Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 1979

[p. 133]

Nieuwe uitgaven, mededelingen, brievenbus

Nieuwe uitgaven

Nederlands onderwijs in Ceylon 1690-1795

Bij Wolters-Noordhoff te Groningen verscheen zojuist als dl. XXXIV van de reeks Historische Studies een handelseditie van het proefschrift waarop dr. J. van Goor in 1978 aan de Rijksuniversiteit Utrecht promoveerde: Jan Kompenie as Schoolmaster; Dutch Education in Ceylon 1690-1795 (205 pp., paperback; prijs f 35,-). Het boek sluit ten nauwste aan bij zijn elders in dit nummer geplaatste bijdrage, of beter gezegd andersom.

Picareske roman in de 18e eeuw

Dr. H. van Gorp, hoogleraar in de algemene en vergelijkende literatuurwetenschap aan de K.U. Leuven, heeft eerder al de aandacht getrokken door genologische beschouwingen over de picareske roman (o.a. in Raam 104, 1974). Van zijn hand verscheen nu in de reeks Nieuwe literaire Verkenningen onder redactie van Martien J.G. de Jong een Inleiding tot de picareske verhaalkunst (Groningen, Wolters-Noordhoff, 1978. 204 pp., paperback; prijs f 29,50). De schr. behandelt hier zowat de hele europese produktie op dit gebied, van Lazarillo de Tormes (met voorlopers uit de klassieke oudheid) tot Ik, Jan Cremer toe! Als men nu nog weet, dat Van Gorp een combinatie nastreefde van literair-historische en verhaal-theoretische beschrijving, dan zal iedere insider begrijpen hoe moeilijk zijn taak was. Een simpele boekaankondiging mag niet het karakter aannemen van een recensie. Toch plaatsen wij graag enkele kanttekeningen bij deze uitgave.

Van Gorp voert zijn lezers in duizelingwekkende vaart door de hele wereldliteratuur. Daarbij verrast hij soms door rake notities, maar van een uitgediepte analyse of historische plaatsbepaling van afzonderlijke teksten kan natuurlijk nauwelijks sprake zijn.

Extra jammer is het dat schr. de Nederlandse schelmenroman uit de 17e en 18e eeuw, op Heinsius' Vermakelyken Avanturier na, vrijwel negeert. Een reden voor deze veronachtzaming wordt niet genoemd. Was het bij gebrek aan goede voorstudies, of omdat Van Gorp geen hoge dunk heeft (cf. p. 58) van de Nederlandse picareske roman? Maar alleen al een fascinerend boek als De ongelukkige levensbeschryving van een Amsterdammer uit 1775 (Buisman 1420; Van Gorp noemt het werk niet eens!) zou een nieuwe literaire verkenning rechtvaardigen.

Thans klampt schr. zich, voor wat de teksten van eigen bodem aangaat, te veel vast aan de verouderde studies van Jan ten Brink en J. Vlès. Dat betreur ik als een gemiste kans.

Tenslotte, indien Van Gorp's Inleiding herdrukt wordt, zou tenminste één lezer wensen, dat het boekje verlucht werd in de trant van Porteman's monografie over de emblematiek (zelfde serie). Het moet niet moeilijk zijn om uit

[p. 134]

de talloze oudere picareske romans enkele typische illustraties te kiezen. Zoiets zou ook de documentaire waarde van de literaire verkenning ten goede komen.

P.B.

Jaarboekje 1978 van de Vereniging Oranje-Nassau Museum

Bovengenoemde vereniging (secretariaat Sophialaan 9^I, 's-Gravenhage) heeft in 1977 haar verzameling in bruikleen afgestaan aan het Rijksmuseum Paleis het Loo. Aldus vrijwillig ontheven van een deel van haar taak, kreeg de vereniging vanzelf meer armslag om door publikaties in ruimere kring belangstelling te wekken voor de geschiedenis van het Oranje-Huis. Eerste vrucht van die nieuwe koers is een keurig uitgevoerd en fraai geïllustreerd jaarboekje 1978, dat belangstellenden door overmaking van f 10,- plus f 2,- porto-kosten (op giro 23962 t.n.v. de vereniging) kunnen bestellen.

Het 84 bladzijden tellende boekje bevat, behalve een jaarverslag over 1977, o.a. een uitvoerige studie Over de bibliotheek van stadhouders Willem IV en V door dr. Jan Storm van Leeuwen. Zijn artikel vormt een interessante aanvulling op zijn proefschrift over de 18e-eeuwse Haagse boekband en op zijn bijdrage in nr. 34/35 van ons Documentatieblad.

Prosper Marchaud (overl. 1756).

Mevr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, van Belgische afkomst maar thans verbonden aan de Leidse universiteitsbibliotheek, is op 10 oktober 1978 aan de universiteit van Amsterdam gepromoveerd op een proefschrift, getiteld Prosper Marchaud et l'histoire du livres; quelques aspects de l'érudition bibliographique dans la première moitié du XVIIIe siècle, particulièrement en Hollande (Brugge, drukkerij Sinte Catharina; XXXVIII, 168 pp.; ingenaaid; prijs onbekend). De dissertatie bestaat uit een bundeling van vier eerder in tijdschriftvorm gepubliceerde deelstudies, voorafgegaan door een Introduction. Hoewel het resultaat typografisch niet erg bevredigt (het eerste artikel is een ietwat fletse fotoreprint van Mevr. Berkvens' opstel in Quaerendo V, 1975), vormt het boek toch een belangrijke aanwinst voor onze kennis van het 18e-eeuwse boekwezen. De Franse réfugié Prosper Marchaud - schrijver, uitgever, boekhandelaar, geleerde - nam gedurende enkele decennia binnen de Republiek der letteren een sleutelpositie in. Schr. behandelt achtereenvolgens leven en bedrijf van P.M. (art. I), zijn wijze van rubricering in boekcatalogi (art. II), zijn rol als mediator tussen auteurs en uitgevers (art. III) en zijn relatie tot Bayle en Pierre Des Maizeaux (art. IV). Een goede bibliografie annex register besluit het werk.

Homerus en Ossian in Engeland, 1760-1800

Bij de North-Holland Publishing Company, Amsterdam etc., verscheen in 1978 als deel 96 van de Verhandelingen der Koninklijke Nederl. Akademie van Wetenschappen, afd. letterkunde een monografie van Margaret Mary Rubel onder de titel Savage and Barbarian; Historical Attitudes in the Criticism of Homer and Ossian in Britain, 1760-1800 (127 pp. met illustratie op omslag; prijs onbekend). Het is een ideeën-historische studie met bijzondere trekken: schrijfster beoogt niet een interpretatie te geven van de totale 18e-eeuwse gedachtenwereld terzake, maar ‘slechts’ een reconstructie van wat Britse socio-historici uit die periode zelf gevoelden, wanneer zij concepten als ‘edele wilde’, ‘de mens in zijn oerstaat’ e.d. hanteerden. De gevolgde opzet brengt schr. er ook toe om de begrippen het verleden en de toekomst anders te gebruiken dan in normaal spraakgebruik gewoon is. Bij haar zijn die begrippen nauw geliëerd aan de specifieke visie van de onderzochte doelgroep. Een derde uitgangspunt van haar onderzoek betreft het probleem van de relaties tussen het be-

[p. 135]

schreven denksysteem en andere contemporaine ideeënstructuren in Frankrijk, Engeland en Duitsland.

Zelfs uit deze summiere karakterisering zal men al merken, dat het helder geschreven en knap gecomponeerde boek van Margaret Rubel - gelijk zovele ideeën - historische studies - een hoge abstraktiegraad bezit. Het gaat hier meer om denkbeelden dan om mensen of boeken. De literatuurhistoricus kan Mrs. Rubel's werk met vrucht lezen naast Van Tieghem, maar het maakt Van Tieghem niet overbodig.

Savage and Barbarian mist helaas een register.

Voltaire-tentoonstelling in Koninklijke Bibliotheek te Brussel

Van de tussen 17 juni en 19 augustus van dit jaar gehouden herdenkingstentoonstelling vormt de door Jeroom Vercruysse (met bijstand van anderen) geredigeerde catalogus een blijvende herinnering. Die catalogus met het simpele opschrift VOLTAIRE is uitgegroeid tot een volumineus boekwerk van 212 pp., uitbundig geïllustreerd zoals we dat van de K.B. Brussel gewend zijn. Wellicht nog leverbaar bij de Bibliotheek Albert I, Boulevard de l'Empereur 4, 1000 Brussel.

De Leidse strafvonnissen van 1533-1811

Onlangs verscheen H.M. van den Heuvel, De criminele vonnisboeken van Leiden 1533-1811, Leiden 1978, een bronnenpublicatie van bijna 600 pagina's.

Hierin worden chronologisch een 10.000 excerpten gepubliceerd van alle Leidse strafvonnissen uit bijna drie eeuwen. Per vonnis worden de naam, leeftijd, beroep, geboorteplaats en andere gegevens van de aangeklaagde vermeld, vervolgens het delict, de eis en het vonnis. Een alfabetische index maakt ook de familienaam toegankelijk.

De uitgave geschiedt als jaargang 14 en 15 van het tijdschrift Rijnland, maar is in een wat grotere oplage gedrukt in verband met de verwachte belangstelling van niet-abonnees. Dankzij subsidies van het Wetenschappelijk Fonds der provincie Zuid-Holland, de Stichting Gemeentelijk Cultuurfonds te 's-Gravenhage, de gemeente Leiden en de Stichting ‘E.M. Meyers-fonds’ te Leiden is de prijs van dit lijvige boekwerk slechts f 46,50, inclusief verzendkosten. Het boek kan worden besteld door overschrijving van dit bedrag op postrekening 359374 t.n.v. C.W. Delforterie, Haagweg 128 te Leiden. Ook is het mogelijk het boek aan dit adres af te halen tegen betaling van f 39,50.

Mededelingen

Deutsche Gesellschaft für die Erforschung des 18. Jahrhunderts

Onze duitse zusterorganisatie hield op 22-24 november 1978 in de HerzogAugust Bibliothek te Wolfenbüttel haar derde jaarcongres onder het thema: Die Neubestimmung des Menschen; Wandlungen des anthropologischen Konzepts im 18. Jahrhundert.

Rectificatie

Anders dan in ons vorig nummer 40 werd gesuggereerd, mogen vrienden van de Stichting Jacob Campo Weijerman geen aanspraak maken op toezending van een maandelijks bulletin. Statuair is de vereniging slechts verplicht om 2x per jaar haar Mededelingen te doen uitgaan. Wat meer komt is dus meegenomen!

Brievenbus

W.H. Morel van Mourick (Sweelinckstraat 23, Den Haag) vraagt naar bijzonderheden betreffende het omstreeks 1775 (te Zevenbergen?) bestaande Kunstgenootschap ‘Prodesse Canendo’. Oud-burgemeester Reinier van Mourick uit Zevenbergen was er lid van.