Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 1979

[p. 30]

Indrukken van het Pisa-congres

Op 31 augustus 1979 staat in het CS van NRC-Handelsblad een lovende recensie van: Robert Darnton, The business of the Enlightenment, a publishing history of the Encyclopédie (1775-1800), Cambridge (Mass.) & London. Het boek geeft behalve zicht op ontstaan en bestaan van de Encyclopédie een indruk van ‘het debat tussen de mensen die de Verlichting als een brede beweging zien die de openbare mening diepgaand wijzigde en hun tegenstanders die de Verlichting beschouwen als een relatief oppervlakkig verschijnsel, beperkt tot een kleine kring intellectuelen.’

Op diezelfde dag worden er op het internationale congres over de Verlichting te Pisa 67 lezingen gehouden. Het Palazzo della Sapienza doet zijn naam eer aan: ‘Quelques problèmes épineux de la périodisation du siècle des Lumières’, ‘Why the Rococo?’, ‘Aufklärung contra siècle des Lumières’, ‘Mathematics and Literature in the German Enlightenment’.

In de wandelgangen van het paleisje zijn al enkele delen te zien van de prachtige herdruk van de Encyclopédie; drie Italiaanse steden openen deze week tentoonstellingen rond de eerste Italiaanse drukken van het grote, geruchtmakende naslagwerk.

De verlichting brandt!

Ruim duizend mensen - afkomstig uit 23 landen, Japan zo goed als Australië - zijn voor een week bijeen op het 5^o Congresso Internazionale sull'Illuminismo’. Bijna één op de drie houdt een lezing; dat maakt de sfeer actief, maar het dwingt ook tot scherpe selectie. Alle achttien secties hebben verleidelijke namen: ‘Approches des Lumières aujourd' hui’, ‘Utopies et Utopistes’, ‘Les mentalités collectives’, ‘Théories et techniques narratives’. Je moet je tot één of twee secties beperken wil je het een week volhouden; de veelzijdigen en de eclectici die overal in- en uitlopen, veroorzaken gedruis, gestommel en een cineac-achtige irritatie.

De cour van het palazzo is een uitstekende plaats voor informele contacten: de plannen voor een symposium van Belgen, Engelsen en Nederlanders groeien; Hongaren, Polen en Nederlanders blijken bij het houden van hun lezingen dezelfde moeilijkheden te ondervinden: bijna niemand

[p. 31]

kent het gebied waarvan zij spreken. Montesquieu, Voltaire, Locke, de Encyclopédie kennen geen grenzen, behoeven geen introductie, Nederlandse satirische tijdschriften wèl. Een Canadese dame die haar echtgenoot altijd naar congressen vergezelt en loom op een bankje zit te wachten totdat de sectie ‘les philosophes’ et la politique’ klaar is, waaiert de hitte weg en zegt oud: ‘always Voltaire, always Voltaire’.

Op de gaanderij staat de Voltaire Foundation met een deel van haar fonds en met bestelformulieren voor de handelingen van het congres (Taylor Institution, Oxford OXI 3NA).

Op de vrije middag: Florence. Dat is de Renaissance, denkt U, en dat is het natuurlijk ook. Maar op deze dag is het meer: de conducteur in de trein (het is geen congrestrein, maar een gewone) spreekt moeiteloos Frans. Ah, een congres over de Verlichting? ‘L'Illuminismo, Voltaire, Diderot!’ roept hij uit. Wij hoeven daar niet verbaasd over te zijn want zijn vrije tijd vult hij met ‘théologie, filosofie, litérature, un peu de philologie’; de overtuigde atheïst in hem had genoten van Russels ‘Pourquoi je ne suis pas chrétien’; dat was óók Verlichting. ‘Ja, natuurlijk, Diderot, “les bijoux indiscrets”, Voltaire.’

Het volgende congres zal in Brussel zijn, in de tweede helft van juli 1983; bijna automatisch zal het gastland daar een duidelijke inbreng hebben; de Nederlandse Verlichting onthoudt zichzelf kansen als zij in Brussel niet vanuit veel disciplines het onderzoek ter discussie stelt. De vier neerlandici die in Pisa het woord voerden hadden werk voor twintig landgenoten- dixhuitièmisten.

september 1979

HANNA STOUTEN