op Sinaï

-	uitgeschreven: 1792; herhaald: 1793; bekroond: 1794
-	winnaars: C. van Epen (goud), anonymus (zilver), anonymus (accessit)
-	bron: Boekzaal 1792, I, p. 188; 1794, I, p. 335

De schadelijkheid van het Bijgeloof en Ongeloof

-	uitgeschreven: 1794; ingetrokken: 1795
-	bron: Boekzaal 1794, I, p. 335; Höweler, p. 142

Maatschappij der nederlandsche letterkunde (1.19)

In hoe verre kan men uit de overblijfsels van het Moesogotthisch en Angelsaxisch, tot opheldering der oudheid van het Nederduitsch, aentonen, dat de grond onzer Tale in de bovengemelde te vinden is

-	uitgeschreven: 1774; herhaald: 1776; ingetrokken: 1780
-	winnaar: geen, wel een antwoord opgenomen in Werken, dl. V
-	bron: Werken, dl. III, Voorbericht; dl. V, Voorbericht

Welke zijn de algemeene oogmerken, die een Dichter moet bedoelen? welke zijn derhalven de eigenaertige onderwerpen voor de Dichtkunst? En welke zijn derzelver algemeene regelen?

-	uitgeschreven: 1775; bekroond: 1777
-	winnaar: C. van Engelen (goud)
-	bron: Werken, dl. III, Voorbericht; dl. IV, Voorbericht

Welke zijn de vereischten van een Lofreden?

-	uitgeschreven: 1777; bekroond: 1779
-	winnaar: J. de Bosch (goud)
-	bron: Werken, dl. IV, Voorbericht; dl. V, Voorbericht

Hebben de Dichtkunst en Welsprekendheid verband met de Wijsbegeerte? en welk nut brengt dezelve aan de eene en de andere toe?

-	uitgeschreven: 1777; bekroond: 1780
-	winnaar: W. Bilderdijk (goud), C. van Engelen (bijdrage anoniem verschenen)
-	bron: Werken, dl. IV, Voorbericht; dl. V, Voorbericht

In hoeverre moet men zich, in het opmaken van de regels onzer Nederduitsche Tale, houden aan de oude; in hoe verre aan de hedendaagsche Taalgebruiken? en in hoe verre moet men de verwantschapte Dialecten, en in hoe verre de Reden daar in te hulpe nemen?

-	uitgeschreven: 1778; herhaald: 1781; ingetrokken: 1783

[p. 79]

-	bron: Werken, dl. IV, Voorbericht; dl. V, Voorbericht

Welke zijn de kenmerken van waar en valsch vernuft? en welke zijn de behoedmiddelen tegen het laatste?

-	uitgeschreven: 1782; bekroond: 1785
-	winnaar: J.J. Hottinger (goud)
-	bron: Werken, dl. VI, Voorbericht; dl. VII, Voorbericht

Prodesse canendo (1.25)

Een betoog van Gods heiligen afkeer tegen de zonde, uit zijne geduchte straffe over dezelve; I met den dood in 't Paradijs; II met de verdelging der geheele eerste waereld, door den zondvloed

-	uitgeschreven: 1776; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Boekzaal 1776, I, p. 49

Provinciaal Utrechtsch genootschap van kunsten en wetenschappen (2.8)

Eene volledige verhandeling over de Genie, en byzonder over derzelver nut in de hogere Wetenschappen

-	uitgeschreven: 1788; ingetrokken: datum?
-	bron: Buijnsters, Van Alphen, p. 148

Sine labore nihil (1.26)

De lov des Schouwburgs

-	uitgeschreven: datum?; bekroond: 1778
-	winnaars: drie winnaars waarvan de namen niet bekend zijn
-	bron: Dicht en Toneel oeffeningen, dl. I [1778]

Studium scientiarum genetrix (1.27)

De Menschlievendheid

-	uitgeschreven: datum?; bekroond: 1780
-	winnaar: Rhijnvis Feith (zilver)
-	bron: Te Winkel, V, p. 530

De overwinning bij Nieuwpoort

-	uitgeschreven: datum?; bekroond: 1782
-	winnaar: J.P. van Heel (goud)
-	bron: Te Winkel, V, p. 531

[p. 80]

De weg tot het ware geluk in dit leven

-	uitgeschreven: datum?; bekroond: 1783 of 1784
-	winnaars: P. Weiland (zilver), Th. van Limburg (zilver)
-	bron: Noordegraaf, p. 64-66; Te Winkel, V, p. 531

Hendrik van Brederode, Hoofd der Zaamverbondene Edelen

-	uitgeschreven: datum?; bekroond: 1788
-	winnaars: L. van Oyen (goud), J. van Dijk (zilver)
-	bron: Konst- en letter-bode 3-10-1788, p. 109

Het karakter van Jesus Christus, ons ten voorbeelde

-	uitgeschreven: datum?; bekroond: 1788, bekroond: 1789
-	winnaars: J. van Os (goud en tweede zilver), Th. Kaas (zilver), A. Simons (accessit)
-	bron: Konst- en letter-bode 3-10-1788, p. 109; 21-8-1789, p. 58

Triomfzang van Israël, na den doortogt door de roode zee

-	uitgeschreven: 1789; bekroond: 1791
-	winnaars: J.J. Vereul (goud), L. van Oyen Az. (zilver), anonymus (accessit), anonymus (accessit)
-	bron: Konst- en letter-bode 21-8-1789, p. 58; 26-8-1791, p. 66

Welke zijn de oorsprong, voortgang en tegenwoordige staat der Nederduitsche Dichtkunst?

-	uitgeschreven: 1789; herhaald: 1790; bekroond: 1792
-	winnaar: J. van Dijk (goud)
-	bron: Konst- en letter-bode 21-8-1789, p. 58; 28-9-1792, p. 97

De Nederlandsche Maatschappij tot redding der Drenkelingen

-	uitgeschreven: 1791; bekroond: 1793
-	winnaars: Th. Kaas (goud), B. Bosch (zilver), G. Manheer (accessit)
-	bron: Konst- en letter-bode 26-8-1791, p. 66; 6-9-1793, p. 73-4

Waaruit blijkt het nut van de dichtkundige genootschappen voor de bloei der Nederlandsche Dichtkunste, en welken zijn de beste middelen om dat nut te doen toenemen?

-	uitgeschreven: 1792; herhaald: 1794; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Konst- en letter-bode 28-9-1792, p. 97; 17-10-1794, p. 121

Hannibal

-	uitgeschreven: 1793; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Konst- en letter-bode 6-9-1793, p. 74

[p. 81]

Verhandeling over het treurspel

-	uitgeschreven: 1794; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Konst- en letter-bode 17-10-1794, p. 121

De heuglijke omwenteling, waardoor men nu van de Bataafse vrijheid geniet

-	uitgeschreven: 1795; ingetrokken: 1795
-	bron: Konst- en letter-bode 20-2-1795, p. 57; 12-6-1795, p. 186

De vrouwen

-	uitgeschreven: datum?; herhaald: 1797; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Konst- en letter-bode 1-9-1797, p. 66

Verhandeling over de vocaalspelling

-	uitgeschreven: 1797; ingetrokken/bekroond:?
-	bron: Konst- en letterbode 1-9-1797, p. 66

Teyler's tweede genootschap (2.11)

Welken zyn de beste en duidelykste kenmerken van zoodanige regelen, die, om dat zy in den aard van 't onderwerp te vinden, of met de form van 't gekoozen dichtstuk verknocht zyn, niet mogen noch kunnen verontachtzaamd of te buiten gegaan worden?

-	uitgeschreven: 1780; bekroond: 1781
-	winnaar: J. de Bosch (goud)
-	bron: Verhandelingen, 1e stuk (1781)

Wie geeft de beste richtlijnen aan Nederlanders die geen Latijn of Grieks kunnen lezen om de Griekse en Latijnse dichters te leren kennen, opdat die Nederlanders er zelf in hun dichtwerk met vrucht gebruik van kunnen maken? (exacte titel ontbreekt)

-	uitgeschreven: datum?; bekroond: 1788
-	winnaar: J. de Bosch (goud)
-	bron: Verhandelingen, 6e stuk (1788)

Welken invloed heeft de Dichtkunst voornamelyk in de vroegere eeuwen, gehad op de beschaving van het menschelyk verstand?

-	uitgeschreven: datum?; bekroond: 1801
-	winnaars: D. Tiedeman (goud), J. de Bosch (zilver)
-	bron: Verhandelingen, 12e stuk (1804)

[p. 82]

Vlijt moeder der weetenschappen (1.33)

Welke is de reden, dat men zo veele verschillende gevoelens over dezelfde zaaken ontmoet, bij menschen, die met eene zuivere zucht tot waarheid bezield zijn?

-	uitgeschreven: datum?; bekroond: 1782
-	winnaar: A. Loosjes Pz. (goud)
-	bron: Prijsverhandeling 1782

Zeeuwsch genootschap der wetenschappen (2.15)

Een geschiedkundig verslag van alle Maatschappyen van nuttige kunsten en fraaije letteren, waar ook dezelven zich bevinden; en byzonder binnen dit Gemeenebest: - welk begeerd verslag in zich moet behelzen eene korte en naaukeurige opgaaf van derzelver oorsprong, aard, ouderdom, wetten, uitgegeevene verhandelingen, bekroonde prysvragen, tegenwoordige staat en Sekretarissen

-	uitgeschreven: 1792; ingetrokken: 1795
-	bron: Boekzaal 1792, I, p. 58; 1795, I, p. 277

Geraadpleegde literatuur

Opgenomen is alleen die secundaire literatuur die bruikbare informatie heeft opgeleverd over literaire genootschappen, en m.n. die literatuur die vruchtbaar is geweest voor de inventarisatie.

De lijst is in twee delen opgesplitst. Het eerste deel bevat algemene werken, het tweede deel bevat literatuur over specifieke genootschappen, geordend per genootschap.

A Algemene werken

A.J. van der Aa, Biografisch Woordenboek der Nederlanden, bevattende levensbeschrijvingen van zoodanige personen, die zich op enigerlei wijze in ons vaderland hebben vermaard gemaakt. Voortgezet door K.J.R. Harderwijk en Dr. G.D.J. Schotel. Haarlem z.j. [1844]

Algemene konst- en letter-bode voor meer en min-geoefenden [... ]. Haarlem 1788-1800.

R. Arrenberg, Naamregister van de bekendste en meest in gebruik zijnde Nederduitsche boeken, welke sedert het jaar 1600 tot het jaar 1761 zijn

[p. 83]

uitgekomen [...]. Voorheen uitgeg. door J.v. Abkoude. Nu overz., verb. en tot het jaar 1787 verm. 2e dr. Rotterdam 1788.

Boeket voor Betje en Aagje. Van en over de schrijfsters Wolff en Deken. Amsterdam/Antwerpen 1954.

Boekzaal: zie Maandelijksche uittreksels.

J.H. Buursma, Nederlandse geleerde genootschappen opgericht in de 18e eeuw. Uithoorn 1978. Bibliografische bijdragen 7.

P.J. Buijnsters, Hieronymus van Alphen (1746-1803). Assen 1973.

P.J.A.M. Buijnsters, Tussen twee werelden; Rhijnvis Feith als dichter van ‘het Graf’. Assen 1963.

Catalogus der bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden. Leiden 1887-1889. 3 dln.

Noel Chomel, Algemeen, huishoudelijk- natuur- zedekundig- en konstwoordenboek. 2e dr. Geheel verb., en meer als de helft verm. door J.A. de Chalmot. Leyden 1778. 7 dln.

Noel Chomel, Algemeen, huishoudelijk- natuur- zedekundig- en konstwoordenboek. Vervolg door J.A. de Chalmot. Campen 1786-1793. 9 dln.

J.I. van Doorninck en A. de Kempenaer, Vermomde en naamloze schrijvers opgespoord op het gebied der Nederlandsche en Vlaamsche Letteren. Amsterdam 1970. [reprint van: Leiden, 1883-1885]

Jacob van Dijk, Nagelatene schriften. Amsterdam 1832-1834. 2 dln. Dl. I: Verhandeling over den oorsprong, voortgang en tegenwoordigen staat der Nederduitsche dichtkunst.

Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden. Onder red. van F. Baur e.a., 's-Hertogenbosch enz., (1939-...). ... dln. Dl. 6 (1975): H.J. Vieu-Kuik en J. Smeyers, De letterkunde in de achttiende eeuw in Noord en Zuid.

P. Haverkorn van Rijsewijk, De oude Rotterdamsche schouwburg. Rotterdam 1882.

[p. 84]

J. Hoeksma, Jacobus Bellamy. Amsterdam 1903.

W.J.A. Jonckbloet, Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde. 4e dr., herz. en tot den tegenwoordigen tijd bijgewerkt door C. Honigh. Groningen 1888-1892. 6 dln.

G. Kalff, Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde. Groningen 1906-1912. 7 dln.

N.G. van Kampen, Beknopte geschiedenis der letteren en wetenschappen in de Nederlanden, van de vroegste tijden af, tot op het begin der negentiende eeuw. Dl. 1, 's-Gravenhage 1821. Dl. 2, 's-Gravenhage 1822. Dl. 3, Delft 1826.

G.P.M. Knuvelder, Handboek tot de geschiedenis der Nederlandse letterkunde. 5e geheel herz. dr. 's-Hertogenbosch 1970-1976. 4 dln.

J. Kolkhuis Tanke, Een Nijmeegs dichter uit de 18e eeuw: dr. E.J.B. Schonck. Utrecht/Nijmegen 1963.

Konst- en letter-bode: zie Algemene

J. van Lennep, Het leven van mr. C. van Lennep en mr. D.J. van Lennep, beschreven en toegelicht uit hun gedichten en andere oorspronkelijke bescheiden en in verband met hun tijd beschouwd door -. Amsterdam 1865. 4 dln.

Maandelijksche uittreksels of Boekzaal der geleerde waereld. Dl. 70 (1750) - dl. 173 (1800)

W.W. Mijnhardt, ‘Veertig jaar cultuurbevordering: Teylers Stichting 1778-±1815.’ In: ‘Teyler’ 1778-1978. Studies en bijdragen over Teylers Stichting naar aanleiding van het tweede eeuwfeest. Haarlem/ Antwerpen 1978, p. 58-111.

Naamlijst van Nederduitsche boeken, als mede van Fransche en Latijnsche werken, oratien, dissertatien, konstprenten, pourtraitten, landkaarten, enz. gedurende de jaaren 1790-1848 in ons vaderland uitgekomen. Amsteldam enz. 1794-1848. 12 dln. [Eerste uitg.: A.B. Saakes]

Gt. Nieuwenhuis, Algemeen woordenboek van kunsten en wetenschappen, voor den beschaafden stand en ten behoeven des gezelligen levens,

[p. 85]

onder medew. van een aantal vaderlandsche geleerden bijeenverz. Zutphen 1820-1828. 8 dln.

J. Noordergraaf, ‘Pieter Weiland (1754-1842) en de dichtgenootschappen.’ In: Spiegel der letteren 20 (1978), p. 64-66.

J.A. Nijland, Leven en werken van Jacobus Bellamy (1757-1786). Leiden 1917. 2 dln.

M.C. Nijland, ‘Iets over onze geleerde en ook andere genootschappen in de 18e eeuw.’ In: De navorscher 83 (1934), p. 59-63.

A.N. Paasman, Elisabeth Maria Post (1755-1812). Een bio- en bibliografisch onderzoek. Amsterdam 1973. Amsterdamse smaldelen nr. 2.

G. Ploos van Amstel, Portret van een koopman en uitvinder: Cornelis Ploos van Amstel; maatschappelijk, cultureel en familieleven van een achttiende eeuwer. Assen 1980.

J. Reyers, W.E. de Perponcher. Een bijdrage tot de kennis van zijn opvoedkundige, literair-aesthetische en maatschappelijke denkbeelden. Zutphen 1942.

Saakes: zie Naamlijst.

W.R. Veder, ‘Ontwerp van een lijst van Amsterdamsche Genootschappen in de 18e eeuw, met verwijzing naar bronnen van hun geschiedenis.’ In: Tweede jaarboek der vereeniging Amstelodamum. Amsterdam 1903. p. 121-138.

G.J. Vis, Johannes Kinker en zijn literaire theorie. Bijdrage tot een interpretatie van de voorredes bij zijn gedichten (1819-1821). Zwolle 1967.

R.P.W. Visser, ‘De Nederlandse geleerde genootschappen in de achttiende eeuw.’ In: Documentatieblad werkgroep 18e eeuw 7 (1970), p. 7-18.

J. de Vries, Proeve eener geschiedenis der Nederduitsche dichtkunde. 2e dr. Amsterdam 1835-1836. 4 dln.

W. Vrolik, ‘Revue des sociétés savantes de la Neêrlande.’ In: Versl. en mededel. der Kon. Ak. van Wetenschappen, afd. natuurkunde, dl. V, 1857.

[p. 86]

J. Wille, De literator R.M. van Goens en zijn kring. Studiën over de 18e eeuw. [2e verm. dr.] Zutphen 1937.

J. te Winkel, De ontwikkelingsgang der Nederlandsche letterkunde. 2e dr. Haarlem 1922-1927. 7 dln.

P.G. Witsen Geysbeek, Biografisch, anthologisch en critisch woordenboek der Nederduitsche dichters. Amsterdam 1821-1827. 6 dln.

B Literatuur over specifieke genootschappen

Bataviaasch genootschap (2.1)

P. Bleeker, Overzigt der geschiedenis van het Bataviaasch genootschap van kunsten en wetenschappen van 1778-1853. Batavia 1853.

T.H. der Kinderen, Het Bataviaasch Genootschap van kunsten en wetenschappen gedurende de eerste eeuw van zijn bestaan 1778-1878. Gedenkboek. Dl. 1, Batavia 1878.

H.A.M. Snelders, ‘Het Bataviaasch Genootschap van kunsten en wetenschappen in de periode 1778-1816.’ In: Documentatieblad werkgroep 18e eeuw 41-42 (1979), p. 62-90.

Concordia et libertate (2.2)

P.C.H. van der Goor, ‘Van geleerde kezen en deugdbeminnende burgers.’ In: Maandblad Amstelodamum 63 (1976), p. 58-65.

H.P.M. van de Horn van de Bos, ‘Het genootschap “Concordia et Libertate” te Amsterdam (1748-1806).’ In: Chemisch Weekblad 4 (1907), p. 579-586.

Felix meritis (2.15)

J.F.L. de Balbian Verster, ‘Felix Meritis.’ In: Maandblad Amstelodamum 19 (1932), p. 26-31.

J. ter Gast, ‘Felix Meritis - Gebouw en Maatschappij.’ In: Maandblad Amstelodamum 30 (1943), p. 33-38.

[p. 87]

J. de Ketelaar, ‘Nog iets uit het verleden van Felix Meritis.’ In: Maandblad Amstelodamum 19 (1932), p. 49-50.

Genootschap tot beoefening van deugd en kunde (5.5)

J.H. van den Hoek Oostende, ‘Het Amsterdamsche genootschap tot beoefening van deugd en kunde’. In: Maandblad Amstelodamum 54 (1967) p. 33-38.

Kunst wordt door arbeid verkreegen (1.14)

B. Thobokholt, Het taal- en dichtlievend genootschap ‘Kunst wordt door arbeid verkreegen’, 1766-1800. Doctoraalscriptie Instituut De Vooys, 1982.

Kunstliefde spaart geen vlijt (1.15)

H.A. Höweler, ‘Uit de geschiedenis van het Haagsche dichtgenootschap “Kunstliefde spaart geen vlijt” 1772-1818.’ In: Tijdschrift voor Ned. taal- en letterkunde 56 (1937), p. 97-184.

Laus deo, salus populo (1.16)

J.G. de Hoop Scheffer, ‘Korte Geschiedenis van het Kerkgezang onder de Doopsgezinden hier te lande; met Naamlijsten van de dichters der onderscheidene bundels, thans nog bij hen in gebruik.’ In: Doopsgezinde bijdragen 5 (1865), p. 67-95.

Maatschappij der nederlandsche letterkunde (1.19)

P.J. Blok, ‘De geschiedenis van den oorsprong onzer Maatschappij.’ In: Handelingen en Mededelingen van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde te Leiden, over het jaar 1895-1896. Leiden 1895-1896.

P.J. Idenburg, ‘Uit de vroegste geschiedenis van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde.’ In: Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde te Leiden 1947-1949. Leiden 1950.

F.K.H. Kossmann, Opkomst en voortgang van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde te Leiden. Geschiedenis van een initiatief. Leiden 1966.

[p. 88]

Oefening tot wetenschappen (5.14)

C. de Koning Cdz., Tafereel der stad Haarlem en derzelver geschiedenis van de vroegste tijden af tot op den tegenwoordigen toe. (Haarlem 1807-1808, 4 dln.) deel 3 p. 375-379.

Prodesse conamur (2.7)

Th. N. Eijsink, Restauratie en revolutie in Arnhem [...]. Arnhem 1967.

J.M. De Kempenaer, Redevoering over de beoefening der letteren en wetenschappen, de edelste bemoeijing voor den beschaafden mensch, gehouden bij gelegenheid der plegtige viering van het vijftigjarig bestaan van [...] ‘Prodesse Conamur’ te Arnhem [...] 1842. Arnhem 1842.

A.J. van de Ven, ‘Het genootschap “Prodesse Conamur” te Arnhem, opgericht 1792.’ In: Bijdragen en mededeelingen Gelre [...] 41. Arnhem 1938, p. 154-196.

A.J. van de Ven, ‘Gelderse Maatschappij voor Geschied- en Letterkunde onder de zinspreuk “Prodesse Conamur”.’ In: Gelderland [...] onder redactie van P.C. Heiser [...]. Lochem 1940. p. 598.

Solus nemo satis sapit (6.19)

Feestgave ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het Natuur- en Letterkundig genootschap ‘Solus Nemo Satis Sapit’ te Alkmaar. Alkmaar 1882. [Bevat alleen: J.J. de Gelder, De lotgevallen van het Natuur- en Letterkundig genootschap Solus Nemo Satis Sapit te Alkmaar van 1782 tot 1882.]

Studium scientiarum genetrix (1.27)

A. de Jager, ‘Een belangrijke avond van het Rotterdamsche Dichtgenootschap.’ In: De tijdspiegel 1871 (1e deel), p. 392-406.

Teylers tweede genootschap (2.11)

J.G. de Bruijn, ‘De prijsvragen van Teylers genootschappen in de 18e eeuw.’ In: Documentatieblad werkgroep 18e eeuw 13 (1971), p. 20-28.

‘Teyler’ 1778-1978. Studies en bijdragen over Teylers Stichting naar

[p. 89]

aanleiding van het tweede eeuwfeest. Haarlem/Antwerpen 1978.

Tot leerzaam vermaak (2.12)

I.H. van Eeghen, ‘Het genootschap “Tot leerzaam vermaak”.’ In: Maandblad Amstelodamum 47 (1960), p. 8-16.

Verscheidenheid en overeenstemming (2.13)

Feestviering der maatschappij ‘Verscheidenheid en Overeenstemming’; ter gelegenheid van haar vijf-en-zeventig jarig bestaan 1835. Gedrukt voor de leden. Z.p. 1836.

J.A. Fruin, ‘Over de letterkundige en wetenschappelijke genootschappen der vorige eeuw; en meer in het bijzonder over het Genootschap Verscheidenheid en Overeenstemming te Rotterdam.’ [Openingsrede P.U.G. 1865.] In: Verslag van het verhandelde in de algemeene vergaaderingen van het Provinciaal Utrechtsche Genootschap van Kunsten en Wetenschappen. 1861-1866.

J. Scharp, Inwijding der nieuw gebouwde gehoorzaal van het letterkundig genootschap Verscheidenheid en Overeenstemming te Rotterdam, op den tweeden van Louwmaand MDCCCVII [...], zijnde een Verhandeling over de letterkundige Maatschappijen in het algemeen en dit Genootschap in het bijzonder, door -. Rotterdam 1807.

Summary
Literary societies in the Netherlands, 1748-1800

Although it is hardly open to doubt that literary societies (‘dichtgenootschappen’) played a prominant role in 18th century Dutch cultural life, up till now scholars have paid but scant attention to these clubs.

As a commencement an inventory is presented here of those Dutch literary societies that could be traced between 1748 and 1800, with their dates and localities. In addition to this one finds a list of miscellanies, edited by the societies, and finally a catalogue of the competitions they instituted.