Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 1971

[p. 1]

[Nr. 10]

I Archivalia met betrekking tot de 18e-eeuwse Nederlandse en Belgische Vrijmetselarij bewaard in de ‘Bibliothèque Nationale’ te Parijs.

1. Inleiding

In 1945 kwam het ‘Département des Manuscrits’ van de ‘Bibliothèque Nationale’ (58, rue de Richelieu, Paris II) in het bezit van de archieven van de diverse maçonnieke obediënties, tijdens de oorlog aangeslagen door de nazi's.

De fondsen die dateren vóór 1870, werden toegankelijk gesteld voor wetenschappelijke vorsers. Ondertussen werd de verzameling nog aangevuld door aankopen in binnen- en buitenland en enkele belangrijke giften.

Mevrouw de Lussy, conservator van het departement, beheert deze maçonnieke archieven en is tamelijk ver gevorderd met de inventaris van dit fonds.

Twee werkinstrumenten ter oriëntering in dit maçonniek fonds staan de navorsers ter beschikking.

a) Fichier in handschrift, opgesteld door conservator de Lussy.

Deze fichier geeft een systematisch overzicht van de 18e en 19e-eeuwse archieven en drukwerken die geinventariseerd werden en onmiddellijk toegankelijk zijn.

Er zijn drie grote afdelingen: drukwerken (signatuur ‘F.M.’, eerder arme verzameling), archieven (signatuur ‘F.M.²’), diploma's (signatuur ‘F.M.⁵’),

Afdeling ‘F.M.² Archives’: deze afdeling bevat archieven van de loges en kapittels.

Klapperindeling: 1. militaire loges en kapittels (chronologische indeling)

2. burgerlijke loges en kapittels;

Frankrijk,

Parijs,

Provincies.

Franse overzeese departementen.

Buitenland (o.a. Nederland en België).

Afdeling ‘F.M.⁵ Diplômes’: deze afdeling bevat persoonlijke diploma's in de symbolische en hogere graden alsmede konstitutie- en kapittelbrieven.

[p. 2]

Klapperindeling:

1)	militaire loges en kapittels,
2)	Parijs: ‘Grand Orient de France’, ‘Grande Loge de France’, ‘Grand Chapitre Général de France’ en andere obediënties der hogere graden.
3)	loges en kapittels uit Parijs loges en kapittels uit de provincies, loges en kapittels uit de kolonies. loges en kapittels uit het buitenland (o.a. Nederland en België).
4)	persoonlijke diploma's (rangschikking op naam).

b) Le Bihan, Alain; Loges et chapitres de la Grande Loge et du Grand Orient de France (2e moitié du XVIIIe siècle, Parijs, 1967 (Commission d'histoire économique et sociale de la révolution française; Mémoires et documents no XX).

Deze lijvige handleiding, een primordiaal werkinstrument voor de geschiedschrijving der maçonnerie, behandelt stuk voor stuk de loges en kapittels die relaties onderhielden met de ‘Frand Orient’ en de ‘Grande Loge’ (ook enkele Nederlandse en Belgische loges en kapittels). De auteur schetst zeer beknopt de geschiedenis van de werkplaatsen en verwijst dikwijls naar de nummers van het maçonnieke fonds van de Bibliothèque Nationale’

2. Algemene bevindingen van ons onderzoek.

Het maçonnieke fonds van de ‘Bibliothèque Nationale’ is in menig opzicht interessant voor de studie van de Nederlandse Vrijmetselarij. Relevant is de korrespondentie gevoerd tussen de Nederlandse Grootloge en de haar onderhorige werkplaatsen (enkel documenten van 1767 en 1769, tamelijk volledig voor de jaren 1785-1787). Belangrijks is eveneens de briefwisseling gewisseld tussen het Kapittel ‘Nouvelle Alliance’ (Maastricht) en de ‘Grand Chapitre Général de France’ (1786-1788). Een globale ledenlijst voor de periode 1755-1787 vermeldt de namen van ± 370 broeders van de Amsterdanse loge ‘Concordia vincit animos’ Verder bewaart de ‘Bibliothèque Nationale’ nog enkele losse archiefstukken i.v.m. de werkplaatsen ‘Constance’ (Maastricht), ‘Esperance’ (Den Haag) en een loge te Heusden. Vermelden we volledigheidshalve het bestaan van een dossier over de loge ‘Les Vrais Bataves’ (1789-1794 te Duinkerken, die bijna uitsluitend

[p. 3]

uit gevluchte Hollandse patriotten bestond (1).

Wat België betreft, belichten de archieven vooral de vrijmetselarij in het prinsbisdon Luik. Bewaard wordt de korrespondentie gewisseld tussen de Luikse werkplaatsen ‘Parfaite Intelligence’ (1775-1782), ‘Parfaite Egalité (1776-1791), de loge ‘Indivisible’ te Spa (1778-1791) enerzijds en de ‘Grand Orient de France’ anderzijds. De briefwisseling gevoerd door het Luikse kapittel ‘Parfaite Egalité’ (1787-1789) met het ‘Grand Chapitre Général de France’ is interessant vanuit het oogpunt van de studie der hogere graden. Enkele archiefstukken belichten de betrekkingen tussen de ‘Provinciale Grootloge der Oostenrijkse Nederlanden’ en de ‘Grand Orient de France’. De ‘Bibliothèque Nationale’ bewaart ook enkele documenten over drie Brusselse loges, t.w. ‘Vrais Amis de l'Union’, ‘Vrais Amis de la Justice’ en ‘Parfaite Egalité’. De werkplaats ‘Amis Philantropes’ (Brussel), opgericht in 1798, lieten wij buiten het bestek van de inventaris.

3. Archivalia met betrekking tot nederland.

A. Grootloge der Verenigde Nederlanden.

Boîte no. F.M.² 563 Dossiers ‘Groote Loge Nationaal der Vereenigde Nederlanden; Archives 1767, 1769, 1785-1787 (415 ff.). Deze dossiers betreffen in hoofdzaak de inkomende korrespondentie van de Nederlandse Grootloge, naast de koncepten en minuten van haar antwoorden. De briefwisseling is voorzien van klassifikatietekens door het sekretariaat van de Grootloge, en de volgorde werd bijna volledig gerespekteerd bij de foliëring van het archief door conservator de Lussy.

Overzicht van het archief van de Grootloge

Klassifikatienummer van Grootloge	Datering Losse stukken	Foliëring van conservator de Lussy
nr. 447	1767	niet gefoliëerd (4ff)
nr. 470-480	1767	niet gefoliëerd (36ff)
nr. 534	1769	niet gefoliëerd (4ff)
ongenummerd	1779	niet gefoliëerd (17ff)
	Dossiers
	Dossier nr. 1
nrs. 865-891
ontbreken: nrs. 867 en 871	april 1785-januari 1785	199 ff

[p. 4]

	Dossier nr. 2
nrs. 911-916	1786	60 ff

Dossier nr. 3

Losse stukken

(opgave van klassifikatienummer, datering, foliëring).

nr. 447, 1767, 4ff:	Twee planken van enkele broeders van loge ‘Coeurs Unis’ (Den Haag) aan Grootloge: klachten over de Achtbare Meester.
nr. 470, 1767, 13ff:	Planken gewisseld tussen Grootofficieren over de opschorting van de betrekkingen met de Berlijnse loges der ‘Strikte Observantie’ Planken dienaangaande gevoerd tussen de Nederlandse Grootloge en de Provinciale Grootloge te Frankfort.
nr. 471, 1767, 1f:	Konstitutie-ontwerp van de Grootloge: bestemd voor de loge ‘Zélée’ (Paramaribo).
nrs. 472 en 474, 1767, 5ff:
nr. 472, 4ff:	Plank van een broeder aan Grootloge: roept financiële hulp in.
nr. 474, 1f:	Plank van Loge ‘Goede Trouw’ (Utrecht) aan Grootloge: belofte om broeder in nood te helpen.
nr. 473, 1767, 1ff:	Plank van loge ‘Egalité des Frères’ (Den Haag) aan Grootloge: bericht van wijziging in tijdstip van bijeenkomst.
nr. 475, 1767, 10ff:	Konstitutie-aanvraag van loge ‘Fidèle Sincérité’ (Batavia).
nr. 476-480, 1767: 6ff	Planken van de loges ‘Egalité des Frères’, den Haag, ‘Vertu’ (Leiden) en een werkplaats uit Arnhem (?), ‘Goede Trouw’ (Utrecht) aan Grootloge: berichten omtrent deputaties naar de zitting van de Grootloge (26-XII-1767), betalingen van ‘don gratuit’.
nr. 534, 1769, 4ff:	Konstitutie-aanvraag van loge ‘Vertueuse’ (Batavia) aan Grootloge. Konstitutie-ontwerp van Grootloge: bestemd voor ‘Vertueuse’.
ongenummerd, 1779 (?), 16 ff:	Circulaire planken van de Grootloge aan werkplaatsen: projekt tot oprichting van een ‘Armenkas’. a. verantwoording + ontwerp + reglementen (8ff), b. projekt + reglementen (8ff).

[p. 5]

ongenummerd, 1779 (?), 1f:	Circulaire plank van R. van Laak, drukker der Orde: oproep tot inzending van redevoeringen en gedichten, on af te drukken in de maçonnieke almanach.
Dossiers.
Dossier nr. 1
nr. 865, 1785, f5 sq.:	Extract uit notulenboek van loge ‘Bien Aimée’ (Amsterdam): zij tekent protest aan bij de Grootloge tegen de inwijding van een door haar afgewezen profaan in de loge ‘Paix’ (Amsterdam).
nr. 866, 1785, ff 1-10, 15-71:	Circulaire planken van Armenkas-kommissie van de Grootloge aan de werkplaatsen: projekt van oprichting van een Armenkas.
f. 11 sq.	notulen van de vergaderingen van de Armenkas-kommissie,
f. 13 sq.	lijst der werkplaatsen aan dewelke circulaire plank moet verzonden worden.
f. 73 sq.	lijst der werkplaatsen en een beknopte samenvatting van hun antwoord op het Armenkas-projekt.
nr. 868, 1785, f. 75 sq:	Plank van loge ‘Union Provinciale’ (Groningen) aan Grootloge: antwoord op Armenkas-projekt.
nr. 869, 1785, f. 77 sq.	Plank van loge ‘Eendracht’ (Amsterdam) aan Grootloge: idem.
nr. 870, 1785, ff 80-87:	Plank aan Grootloge: broeders, geinitiëerd in leges ressorterend onder ‘Grand Orient de France’ vragen konstitutiebrief voor Amsterdamse loge.
Nr. 872, 1785, ff. 80-87:	Gedrukte circulaire planken van de Grootloge der Beide Siciliën: lijst der nieuwaangestelde Grootofficieren en ledenlijsten van haar werkplaatsen.
Nr. 873, 1785, f. 88:	Plank van loge ‘Rijzende Zon’ (Schiedam) aan Grootloge. betaling van achterstallige gelden.
Nr. 874, 1785, f. 89 sq.:	Plank van afgescheiden broeders van loge ‘Drie Colommen’, Rotterdam) aan Grootloge: konstitutie-aanvraag voor ‘Salus Patriae’, Rotterdam.

[p. 6]

Nr. 875, 1785, f. 91 sq.	Plank van loge ‘Frédéric Royal’ (Rotterdam) aan Grootloge: aanvraag tot affiliatie bij de obediëntie.
Nr. 876, 1785, ff. 93-96	Circulaire werkplanken van loge ‘Drie Colommen’ (Rotterdam) aan werkplaatsen: verslag over konflikten in schoot van het atelier.
Nr. 877, 1785, f. 97 sq.	Plank van loge ‘Préjugé Vaincu’ (Deventer) aan Grootloge: werkplaats kan niet bijdragen tot gedenkstuk dat baron van Boctzelaer zal worden aangeboden naar aanleiding van diens 25-jarig jubileum als Grootmeester.
Nr. 878, 1785, f. 99 sq.	Plank van J. Jones, Provinciale Grootmeester over Curaçao en St. Thomas aan de Grootloge: rapport over tweedracht en scheuring in de loge ‘Union’ (Curaçao).
Nr. 879, 1785, f. 101 sq.	Plank van loge ‘Amitié sans Fin’ (Sluis) aan Grootloge: werkplaats kan niet bijdragen tot jubileum-gedenksteen voor Grootmeester.
Nr. 880, 1785 ff 103-111.	Engelse plank (+ vertaling) van de loge ‘Union’, (Cur.) aan Grootloge: rapport over konflikten tussen de loges ‘Union’ en ‘Contentement’ (Curaçao).
Nr. 881, 1785 ff 113-169.	Planken van loges aan Grootloge: antwoorden betreffende de deputaties naar de zitting van de Grootlege (16 oktober), betaling van ‘don gratuit’, verslag van loge-financies, Armenkas-projekt en jubileumaandenken voor de Grootmeester.
f. 113 sq.	‘Friesche Trouw’ (Leeuwarden
f. 115 sq.	‘Préjugé Vaincu’ (Deventer)
f. 117	‘Amitié sans Fin’ (Sluis)
f. 118	‘Friesche Trouw’ (Leeuwarden)
f, 119	‘Imperceptible’ (Sluis)
f. 120 sq.	‘Temple de la Vertu’ (Bergen op Zoom)
f. 122	‘Bien Aimée’ (Amsterdam)
f. 123 sq.	‘St. Andreas’ (Sluis)
f. 125 sq.	‘Indissoluble’ (Den Haag)
f. 128 sq.	‘Inseparable’ (Bergen op Zoom)
ff 130-133	‘Eendracht’ (Rotterdam)
f 134	‘Rijzende Zon’ (Schiedam)
f 135 sq.	‘Concordia Vincit Animos’ (Amsterdam)

[p. 7]

f. 137	‘Union Militaire’ (Sluis)
f. 138 sq.	‘Concordia Vincit Animos’ (Amsterdam)
ff 140-143	‘Eendracht’ (Rotterdam)
f. 144 sq.	‘Constance’ (Maastricht)
f. 146 sq.	‘Edelmoedigheid’ ('s Hertogenbos)
f. 148 sq.	‘Union Orange’ (Den Haag)
f. 150 sq.	‘Non plus Ultra’ (Maastricht)
f. 153 sq.	‘Vertu’ (Leiden)
f. 155	‘St. Andreas’ (Sluis)
f. 156	‘Compagnie Durable’ (Middelburg)
f. 157	persoonlijke brief van Rotterdamse broeder
f. 158	‘Indissoluble’ (Den Haag)
f. 160	‘Drie Colommen’ (Rotterdam)
f. 161	‘Charité’ (Amsterdam).
Nr. 882, 1785, ff. 162-165	‘Concordia Vincit Animos’ (Amsterdam) aan Grootloge: idem.
Nr. 883, 1785, f. 166	‘Eendracht’ (Amsterdam) aan Grootloge: idem.
Nr. 884, 1785, f. 167 sq.	‘Paix’ (Amsterdam) aan Grootloge: idem.
Nr. 885, 1785, f. 170 sq.	Circulaire plank van Grootloge aan werkplaatsen in Curaçao: oproep tot beeindiging van onenigheid tussen de werkplaatsen.
Nr. 886, 1785, ff. 172-175	Achtbare Meester van ‘Paix’ (Amsterdam) aan Grootloge: beklaagt zich over de uitzwerming van de broeders van zijn werkplaats naar andere Amsterdamse loges.
nr. 887, 1785, f. 176 sq.	Enkele Rozenkruisers aan Grootloge: ‘chevaliers Rose-Croix’ vragen om kapittelbrieven.
Nr. 888, 1785, f. 178 sq.	Circulaire plank van Grootloge aan Amsterdamse loges ‘Concordia’, ‘Bien Aimé’, ‘Charité’: aanstelling van bemiddelingskommissie om de moeilijkheden gerezen tussen Amsterdamse loges in der minne te regelen.
f. 180	Plank van Grootloge aan loge ‘Union’ (Amsterdam): betreft moeilijkheden tussen de Amsterdamse loges.
Nr. 890, 1785, ff. 186-189, 192-195	Planken van de loge ‘Vertueuse’ (Batavia) aan Grootloge: aanvraag tot konstitutie en verheffing tot Provinciale Grootloge.
ff. 190 sq., 196 sq.	Ledenlijsten van de loge ‘Vertueuse’
Nr. 891, 1785, ff. 198 sq.	Plank van Grootloge aan J. Jones: adviezen tot regeling van de moeilijkheden tussen de werkplaatsen in Curaçao.

[p. 8]

Dossier nr. 2.
Nr. 911, 1786, f. 1	Plank van Fermin, Achtbare Meester van ‘Nee Plus Ultra’ (Maastricht) aan Grootloge: rapport over konflikt tussen ‘Constance’ (Provinciale Loge) on haar zusterloge ‘Persévérance’ (beide te Maastricht).
Nr. 912, 1786, f. 2	Plank (Duitse) van ‘Twee Getallen’ (Duisburg) aan Grootloge: betreft de deputatie naar de zitting van Grootloge.
Nr. 913, 1786, f. 3	Geruineerde adellijke broeder roept hulp in van een loge.
Nr. 915, 1786, f. 4 sq.	Plank van ‘Constance’ aan Grootloge: klachten tegen ‘Persévérance’ (beide te Maastricht).
f. 6	Plank van Grootloge aan Fermin: aanstelling tot inspekteur en bemiddelaar in konflikt tussen ‘Constance’ en ‘Persévérance’.
f. 7	Plank van Grootloge aan ‘Constance’: melding van aanstelling van Fermin tot bemiddelaar en inspekteur.
ff. 8-21	Planken van ‘Constance’ aan Grootloge: klachten togen ‘Persévérance’ en tegen het inspekteurschap van Fermin.
Nr. 916, 1786, ff. 22-25	Planken van broeder Fermin aan Grootloge: verslag over de werkplaatsen ‘Persévérance’ en ‘Constance’.
Nr. 914, 1786, ff. 26 sq., 29 sq, 35 sq.	Planken van de loge ‘Persévérance’ aan Grootloge: vraagt om regularisering van haar situatie.
f. 28	Kopie van plank van ‘Persévérance’ aan ‘Constance’: ‘Persévérance’ maakt haar konstitutie terug over aan haar moederloge ‘Constance’.
ff. 31-34	Planken van Grootloge aan ‘Persévérance’ aan Grootloge: klachten tegen ‘Constance’.
ff. 38-41	Reglementen van ‘Persévérance’
ff. 42-45	Plank van inspekteur Fermin aan Grootloge: rapport over konflikt tussen ‘Persévérance’ en ‘Constance’
f. 46	Plank van broeder aan Fermin: geeft ontslag als lid van loge ‘Non Plus Ultra’ (Maastricht), en blijft voortaan nog alleen verbonden aan ‘Constance’.
f. 47-53	Planken van ‘Persévérance’ aan Grootloge: konflikt met ‘Constance’.

[p. 9]

f. 54-60	Planken van Fermin aan Grootloge: rapport over konflikt tussen ‘Constance’ en ‘Persévérance’.
Dossier Nr. 3
Nr. 921, 1787, ff. 3	Planken van loge ‘Twee Getallen’ ‘Duisburg’ aan Grootmeester, Gedeputeerde Grootmeester en Grote Intendant: nieuwjaarswensen.
Nr. 922, 1787, f. 9 sq.	Plank van Grootloge aan ‘Astrée’ (Utrecht): Grootloge verleent rituële privilegies.
Nr. 923, 1787, f. 11 sq.	Plank van ‘Twee getallen’ (Duisburg) aan Grootloge: werkplaats verzoekt Grootmeester haar Achtbare Meester bij de loges aan te bevelen, opdat deze hen zijn nieuw plan tot oprichting van liefdadigheidsfonds zou ontvouwen.
f. 13.	Aanbevelingsbrief van Grootmeester voor Achtbare Meester.
Nr. 924, 1787, f. 14.	Plank van ‘Twee Getallen’ (Duisburg) aan Grootloge: betreft weldadigheidsprojekt.
Nr. 925, 1787, f 15 sq.	Plank van Provindiale Grootmeester Fermin (Maastricht) aan Grootloge: vraagt welke houding hij moet aannemen t.o.v. een kapittel van Rozenkruisers te Maastricht opgericht onder de obedëntie van het ‘Grand Chapitre Général de France’.
f. 19. sq,	Plank van Grootloge aan Fermin: Kapittel van Rozenkruisers moet als onregelmatig aangezien worden.
Nr. 926, 1787, f22.	Installatie-verslag der ‘Gelderse Broederschap’ (Arnhem).
Nr. 927, 1787, f, 24-44, 47-61.	Antwoorden betreffende deputaties naar de zitting van de Grootloge (27 mei), betaling van ‘don gratuit’, bestelling van diploma's en maçonnieke almanakken.
f. 24 sq,	‘Préjugé Vaincu’ (Deventer,
f. 26 sq.	‘Friese Trouw’ (Leeuwarden),
f. 28 sq.	‘Inébranlable’ (Zwolle),
f. 30 sq.	‘Nee plus Ultra’ (Maastricht),
f. 32 sq.	‘Persévérance’, (Maastricht).
f. 34,	‘Constance’ (Maastricht),
f. 35, sq.	‘Friesche Trouw’ (Leeuwarden,
f. 37, sq.	‘Eendracht’, Rotterdam,
f. 39, sq.	‘Bien Aimée’, (Amsterdam),
f. 41-44.	‘Frédéric Royal’, (Rotterdam),

[p. 10]

f. 47-51	‘Union Provinciale’ (Groningen),
f. 52	‘Salus Patria’ (Rotterdam,
f. 53 sq.	‘Sint Lodewijk’ (Nijmegen),
f. 55	‘Rijzende Zon’, (Schiedam),
f. 56 sq.	‘Phoenix’ (Hulst),
f. 58	‘La Compagnie Durable’ (Middelburg),
f. 59	‘Phoenix’ (Hulst),
f. 60 sq.	‘Inséparable’ (Bergen-op-Zoom).
f. 45 sq.	Plank van Grootloge aan loge ‘Profond Silence’ (Kampen).
f. 62	Lijst van loges aan dewelke een plank moet verstuurd worden over de verdaging van de zitting van de Grootloge.
Nr. 928, 1787, f. 64-66sq	Planken van loge ‘Geldersche Broederschap’ (Arnhem) aan Grootloge: klacht tegen stichtende broeder die weigert tussen te komen in de installatiekosten.
f. 65.	Rapport opgemaakt door de Grootloge over de aangewende stap om de broeder in kwestie to doen betalen.
f. 68	‘Geldersche Broederschap’ aan Armenkas-kommissie van Grootlege: antwoord op Armenkas-projekt.
ff. 69-72	Planken van de loge ‘Eendracht’ (Rotterdam) aan Grootloge: deputatie naar de zitting van de Grootloge (27 nei).
f. 73 sq.	jaarverslag van werkzaamheden ‘Eendracht’ (Rotterdam).
Nr. 931, 1787, ff. 75-78	Plank van Grootloge aan loge ‘Vergenoeging’ (Curaçao): verzending van konstitutie.
f. 79 sq.	Extrakt uit resolutieboek van de stad Deventer: verbod tot maçconnieke werkzaamheden.
Nr. 934-941, 1787, ff. 75-95	Plankon van binnen- en buitenlandse broeders aan Grootloge: broeders in nood verzoeken om financiële bijstand.
Nr. 935, f 96 sq.	Plank ‘Fidèle Sincérité’ (Batavia) aan Grootloge: antwoord op Armenkasprojekt.

2. Loge ‘Concordia Vincit Animos’ te Amsterdam.

Boîte no. F.M.² 563. Dossier ‘Liste ancienne de Maçons Hollandais du XVIIIième siècle’ (24 ff.)

Betreft een globale alfabetische ledenlijst (± 370 namen van de Amsterdamse loge ‘Concordia vincit animos’ voor de periode 1755-1787. Het tableau werd opgesteld in de loop van de 19e eeuw aan de hand van archiefstukken van deze werkplaats.

Vermelding van naam, voornaam, datum van inwijding of graadverheffing.

[p. 11]

3. Loge ‘Espérance’ te Den Haag

Boîte no. F.M.² 565,

Dossier ‘La Haye, Loge Espérance. Reglements et Statuts’ (4 ff.)

4. Loge ‘Inperceptible’ (?) te Heusden.

Boîte no. F.M.² 565.

Dossier ‘Heusden, Loge ‘Inperceptible’, Document. (1 f.)

Plank van ‘Grand Orient de France’ aan Achtbare Meester van loge te Heusden (1789) betreft antwoord op vragen gesteld door een loge te Heusden.

‘Grand Orient’ bevestigt authenticiteit van maçonniek certificaat verleend aan Berlijnse Jood en bepaalt haar houding ten opzichte van Joodse broeders. Zij weigert de werkplaats een duplikaat van de verloren gegane konstitutie te verlenen.

NOTA: De loge te Heusden schijnt betrekkingen te hebben onderhouden met de ‘Grand Orient de France’ langs de Provinciale Loge ‘La Vraie Espérance’ te Friedrichstein om.

5. Provinciale Loge ‘Constance’ te Maastricht.

Diplôrie no. F.M.⁵ 25. Loge ‘Constance’ (Maastricht). Lettres de constitution accordées par le ‘Groote Loge Nationaal der Vereenigde Nederlanden’ (ff 61);

Konstitutie waarbij de Grootloge de werkplaats ‘Constance’ verheft tot Provinciale Loge.

NOTA: Georges de Froidcourt, François Charles, Comte de Velbruck, prince évêque de Liège, franc-maçon.

Contribution ä l'histoire de XVIIIe siècle au pays de Liège, Luik, 1936: deze auteur heeft het dokument geraadpleegd en drukt het integraal af (blz. 116).

6. Kapittel ‘Nouvelle Alliance’ te Maastricht.

Boîte no. F.M.² 565.

Dossier ‘Chapitre Nouvelle Alliance, Maastricht.’ Correspondance (1786-1788) + tableaux (1786-1788) (39 ff.)

(1786-1788)

Planken van kapittel ‘Nouvelle Alliance’ aan ‘Grand Chapitre Général de France’ (ff. 1-35): aanvraag tot kapittelbrieven, aanduiding van vertegenwoordiger, installatie-stukken, aanvraag tot bevestiging van kapittelbrieven.

Ledenlijsten (f. 36 sqq): 1786 (1 lijst), 1787 (1 lijst), 1788 (1 lijst).

[p. 12]

4. Archivalia met betrekking tot Belgie

A. Grootloge der Oostenrijkse Nederlanden.

a) Boîte no. P.M.² 556.

Dossier ‘Grande Loge Provinciale des Pays-Bas autrichiens’ (1 f.) Plank van de ‘Provinciale Grootloge der Oostenrijkse Nederlanden’ aan ‘Grand Orient de France’ (1777): broeder L.F. Rouillé worit aangesteld door de ‘Provinciale Grootloge der Nederlanden’ als haar vertegenwoordiger bij de ‘Grand Orient de France’.

b) Boîte no. P.M.² 552

Dossier ‘Loge Vrais Amis de la Justice, Bruxelles’ (13 ff).

Planken (1777-1784) van de ‘Provinciale Grootloge der Oostenrijkse Nederlanden’ aan ‘Grand Orient de France’ waarin zij protest aantekent tegen de oprichting binnen haar ressort van loges onder obediëntie van de ‘Grand Orient de France’ (i.c. ‘Vrais Amis de la Justice’ te Brussel).

NOTA: De betrekkingen tussen de ‘Provinciale Grootloge’ en ‘Grand Orient’ werden reeds door de belangrijkste historici der Belgische 18e-eeuwse maçonnerie⁽¹⁾ bestudeerd. De hogervermelde dokumenten illustreren zeer goed deze betrekkingen.

(1) Cordier, A., Histoire de l'Ordre maçonnique en Belgique, Bergen 1854.
Duchaine, Paul, La franc-maçonnerie belge au XVIIIe siècle, Brussel 1911.
Van der Schelden, Bertrand, La franc-maconnerie belge sous le régime autrichien, 1721-1794, Leuven 1923 (Université de Louvain, Recueil des travaux des conférences d'histoire etc., 2e reeks, 1e afl.)

B. Loge ‘Parfaite Intelligence’ te Luik

a) Boîte no. F.M.² 555.

Dossier Loge ‘Parfaite Intelligence, Liège’, Correspondance (1775-1812) + tableau (1775-1812) (86 ff.)

-Planken (1775-1782) van de loge ‘Parfaite Intelligence’ aan ‘Grand Orient de France’ (ff. 2-10, 12-75): konstitutie-aanvraag, installatie-stukken, moeilijkheden met de loge ‘Parfaite ‘Egalité.’

-Minuten van planken (1775-1782) van ‘Grand Orient de France’ aan loge ‘Parfaite Intelligence’ (ff. 1, 26-37): tussenkomst in het konflikt tussen Luikse loges, meoilijkheden omtrent de installatie van de loge ‘Indivisible’ te Spa.

[p. 13]

-Ledenlijsten (ff. 61-70): 1775 (1 lijst).

NOTA: V. Dwelshauvers-Dery ¹) en Georges de Froidcourt (²) hebben reeds inzage gehad van hogervermeld dossier.

b) F.M.¹ 106 ‘Grande Loge de France’. Collection Chapelle. Tome I (1763-1776), ff 273,275.

-Enregistratie door de ‘Grande Loge de France’ van konstitutie-verlening aan de loge ‘Parfaite Intelligence’ (1771).

1) Dwelshauvers-Dery, V., Histoire de la franc-maçonneric à Liège avant 1830. Brussel 1879

2) De Froidcourt, Georges, o.c.

C. Loge ‘Parfaite Egalité’ te Luik Boîte no. F.M.² 554.

Dossier ‘Loge Parfaite Egalité, Liege’. Correspondance (1776-1812) + tableaux (1776-1809) (120 ff.)

-Planken (1776-1791) van de loge ‘Parfaite Egalité’ aan ‘Grand Orient de France’ (ff. 2-10, 12-72): konstitutie-aanvraag, moeilijkheden met ‘Parfaite Intelligence’, statuten en reglementen, installatie-stukken, verzoek om verlening van bijstand aan Keulens Maçons, klachten over eigen logebroeders, broeder verzoekt de Grootmeester om aanbeveling bij Paus, administratieve stukken (betalingen van ‘don gratuit’, bestellingen van diploma's, aanwijzing van afgevaardigden).

-Minuten van planken (1777-1778) van ‘Grand Orient de France’ aan loge loge ‘Parfaite Egalité’ (ff. 1, 11, 75-78).

-Ledenlijsten (ff. 100-110): 1776 (1 lijst), 1777 (2 lijsten), 1787 (1 lijst) en 1788 (1 lijst)

NOTA: V. Dwelshauvers-Dery o.c. en Georges de Froidcourt o.c. hebben reeds inzage gehad in hogervermeld dossier.

D. Kapittel ‘Parfaite Egalité’ te Luik.

a. Boîte no. F.M.² 554

Dossier ‘Chapitre Parfaite Egalité, Liège’. Correspondance (1787-1810 + tableau (1787-1808) (ff 44.)

[p. 14]

-Planken (1787-1789) van het kapittel ‘Parfaite Egalité’ aan ‘Grand Chapitre général de France’ (ff. 1, 3 sq., 6-32): aanvraag van kapittelbrieven, installatiestukken, procesverbalen.

-Ledenlijsten (ff. 2, 5, 40 sqq.): 1787 (2 lijsten) 1788 (1 lijst), 1789 (1 lijst).

b) Diplôme no F.M.⁵ 271. ‘Grand Chapitre Général de France. Chapitre Parfaite Egalité, Liège.’ (1787).

E. Loge ‘Indivisible’ te Spa. Boîte no. F.M.² 557.

Dossier ‘Loge Indivisible, Liège’. Correspondance 1778-1812 + tableaux (1778-1813) (112 ff).

-Planken (1778-1791) van de loge ‘Indivisible’ aan ‘Grand Orient de France’ (ff. 1-53): konstitutie-aanvraag, weldadigheid, rapport over de moeilijkheden van de Keulse maçons met de geestelijkheid, uitsluiting van een broeder, administratieve stukken (betalingen, bestellingen van diploma's en rituelen, aanduiding van afgevaardigden).

-Minuten van planken (1778-1791) van ‘Grand Orient’ aan ‘Indivisible’, moeilijkheden omtrent installatie, afwijzing van kapittel-aanvraag,

-Ledenlijsten (ff. 92-95): 1778 (1 lijst), 1788 (1 lijst), 1789 (1 lijst), 1791 (1 lijst).

NOTA: V. Dwelshauvers-Dry (o.c.) en Georges de Froidcourt (o.c.) hebben reeds inzage gehad van het hogervermeld dossier. De heer Léon Zylbergeld, assistent aan de ‘Universite Libre de Bruxelles’, bereidt een nieuwe studie over deze werkplaats voor.

G. Loge ‘Vrais Amis de la Justice,’ te Brussel Boîte no. F.M.² 552.

Dossier ‘Loge Vrais Amis de la Justice’, Correspondance (1773-1784) + tableaux (1773-1774) (13 ff.)

-Planken (1773-1784) van loge ‘Vrais Amis de la Justice’ aan ‘Grand Orient de France’ (ff. 2, 4 sqq.): konstitutie-aanvraag gesteund door de loge ‘Parfaite Union’ te Valenciennes.

-Planken (1777-1784) van de ‘Provinciale Grootloge der Oostenrijkse Nederlanden’ aan ‘Grand Orient de France’, waarin zij protest aantekent tegen de oprichting binnen haar ressort van loges onder de obediëntie van de ‘Grand Orient de France’ (i.c. ‘Vrais Amis de la Justice’) (ff. 7-13).

[p. 15]

-Ledenlijsten (ff. 1, 3): 1773 (1 lijst), 1774 (1 lijst).

NOTA: Enkele supplementaire inlichtingen over deze werkplaats vindt men in Boîte F.M.² 496. Dossier ‘Loge Parfaite Union, Valenciennes’

H. Loge ‘Parfaite Union’, te Brussel

Diplôme no. F.M.⁵ 427. ‘Loge Parfaite Union, Bruxelles, Certificat accordé par le frère Pierre de Sicard au frère Pierre-Alexis Sallé’ (1774).

-Certifikaat waarbij chevalier Pierre de Sicard, de Achtbare meester van de onregelmatige werkplaats ‘Parfaite Union’ Pierre Alexis Sallé tot Gedeputeerde Achtbare Meester aanstelt tijdens zijn afwezigheid.

I. Loge ‘Vrais Amis de l'union’ te Brussel.

Diplôme no. F.M.⁵ 442. ‘Loge Vrais Amis de l'Union, Bruxelles, Certificat accordé par le Marquis de Gages, Grand Maître de la Grande Loge Provinciale des Pays-Bas autrichiens au frère Passénaud’, (1785)

-Maçonniek (gedrukt) diploma uitgereikt aan de Achtbare Meester en stichter van de Prusselse loge ‘Vrais Amis de l'Union’ Pierre Passénaud.

Drs. Hugo de Schampheleire.

Aspirant bij het ‘Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek’

(België).

Noot van de redactie

De auteur van bovenstaand artikel is verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij pibliceerde in 1969 bij uitgeverij ‘Ontwikkeling’ te Antwerpen een monografie, getiteld ‘De antwerpse vrijmetselarij in de 18e eeuw’ (Studiereeds Dialoog nr. 2, 160 pp.).