Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 1972

[p. 23]

Notities bij een nieuw werk over Madame de Charrière

Enkele maanden geleden verscheen in Lausanne Madame de Charrière - Essai d'un itinéraire spirituel door Rolf Winiker (Editions L'Age d'Homme, Lausanne, 1971). In dit goed gedocumenteerde en interessante werk wordt op pag. 16 een brief van 7 september vermeld over de dood van de oudste zoon van de familie van Tuyll, Reinout Gerard, als afkomstig van Belle van Zuylen.

De schrijver beschouwt deze ongepubliceerde brief waarvan de geadresseerde onbekend zou zijn, als oudst bekend autenthiek en gedateerd document van Belle van Zuylen. De tekst ervan wordt afgedrukt als appendix op pag. 227.

Deze brief, die interessante gegevens bevat over de omstandigheden waarin Reinout Gerard omkwam en waarover tot nu toe niets bekend was, is echter niet van Belle, maar van haar broer Ditie, die toen 15 jaar oud was. Het zou misschien niet de moeite waard zijn van deze vergissing gewag te maken, als R. Winiker niet een paragraaf ervan betrok in zijn betoog op pag. 211-213 van zijn boek, waar hij deze uitlating ‘uit haar jonge jaren’ in verband brengt met een ‘Fragment de sermon’ van één pagina (wèl in haar handschrift) dat zich in de nagelaten papieren van Madame de Charrière in de Bibliotheek van Neuchâtel bevindt, en waarvan Winiker vermoedt dat het tegen het einde van haar leven is geschreven.

Voor meer duidelijkheid laat ik hier een fotocopie volgen van de brief van Ditie aan de familie Boreel, met wiens zoon Willem hij bevriend was. Dit stuk bevindt zich in het Algemeen Rijksarchief in Den Haag, inv. nr. 156, Coll. Boreel.

De brief die Winiker publiceert en die hij van Nederlandse zijde ontving was een copie in handschrift en eindigt bij de zin: ‘Voilà mes ches Messieurs, le détail de ce terrible accident’. In de originele brief, die uitvoeriger is, wordt nog de juiste datum - 13 augustus - van het ongeval gegeven, terwijl de heer Winiker begin september veronderstelt. De brief is niet ondertekend.

Ik bezat eveneens het fragment dat Winiker publiceert en ik heb nog geaarzeld het op te nemen in mijn keuze uit de brieven, verschenen onder de titel Rebels en Beminnelijk (Arbeiderspers, Amsterdam, 1971), omdat het nieuw materiaal

[p. 24]

bevatte over de dood van Reinout Gerard. Ik vond bij nader inzien echter, ook afgezien van het ontbreken van het origineel, dat ik toch te weinig garanties had om aan te nemen dat de brief inderdaad van Belle van Zuylen was, en met name wegens de paragraaf waarvan de heer Winiker een gedeelte in zijn betoog betrekt en als een ‘belijdenis’ van Belle beschouwt:

‘La religion seule peut en pareille occasion apporter quelque consolation, il est donc nécessaire d'être muni dès sa jeunesse de cette religion, puisque jamais nous ne sommes à l'abri de revers ni de malheurs, mais qu'ils sont attachés à l'humanité, de pareils exemples de la fragilité humaine, doivent nous apprendre aussi combien il est nécessaire, d'être toujours préparé à mourir et à paraître en jugement devant notre créateur.’

Dank zij nuttige aanwijzingen van Mevrouw Polak - de Booy van het Centraal Register van Familiearchieven bij het Algemeen Rijksarchief te Utrecht vond ik de originele brief onlangs in het Algemeen Rijksarchief te Den Haag, waar hij geordend is in een verzameling brieven van Diederik van Tuyll van Serooskerken (Ditie) aan Willem Boreel, in hetzelfde handschrift en wèl ondertekend.

Niettemin heb ik voor alle zekerheid het handschrift van déze brief, met dat van een andere, ondertekende brief van Ditie en een van Belle, voorgelegd aan een handschriftkundige, die de hier afgedrukte brief zonder aarzelen aan Ditie toeschreef. Er ligt trouwens in diezelfde verzameling nog een brief (uit 1911) van een heer van Tuyll, toen Heer van Zuylen, die aan de herkomst evenmin twijfelt en er op attent maakt dat de schrijver van de brief het weliswaar heeft over mijn zuster (waaruit het misverstand blijkbaar moet zijn ontstaan, want Ditie had twee zusters, Belle en Johanna Maria, S.D.), maar dat hij hier ongetwijfeld Belle bedoelt, aangezien de andere zuster, de latere Mevrouw de Perponcher, nog pas dertien jaar oud was.

Een ander motief voor de aarzeling om de brief aan Ditie toe te schrijven zou men mogelijk kunnen zoeken in de stijl en de rijpheid die eruit spreekt. Maar het is bekend uit brieven van Belle dat zij zich veel met de opleiding

[p. 25]

van de broers bezighield en in het bijzonder met die van haar meest geliefde broer Ditie. Hij had dus een goede leerschool!

Een dergelijk misverstand onderstreept voor het overige nogmaals de noodzaak eindelijk eens een goed geordende documentatie over Madame de Charrière samen te stellen.

Simone Dubois

[p. 26]

[p. 27]

[p. 28]

[p. 29]