Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 157

[p. 68]

Mijn slagschaduw ‘Ik’
Ger Groot

Dat ik mij ooit door een groot auteur op de vingers gekeken heb gevoeld bij het schrijven, kan ik mij niet herinneren. Voorbeelden en bewonderde schrijvers waren - en zijn - er te over. zo'n kracht in woorden te kunnen samenballen als die welke Nietzsche of Multatuli bezaten, zo'n verbeeldingskracht in het medium van het woord te kunnen inzetten als die welke Borges spelenderwijs hanteerde, over zoveel humor te beschikken als Derrida of over zoveel gevoel voor menselijke situaties als Sartre, zo schaamteloos te durven zijn als Bataille, zoveel filosofische verbeeldingskracht in huis te hebben als Sloterdijk, zo'n literaire voornaamheid als Virginia Woolf en een eruditie als Isaiah Berlin: stuk voor stuk zijn het ooit dromen geweest die ik wel eens gekoesterd moet hebben, min of meer lukraak geplukt uit de herinnering aan bijna vijftig jaar boeken lezen.

Maar enige aanspraak op realiteit hebben die dromen nooit gemaakt. De bewonderde schrijvers waren er te groot voor, te ver weg en daarom te onnavolgbaar. De gedachte mijzelf in hun categorie te kunnen plaatsen was bij voorbaat al belachelijk en is dat altijd ook gebleven. Er bestond een onoverbrugbare kloof tussen hen en mij, die van tevoren al datgene wat ik zelf deed letterlijk hors concours plaatste. Of althans: buiten enige wedijver met hen. Zij bleven, samen met zovele anderen, de lichtende sterren aan het firmament. Hier op aarde ploeterde ik, eveneens samen met zovele anderen, oneindig talrijker zelfs dan zij.

Wedijver kwam dáár wel bij kijken. Met jaloezie las ik, als beginnend scribent, de even scherpzinnige als erudiete artikelen van Rudi Laermans. De na-ijver liet zich slechts bezweren vanaf het moment waarop ik met

[p. 69]

hem vriendschap sloot en zijn brille van de weeromstuit ook iets ‘van mij’ werd. Zoals Rudi waren er velen: concurrenten wier schittering ontwapend werd door een van harte beaamd besef van loyaliteit. Bedreigend werden ze zelden, een censurerende blik die mijn schrijven verlamde nooit.

Fnuikend is al die jaren hoogstens de blik van deze of gene eindredacteur geweest - wonderlijk genoeg vooral in de laagstgeplaatste regionen waarin een schrijver zijn vak kan uitoefenen: de krant. Hoe bescheidener het literaire aanzien van het medium, des te vogelvrijer is de tekst en des te onbetekenender de stem van de auteur. Dus ging het rode potlood er soms rigoureus doorheen - niet omdat de zinnen niet goed waren of de opbouw scheefliep, maar omdat stijl en toon de redactie niet bevielen - en kwam het product terug met de opdracht het radicaal om te werken.

Vaak is dat gelukkig niet gebeurd. Het begon mijn zelfvertrouwen al snel te ondermijnen en gealarmeerd zette de chef van de deelredactie haastig een andere redacteur ‘op’ mijn stukken. Nooit meer een probleem gehad. Kennelijk waren mijn bijdragen vanaf dat moment als bij toverslag goed genoeg, of fleurden ze onder die mildere blik vanzelf tot prachtige bloemen op.

Ik heb het zelf lange tijd niet durven controleren. De angst dat wat ik geschreven had na enige tijd de toets van mijn eigen kritiek niet zou kunnen doorstaan, weerhield me vele jaren ervan mijn artikelen na publicatie over te lezen. Met een licht gevoel van angst die bij voorbaat al een voorschot nam op de schaamte sloeg ik ze op, knipte ze desgewenst uit en borg ze op in het archief, zonder mij met mijn eigen, nog zo recente verleden te durven confronteren. Liever dan de teleurstelling koesterde ik de onwetendheid waarmee, naar men zegt, een gezegende onschuld gepaard gaat. Mocht er een literaire of journalistieke misdaad zijn begaan, dan was ik laf genoeg daarvan niet te willen weten. Ik loochende mijn eigen medeplichtigheid daaraan om niet voor eens en altijd door ontgoocheling en schroom te zullen worden verlamd. Schrijven werd een lange vlucht naar voren. Almaar meer nieuwe woorden had ik nodig om me van de oude te verwijderen en de herinnering eraan uit te wissen.

Toch viel daaraan niet te ontkomen. Een voorgenomen bundeling van reeds gepubliceerde artikelen dwong me tot wat ik al die tijd had geschuwd: herlezen. Dat was een moeilijke ervaring. Niet omdat de stukken inderdaad zo slecht waren als ik had gevreesd. Ze waren integendeel veel beter dan ik ooit had gehoopt. Maar opluchting bracht die ontdekking nauwelijks. De kloof die ik altijd al had ervaren ten aanzien van de grote schrijvers die ik ooit gelezen had, herhaalde zich nu ten aanzien van mijzelf. Niet alleen kende ik mijn altijd weer aarzelende hand nauwelijks terug in de trefzekere woorden van mijn vroegere ik, de vermogens van datzelfde ‘ik’ leken me nu verre verheven boven datgene waartoe ik mij nog in staat voelde. Niet alleen ervoer ik verraste bewondering voor de vreemde uit het verleden die ik geworden was, maar ik wist ook zeker dat ik zijn niveau nooit halen zou.

[p. 70]

‘Nooit meer halen’ zou een betere uitdrukking zijn geweest, als de breuk met het verleden niet zo groot geweest was. Ik kon mij niet voorstellen ooit geschreven te hebben wat ik nu vol verbazing las. Het was goed en waar zich een enkele zwakke plek vertoonde, werd die meer dan gecompenseerd door de wetenschap dat de talenten van die schrijver zich nog pas aan het ontwikkelen waren. Wat zich aankondigde, mocht al met het geschrevene worden meegerekend en dat sloeg mij met stomheid.

Maar op geen enkele manier kon ik die prestaties op mijn eigen conto schrijven. De tijd had ze mij afgenomen en toegeschreven aan een auteur waarmee ik vrijwel niets meer gemeen had. In plaats van trots of tevredenheid riep wat ik las dan ook alleen maar teleurstelling en een zekere moedeloosheid op. Over die schaduw zou ik nooit meer heen springen, zelfs al was het alleen maar de schaduw van een aankondiging geweest. De volle wasdom, zo liet zich uit die teksten afleiden, moest nog komen.

Maar ook over die wasdom moet ik heen gesprongen zijn en in één keer van opgang zijn neergekomen in verval. Sindsdien schrijf ik in de vernederende luwte van mijn krachtiger verleden: een ‘ik’ dat zo diep verschilt van mijn huidige zelf dat je hier werkelijk un autre geworden is. Hij kijkt mij van verre met lichtelijk geamuseerde, maar ook enigszins teleurgestelde blik aan. De toekomstverwachting van toen is omgeslagen in een melancholieke blik achterom naar een gouden verleden. Mijn schrijven is nog altijd een vlucht, maar niet langer naar voren. Het is een almaar erratischer voorthollen, weg van wat ik ooit geweest moet zijn: de veelbelovende essayist wiens beloften ik weet nooit meer te zullen inlossen.